[شماره صفحه واقعی : 2]

ص: 3278

اشعار دعبل و احادیث مهدی 48

مهدیهای غیرواقعی 49

سوءاستفاده 51

احادیث مجعول 52

خانواده پیغمبر و یازده امام از مهدی خبر داده اند 55

علی بن ابیطالب علیه السلام از مهدی خبر داده 55

فاطمه علیها السلام از مهدی خبر داده 55

حسن بن علی علیهما السلام از مهدی خبر داده 55

حسین بن علی علیهما السلام از مهدی خبر داده 56

علی بن الحسین علیهما السلام از مهدی خبر داده 56

حضرت باقر علیه السلام از مهدی خبر داده 56

امام صادق علیه السلام از مهدی خبر داده 57

موسی بن جعفر علیهما السلام از مهدی خبر داده 57

امام رضا علیه السلام از مهدی خبر داده 57

امام محمد تقی علیه السلام از مهدی خبر داده 58

امام علی نقی علیه السلام از مهدی خبر داده 59

امام حسن عسکری علیه السلام از مهدی خبر داده 59

آیا احادیث مهدی صحیح است؟59

مهدیگری و جهود و ایرانیان 61

علل پیدایش مهدویت 62

نیازی بتوجیه ندارد 64

داستان عبد اللّه بن سبا 64

مهدی در سایر ادیان 66

قرآن و مهدویت 68

نبوت عامه و امامت 70

چه قانونی بشر را سعادتمند می کند؟72

سعادت اخروی 74

راه تکامل 75

[شماره صفحه واقعی : 5]

ص: 3281

عصمت پیمبران 76

برهان عقلی بر امامت 77

امامت از نظر روایات 80

عالم هورقلیا و امام زمان 84

آیا در آخر الزمان متولد می شود؟86

تعریف مهدی 88

مهدی از اولاد حسین است 88

اگر معروف بود 90

احادیث اهلبیت برای عموم مسلمین حجت است 94

علی علیه السلام گنجینۀ علوم نبوت 97

کتاب علی علیه السلام 98

وارثان علوم نبوت 99

آیا امام حسن عسکری فرزندی داشته؟101

امام زمان را در کودکی دیده اند 104

چرا در وصیت ذکر نشد؟109

چرا دیگران مطلع نشدند؟110

مادر صاحب الامر علیه السلام 113

علمای سنی و تولد مهدی 118

آیا کودک پنج ساله امام می شود؟121

کودکان نابغه 123

نام قائم و برخاستن مردم 125

داستان غیبت از چه زمانی پیدا شد؟126

کتابهای غیبت قبل از تولد امام عصر 129

غیبت صغری و کبری 131

غیبت صغری و ارتباط شیعیان 132

آیا توقیعات بخط امام بوده؟132

[شماره صفحه واقعی : 6]

ص: 3282

تعداد نواب 135

عثمان بن سعید 135

کرامات او 137

محمد بن عثمان 138

کرامات او 139

حسین بن روح 140

نائب چهارم 142

چرا از اول غیبت کامل واقع نشد؟144

آیا غیبت کبری حدی دارد 145

فلسفۀ غیبت 146

اگر ظاهر بود چه محذوری داشت؟148

چرا از مرگ میترسد 149

مگر خدا قدرت حفظ امام را ندارد؟149

ستمکاران تسلیم میشدند 149

سکوت کند تا محفوظ بماند 150

پیمان عدم تعرض 150

چرا نواب خاصی تعیین نکرد؟152

امام غائب چه فائده ای دارد؟154

فائدۀ اول 154

فائدۀ دوم 157

دفاع از اسلام 158

کتابهای عامه و خصوصیات مهدی 160

غیبت علویین 165

سلب آزادی در عصر خلفا 168

قضاوت کنید 170

نتیجه 172

تحقیقاتی در طول عمر 175

[شماره صفحه واقعی : 7]

ص: 3283

آیا برای عمر انسان حدی معین شده؟175

اسباب طول عمر 177

پیری و علل آن 179

طول عمر حضرت صاحب الامر 182

مقالۀ ژوستین گلاس 186

تحقیقاتی در طول عمر 188

باز هم در طول عمر 190

باز هم دربارۀ طول عمر 191

طول عمر 192

خلاصه ای از یک کتاب روسی 193

علت پیری 193

دانش پیری و مرگ شناسی 194

فرضیۀ بوفون فرانسوی 194

میانگین بشر 195

نظر مچنیکوف 196

بشر فردا عمر بیشتری خواهد کرد 197

فرضیۀ غیرمعروفی در علت مرگ 197

نتیجه 199

دراز عمران تاریخ 201

مسکن امام زمان 204

داستان کشورهای اولاد امام 205

جزیره خضراء 209

چه وقت ظاهر می شود؟207

علائم ظهور 219

داستان سفیانی 221

داستان دجال 223

افکار جهانیان آماده می گردد 227

پیروزی نهائی مستضعفان 233

[شماره صفحه واقعی : 8]

ص: 3284

چرا مهدی ظهور نمی کند؟240

وقت ظهور را از کجا می فهمد؟245

اسباب قیام در یک شب فراهم می شود 247

انتظار فرج 248

بررسی احادیث مخالف قیام 254

بخش اول:حکومت در متن دین 254

امر به معروف و نهی از منکر 256

کوتاه سخن 257

رسول خدا،زمامدار مسلمین 258

حکومت اسلامی بعد از رسول خدا 260

علی بن ابیطالب خلیفه منصوب رسول خدا 262

حکومت اسلامی در زمان غیبت 263

وظیفه مسلمین در زمان غیبت 264

دو شاهد 267

بخش دوم:بررسی احادیث 271

دسته اول 271

دسته دوم 279

دسته سوم 283

دسته چهارم 288

دسته پنجم 293

خلاصه سخن و نتیجه گیری 294

خلاصه و نتیجه گیری بحث 296

کیفیت ظهور 301

سرنوشت کفار 303

سرنوشت یهود و نصاری 305

آیا اکثر جهانیان کشته می شوند؟309

معارف اسلام از قم بسمع جهانیان میرسد 311

دشمنان شما بجان هم میافتند 314

جز جنگ چاره ای نیست 315

[شماره صفحه واقعی : 9]

ص: 3285

سلاح مهدی 316

جهان در عصر مهدی 319

پیروزی پیمبران 321

مهدی و آئین جدید 320

سیرۀ مهدی 324

توضیحات مهدی تازگی دارد 325

مهدی و نسخ احکام 327

از کجا که مهدی قیام نکرده باشد؟329

سید علی محمد شیرازی 330

اعتراف بوجود امام غائب 333

سید علی محمد و احادیث توقیت 334

پیروانش چه میگویند؟335

از نسبت پیغمبری و بابیت تبری جسته 336

کتاب بیان و ادعای قائمیت 336

ادعای باطل و وجود طرفدار 338

مدارک و مآخذ کتاب 340

[شماره صفحه واقعی : 10]

ص: 3286

1347 کتاب با تجدیدنظر و اضافات چاپ و در اختیار علاقه مندان قرار گرفت.

ولی از آن سال تاکنون کتاب مکررا بطبع رسید و توفیق تجدیدنظر فراهم نشد.

تا اینکه در این زمان توفیقی حاصل شد و مطالب جدیدی فراهم گردید.لذا کتاب را با تجدیدنظر و اضافات سودمند،تقدیم علاقه مندان می نمایم.باز هم متذکر می شوم که پرونده کتاب همانند سابق مفتوح خواهد بود.و از خوانندگان می خواهم که با ارسال تحقیقات و رهنمودهای خودشان،نویسنده را ممنون الطاف خویش سازند.

قم-ابراهیم امینی اسفندماه 1366

[شماره صفحه واقعی : 12]

ص: 3288

بسم الله الرحمن الرحیم

هم در حال عادی،اعتراف دارند که علم و صنعت گناهی ندارد،بلکه بشر خودخواه و سرکش است که از آن نعمت بزرگ،سوءاستفاده می کند و از مسیر صلاح بسوی فسادش می کشد.

بحث و کنجکاوی کنیم،لیکن این موضوع به طور اجمال،مسلم است که احکام و عقائد اسلام منشاء عقب ماندگی مسلمین نشده بلکه عوامل و علل خارجی است که جهان اسلام را به این روز سیاه انداخته است.

به طور قطع می توان گفت:هیچیک از ادیان آسمانی،به قدر اسلام،راجع بامور اجتماعی و ترقی و عظمت ملت،سفارش ننموده است.اسلام مبارزۀ با فساد و بیدادگری و نهی از منکر را از وظائف حتمی پیروانش قرار داده و اصلاحات اجتماعی و دادخواهی و امر به معروف را در رأس واجبات دینی دانسته است.

موضوع امر به معروف و نهی از منکر را به قدری اهمیت داده که بر تمام مسلمین واجب نموده است،تا گروهی را بدان منظور آماده و مجهز سازند.

خداوند متعال در قرآن کریم می فرماید:«گروهی از شما باید همیشه آماده باشند و مردم را به سوی خوبی دعوت نمایند و بکارهای نیک وادار کنند و از افعال زشت بازدارند،چنین افرادی سعادتمند می گردند» (1).

بلکه این دو وظیفۀ بزرگ را از امتیازات و افتخارات مسلمین محسوب داشته میفرماید:«شما بهترین جمعیت و ملت جهان هستید زیرا امر به معروف و نهی از منکر می کنید» (2).

پیغمبر اکرم صلی الله علیه و آله کوشش در اصلاح امور مسلمین را از ارکان اسلام و علائم مسلمین شمرده می فرماید:هرکس در امور اجتماعی جهان اسلام لاابالی باشد و اهتمام نورزد و کوشش نکند،اصلا مسلمان نیست.

قرآن شریف به مسلمین دستور می دهد همیشه در مقابل دشمنان مجهز و مسلح باشید.«ای مسلمین تا سرحد قدرت به کوشید و خودتان را در مقابل دشمنان مسلح سازید و برای تهدید آنان نیروی جنگی خویش را تقویت کنید (3)».

اکنون از شما سؤال میکنم:باوجود این قبیل آیات و صدها روایت،که در این موضوع وارد شده است،اسلام کی اجازه می دهد مسلمین ترقیات علمی و صنایع جهان را نادیده بگیرند و خطراتی را که متوجه جهان اسلام است کوچک

[شماره صفحه واقعی : 15]

ص: 3291

شمارند و دست بر روی دست بگذارند و حمایت از اسلام و مسلمین را از مهدی موعود انتظار داشته باشند؟!در مقابل ضربه هائی که بر پیکر جهان اسلام وارد می شود سکوت نمایند و با گفتن یک جملۀ کوتاه که«خدا فرج امام زمان را نزدیک کند»از زیر بار مسئولیت های سنگین شانه خالی کنند!!

ما در طول کتاب نوشته ایم که:انتظار فرج یکی از بزرگترین راههای موفقیت می باشد و هرگروهی که چراغ امید در دلشان خاموش گشت و دیو یأس و ناامیدی خانۀ قلبشان را اشغال نمود،هرگز روی سعادت و موفقیت را نخواهند دید.لیکن افرادی که در انتظار موفقیت هستند،باید تا سرحد قدرت بکوشند و راههای رسیدن به هدف را هموار سازند و برای بهره برداری از مقصد،خودشان را آماده سازند.

حضرت صادق علیه السلام فرمود:حکومت آل محمد مسلما تأسیس خواهد شد پس هرکس علاقه مند است که از اصحاب و یاران قائم ما باشد،باید کاملا مراقبت کند،تقوی و پرهیزکاری را شیوۀ خویش گرداند،خودش را به اخلاق نیک انسانیت مزین سازد و بعدا در انتظار فرج قائم آل محمد باشد.هرکس برای ظهور قائم ما،این چنین آمادگی و انتظار داشت لیکن توفیق نصیبش نگشت و قبل از ظهور آن حضرت،اجلش فرارسید،به اجر و ثواب یاران آن جناب نائل خواهد شد.

سپس فرمود:کوشش و جدیت کنید و امیدوار فرج و موفقیت باشید.ای گروهی که مورد توجه خدا هستید،موفقیت و پیروزی گوارایتان باد (1).

اسلام آنقدر به موضوع آمادگی مسلمین اهمیت داده که امام صادق علیه السلام فرمود:خودتان را برای ظهور قائم مهیا و آماده سازید و لو به ذخیره نمودن یک تیر باشد (2).

خداوند مقرر فرموده است که اوضاع آشفتۀ جهان به وسیلۀ مسلمانان اصلاح شود،دستگاه ظلم و ستم برچیده شود،کفر و مادی گری ریشه کن گردد،دین مقدس اسلام همگانی شود و هیچ شخص با اطلاعی در این جهت تردید نمی کند که یک چنین انقلاب بزرگ جهانی صلاحیت و شایستگی لازم داشته،بدون تهیه مقدمات امکان وقوع ندارد.

[شماره صفحه واقعی : 16]

ص: 3292

قرآن کریم نیز همین مطلب را تصدیق نموده شایستگی را برای به دست آوردن قدرت زمین لازم می شمارد.خداوند در قرآن کریم می فرماید:ما این مطلب را مسجل نمودیم که بندگان شایسته و صلاحیتدار ما وارث زمین گردند (1)باتوجه به مطالب مذکور آیا می توان گفت مسلمانان که باید پرچمدار آن انقلاب فوق العاده جهانی باشند نسبت به تهیۀ مقدمات و اسباب آن هیچ گونه مسئولیتی ندارند؟!گمان نمی کنم هیچ عاقلی چنین مطلبی را باور کند.

مسئولیت و سهم بیشتری دارید،باید بجوشید و بکوشید و برای عظمت اسلام و ترقی مسلمین و پیشبرد هدف مقدس امام زمان جدیت نمایید.شما باید از اصحاب و یاران مهدی دادگستر باشید که امیر المؤمنین علیه السلام فرمود:«اصحاب و یاران مهدی موعود همه جوان می باشند و افراد پیر در بین آنها کمیاب است» (1).

و من الله التوفیق.

ابراهیم امینی-قم حوزۀ علمیه فروردین ماه 1346

[شماره صفحه واقعی : 18]

ص: 3294

دماغ پرشور و افکار روشن آن جوانان،مرا به آیندۀ درخشان مسلمین امیدوار نمود.پرچم تمدن و ترقی ملت را بر دوش آنان دیدم و اشک شوق در دیدگانم حلقه زد و از صمیم قلب به انجمن اسلامی آن دبیرستان و بنیان گذاران این نهضت مقدس دانشجوئی و همت عالی آنان،صدها آفرین گفتم و موفقیت آنان را از خدای بزرگ خواستار شدم.

در همانوقت،مهندس مدنی که در کنار آقای هوشیار نشسته بود اظهار داشت:

شما واقعا بوجود امام غائب(عج)ایمان دارید و عقیدۀ شما از روی تحقیق است یا اینکه از روی تعصب از آن دفاع می کنید؟

هوشیار:ایمان من کورکورانه و از روی تقلید نیست بلکه با تحقیق و مطالعه آن عقیده را پذیرفته ام.ولی درعین حال،حاضرم باز هم مطلب را مورد بررسی و تجدیدنظر قرار دهم.

مهندس:چون موضوع امام زمان(عج)برای من خوب روشن نیست و هنوز نتوانسته ام خودم را قانع سازم،علاقمندم آن را مورد بحث قرار دهم و از مطالعات جنابعالی بهره مند گردم.

دکتر امامی و فهیمی:اگر چنین جلسه ای تشکیل شد ما هم میل داریم در آن شرکت جوییم.

هوشیار:هروقتی را تعیین بفرمائید با کمال افتخار حاضر می شوم.

*** سرانجام شب شنبه را برای مناظره تعیین کردند و بدینوسیله جلسه ختم به خیر شد.

شب شنبه جلسه در منزل آقای مهندس تشکیل شد،پس از تعارفات رسمی و صرف چای و میوه ساعت هشت رسمیت جلسه اعلام گشت.

[شماره صفحه واقعی : 20]

ص: 3296

پیغمبر صلی الله علیه و آله فرمود:رستاخیز برپا نمی شود تا قائم بر حق ما قیام کند.

هنگامی نهضت می کند که خدا اذنش دهد.پس هرکه از وی پیروی کند نجات یابد و هرکه تخلف نماید هلاک گردد.ای بندگان خدا!خدا را در نظر داشته باشید و هنگامیکه مهدی ظاهر گشت به هرطور ممکن شد بسویش بشتابید اگرچه بر روی برف حرکت نمایید زیرا او خلیفۀ خدا و جانشین من است (1).

پیغمبر صلی الله علیه و آله فرمود:هرکس قائم فرزندان مرا منکر شود مرا انکار نموده است (2).

پیغمبر صلی الله علیه و آله فرمود:دنیا سپری نشود تا اینکه مردی از اولاد حسین امور امت مرا در دست گیرد و دنیا را پر از عدل و داد کند چنانکه از ظلم و جور پر شده است (3).

مهربان نموده در دین،برادرشان گردانید (1).

ابو سعید خدری می گوید از پیغمبر صلی الله علیه و آله شنیدم که بالای منبر می فرمود:مهدی موعود از فرزندان و اهل بیت من،در آخر الزمان خارج میشود،آسمان بارانش را برای او نازل می سازد و زمین گیاهانش را برای او خارج می کند.زمین را از عدل و داد پر می کند چنانکه مردم آن را پر از ظلم و جور نموده اند (2).

ام سلمه روایت کرده که از پیغمبر شنیدم می فرمود:مهدی از عترت من و از اولاد فاطمه می باشد (3).

رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود:قائم از فرزندان من،نامش نام من و کنیه اش کنیۀ من و خویش خوی من و رفتارش رفتار من خواهد بود.مردم را به کیش و آئین من وادار نموده به کتاب خدا دعوت می کند.هرکس او را اطاعت کند مرا اطاعت نموده و هرکس از وی نافرمانی کند عصیان مرا به جای آورده است.هرکس در زمان غیبت منکرش شود مرا انکار نموده،هرکس تکذیبش نماید مرا تکذیب کرده است و هرکس تصدیقش نماید مرا تصدیق نموده است.از تکذیب کنندگان او و کسانیکه گفتار مرا درباره اش انکار نمایند و امتم را گمراه کنند،نزد خدا شکایت خواهم کرد.ستمکاران بزودی بازگشت و عاقبت کار خویش را مشاهده خواهند نمود (4).

ابو ایوب انصاری میگوید:از رسول خدا صلی الله علیه و آله شنیدم که می فرمود:من سید و بزرگ پیغمبرانم و علی سید اوصیاست.دو فرزندم بهترین فرزندان میباشند.

امام های معصوم از ما و نسل حسین به وجود خواهند آمد،و مهدی این امت از ماست.

[شماره صفحه واقعی : 23]

ص: 3299

پس یکنفر بادیه نشین برخاست و عرض کرد:یا رسول اللّه امام های بعد از تو چند نفرند؟فرمود:بعدد اسباط و حواریین عیسی و نقیبان بنی اسرائیل (1).

حذیفه روایت کرده که پیغمبر فرمود:امام های بعد از من بعدد نقیبان بنی اسرائیل می باشند.نه نفرشان از نسل حسین به وجود خواهند آمد و مهدی این امت از ماست..آگاه باشید!آنان با حق و حق با آنهاست پس بنگرید که بعد از من چگونه با ایشان رفتار می کنید (2).

سعید بن مسیب از عمر و عثمان بن عفان روایت کرده که گفتند:ما از رسول خدا شنیدیم که میفرمود:امام های بعد از من دوازده نفرند که نه نفرشان از نسل حسین هستند و مهدی این امت از ماست.هرکس بعد از من دامن آنان را بگیرد هر آینه به ریسمان محکم خدا چنگ زده است و هرکس آنان را رها کند خدا را رها نموده است (3).

از اینگونه احادیث زیاد است که می توانید برای بررسی بیشتر به کتب حدیث مراجعه کنید.

[شماره صفحه واقعی : 24]

ص: 3300

مردی از اهل بیت من که نامش نام من است بر عرب حکومت کند (1).

ترمذی این حدیث را در صحیح خود نقل نموده سپس می گوید:این حدیث صحیح است و در مورد مهدی،علی و ابو سعید و ام سلمه و ابو هریره روایت دارند.

علی بن ابیطالب علیه السلام از پیغمبر روایت کرده که فرمود:اگر از عالم جز روزی باقی نمانده باشد،خدا مردی از اهل بیت مرا خواهد برانگیخت تا دنیا را پر از عدل و داد کند چنانکه از ستم پر شده است (2).

ام سلمه میگوید از رسول خدا شنیدم که می فرمود:مهدی موعود از عترت من و اولاد فاطمه می باشد (3).

ابو سعید می گوید:پیغمبر صلی الله علیه و آله فرمود:مهدی ما بلند پیشانی و باریک بینی است.زمین را پر از عدل و داد می کند چنانکه از ظلم و بیدادگری پر شده است، مدت هفت سال حکومت می کند (4).

علی علیه السلام از پیغمبر صلی الله علیه و آله نقل کرده که فرمود:مهدی موعود از اهل بیت من می باشد.خدا اسباب قیامش را در یک شب فراهم می سازد (5).

ابو سعید از رسول خدا روایت نموده که فرمود:زمین از ظلم و بیدادگری

[شماره صفحه واقعی : 26]

ص: 3302

پر می شود سپس مردی از اهل بیت من ظاهر شده هفت سال یا نه سال حکومت می نماید و زمین را از عدل و داد پر می کند (1).

ابو سعید از پیغمبر روایت کرده که فرمود:در آخر الزمان بلاء سختی از جانب سلطان،بر امت من نازل می شود،بلائیکه سخت تر از آن شنیده نشده است،به طوریکه زمین فراخ بر آنها تنگ شده پر از جور و ستم می گردد.مؤمنین پناهگاه و دادرسی از ظلم و ستم نمی یابند.پس خدا مردی از خانوادۀ مرا می فرستد تا زمین را پر از عدل و داد کند چنانکه از ظلم و ستم پر شده است.ساکنین آسمان و زمین از او راضی خواهند بود.زمین تمام گیاهان خود را برایش می رویاند،و آسمان بارانش را پی درپی فرومی فرستد.هفت سال یا نه سال در بین مردم زندگی می کند.از جهت خیراتی که خدا بر اهل زمین نازل نموده مردگان آرزوی زندگی دوباره می کنند (2).

از این گونه احادیث در کتب شما زیاد است اما گمان می کنم نقل همین مقدار برای اثبات مطلب کافی باشد.

دقت نمی شده موجود است و علمای حدیث از جمله ابن خلدون آن احادیث را تضعیف نموده و مردود دانسته اند (1).

متواتر دانسته یا تواتر آنها را از دیگران نقل کرده بدان اعتراضی ننموده اند.مانند ابن حجر هیثمی در«الصواعق المحرقه»،شبلنجی در«نور الابصار»،ابن صباغ در «الفصول المهمه»،محمد الصبان در«اسعاف الراغبین»،کنجی شافعی در «البیان»،شیخ منصور علی در«غایه المأمول»،سویدی در«سبائک الذهب»و جمعی دیگر،که همین تواتر،ضعف سندی را که در بعض آن احادیث موجود است جبران می کند.

عسقلانی می نویسد:خبر متواتر،مفید یقین است و عمل کردن به آن،نیازی به بحث ندارد (1).

سید احمد شیخ الاسلام و مفتی شافعیه می نویسد:احادیثی که دربارۀ مهدی وارد شده کثیر و متواتر است.در بین آنها هم حدیث صحیح وجود دارد هم حسن هم ضعیف،لیکن اکثر آن احادیث ضعیف میباشند اما چون کثیرند و روات و نویسندگان آنها نیز زیادند بعض آن احادیث بعض دیگر را تقویت می کند و بر روی هم مفید یقین می گردند (2).

خلاصه،جماعتی از صحابۀ بزرگ رسول خدا،احادیث مهدی را روایت کرده اند مانند:عبد الرحمان بن عوف،ابو سعید خدری،قیس بن جابر،ابن عباس، جابر،ابن مسعود،علی بن ابی طالب،ابو هریره،ثوبان،سلمان فارسی،ابو امامه، حذیفه،انس بن مالک،ام سلمه و گروهی دیگر.

آن احادیث را علما و محدثین عامه در کتابهای خودشان نوشته اند مانند:

ابو داود،احمد،ترمذی،ابن ماجه،حاکم،نسائی،طبرانی،رویانی، ابو نعیم اصفهانی،دیلمی،بیهقی،ثعلبی،حموینی،مناوی،ابن مغازلی، ابن جوزی،محمد الصبان،ماوردی،کنجی شافعی،سمعانی،خوارزمی، شعرانی،دارقطنی،ابن صباغ مالکی،شبلنجی،محب الدین طبری، ابن حجر هیثمی،شیخ منصور علی ناصف،محمد بن طلحه،جلال الدین سیوطی،

[شماره صفحه واقعی : 29]

ص: 3305

شیخ سلیمان حنفی،قرطبی،بغوی.و گروهی دیگر (1).

است.اگر بنا باشد به تمام تضعیفات ترتیب اثر بدهیم کمتر حدیثی از طعن و قدح سالم می ماند.در این موارد باید دقت و اجتهاد بیشتری به عمل آید تا حقیقت روشن گردد.

دربارۀ عبد الرزاق بن همام می نویسد:احادیثی را در فضائل اهل بیت نقل کرده و مشهور به تشیع است (1).

جگرگوشۀ رسول خدا بوده است. (1)

همچنین بسر بن ارطاه را که از جانب معاویه مأموریت یافت و هزاران شیعۀ بی گناه را بقتل رسانید و علی بن ابیطالب خلیفۀ پیغمبر را علنا دشنام می داد، چنین عنصر ناپاکی را در این اعمال ننگین معذور و مجتهد می دانند (2).

یحیی بن معین دربارۀ عتبه بن سعید می گوید:مورد وثوق است.نسائی و ابو داود و دارقطنی نیز وی را توثیق نموده اند،در صورتیکه عتبه همنشین و یار و یاور حجاج بن یوسف جنایتکار بوده است.

بخاری احادیث مروان بن حکم را در کتاب خود نوشته و بدانها اعتماد می نماید.در صورتیکه همین مروان یکی از عوامل مهم جنگ جمل بود،طلحه را تشویق و تحریک نمود تا با علی جنگ کند.سپس در اثناء جنگ طلحه را بقتل رسانید (3).

این چند موضوع بعنوان شاهد نوشته شد تا خوانندگان،به طرز تفکر و روش قضا و اظهار عقیدۀ نویسندگان واقف و آشنا گردند و بدانند که حب و بغضها و تعصبات تا کجاها دخالت نموده است.

صاحب کتاب اضواء می نویسد:در کار این دانشمندان دقت کنید ببینید، چگونه شخصی را که بقتل علی راضی بود و طلحه را بقتل رسانید و شخصی را که متصدی کشتن حسین بن علی شد توثیق می نمایند،اما در مقابل،امثال بخاری و مسلم،احادیث علمای امت و حافظین آنها را مانند حماد بن مسلمه و مکحول عابد و زاهد را مردود می شناسند (4).

به هرحال،اگر شخصی از روات فضائل اهل بیت و علی بن ابیطالب بود یا حدیثی را بر طبق عقاید شیعه روایت کرد،همین جرم کافی بود که بعضی از متعصبین عامه،در صحت احادیثش تشکیک کنند یا رسما مردود بدانند،چه رسد به جاییکه تشیع او محرز گردد،در آن صورت بغض و عناد،برای طرد احادیثش کافی است.شما در کلام جریر دقت بفرمایید تا مقدار تعصب عامه برایتان روشن

[شماره صفحه واقعی : 33]

ص: 3309

گردد:«جریر می گوید:جابر جعفی را ملاقات نمودم ولی حدیثی از وی ننوشتم زیرا برجعت عقیده مند بود» (1).

باشد احادیث این گونه افراد رد شود لازم می آید بسیاری از آثار و احادیث نبوی از دست برود و فساد این موضوع بر کسی پوشیده نیست.قسم دوم بدعت کبری است،مانند رفض کامل و غلو در رافضگی و بدگویی از ابو بکر و عمر،البته اقوال و احادیث قسم دوم را باید مردود دانست و ارزشی ندارد (1).خلاصه، هرکس در صدد تحقیق و ادراک حقائق باشد نباید به صرف این تضعیفات ترتیب اثر بدهد،بلکه باید بحث و کنجکاوی کند تا سبب تضعیف و صلاحیت و عدم صلاحیت آن برایش روشن گردد.

آن را تذکر داده ام.پس در مورد هر روایتی که سکوت کرده ام باید آن را معتبر دانست.

خطابی می گوید:سنن ابی داود کتاب گرانبهایی است که مانندش تصنیف نشده و مورد قبول تمام مسلمین می باشد و در بین تمام فقهاء و دانشمندان عراق و مصر و مغرب و نقاط دیگر مقبولیت یافته است (1).خلاصه،احادیث صحیح مسلم و بخاری با احادیث بقیه کتب در این جهت یکسانند که باید رجال آنها مورد بررسی و تحقیق واقع شوند تا صحت و ضعف آنها واضح گردد.

خامسا:صحیح مسلم و بخاری که به صحت آنها اعتراف دارید،نیز از احادیث مربوط به مهدی خالی نیست گرچه به لفظ مهدی تعبیر نشده است از جمله این حدیث است:

پیغمبر صلی الله علیه و آله فرمود:چگونه خواهید بود هنگامیکه عیسی بن مریم بر شما نازل شود،در حالیکه امامتان از خود شما باشد (2).

قریب به همین مضمون احادیث دیگری در آن دو کتاب موجود است.

در اینجا نیز احادیث را بطورکلی مردود ندانسته بلکه به صحت اندکی از آنها اعتراف نموده است..

ثالثا احادیث مربوط به مهدی موعود منحصر نیست به همان احادیثی که در مقدمۀ ابن خلدون مورد جرح و تعدیل قرار گرفته بلکه احادیث فراوان دیگری نیز در کتاب های سنی و شیعه موجود است که متواتر و مفید یقین هستند.بطوری که می توان حدس زد که ابن خلدون هم اگر به آنها دسترسی داشت هرگز در این مطلب تردید نمی کرد که عقیدۀ بوجود مهدی موعود ریشۀ عمیق مذهبی دارد و از مصدر وحی سرچشمه گرفته است.بنابر آنچه گذشت،این مطلب صحیح نیست که بعضی از نویسندگان نوشته اند:ابن خلدون احادیث مربوط به مهدی را مردود دانسته پنبۀ آنها را زده است.اینگونه افراد را باید کاسۀ داغ تر از آش نامید.

با این وجه می توانیم ظهور و نهضت مهدی موعود را تصور نماییم ولی به غیر از این وجه،تصور ندارد (1).

اسلام،ظلم و بیدادگری را ریشه کن سازد.صلح و صفا و عدل و داد را در جهان گسترش دهد.

در مورد یک چنین نهضت عمیق و انقلاب جهانی نمی توان به این مقدار اکتفا کرد که گروهی از سادات علوی که در حجاز و اطراف مدینه یا سایر نقاط پراکنده اند،به عنوان تعصب قومی از مهدی موعود حمایت کنند و در راه رسیدن به هدف یاریش نمایند.بلکه در این مورد آمادگی جهانی لازم است.در صورتی امکان پیروزی برای مهدی موعود هست که علاوه بر تأییدات غیبی،یک جمعیت قابل توجه و نیرومندی در جهان پیدا شود که امتیاز و مزایای قوانین و برنامه های الهی را درک کنند،و از جان ودل خواستار اجرای آنها باشند.اسباب و مقدمات یک چنین انقلاب جهانی را فراهم سازند و در راه رسیدن به هدف و آرمان انسانی از هیچگونه فداکاری دریغ نکنند.در آن صورت اگر رهبر معصوم و نیرومندی را پیدا کردند که متن قوانین و برنامه های الهی را در اختیار داشت و از تأییدات غیبی بهره مند بود،از وی حمایت خواهند نمود و در راه تأسیس حکومت عدل و داد،فداکاری خواهند کرد.

حسین به وجود خواهد آمد.گاهی نام و کنیه اش را بیان می داشت و گاهی علائم و مشخصات دیگرش را بیان می کرد.

من خبر داد که مهدی خروج نمی کند تا اینکه نفس زکیه کشته شود.آن گاه قیام می کند و زمین را پر از عدل و داد می نماید (1).

عمیره دختر نفیل می گوید:از دختر حسن بن علی شنیدم که می گفت:این امریکه در انتظارش هستید واقع نمی شود مگر وقتیکه بعضی از شما از بعض دیگر برائت جویند و همدیگر را لعنت کنند (2).

ابو الفرج اصفهانی می نویسد:فاطمه دختر حسین بن علی قابلگی زنان بنی هاشم را افتخارا انجام می داد،فرزندانش اعتراض نموده می گفتند:می ترسیم جزء قابله های رسمی شمرده شوی.در پاسخ می گفت:گم شده ای دارم هروقت آن را یافتم از این شغل دست می کشم (3)

قتاده می گوید:بابن مسیب گفتم:وجود مهدی حق است؟پاسخ داد:

آری،از قریش و فرزندان فاطمه است (4).

طاوس می گفت:آرزو دارم زنده بمانم تا مهدی را درک کنم (5).

زهری می گفت:مهدی از اولاد فاطمه است (6).

ابو الفرج می نویسد:ولید بن محمد موقری نقل کرده که با زهری بودم که صدای غوغایی بلند شد.پس به من گفت:ببین چه خبر است؟من جستجو نموده گفتم:زید بن علی کشته شده سرش را آورده اند.زهری با ناراحتی اظهار داشت:چرا این خانواده عجله می کنند؟عجله،بسیاری از آنانرا به هلاکت افکند.گفتم آیا سلطنت به ایشان خواهد رسید؟پاسخ داد:آری.زیرا علی بن الحسین از پدرش و او از فاطمه برایم روایت نموده که پیغمبر اکرم صلی الله علیه و آله به فاطمه فرمود:مهدی موعود از اولاد تو خواهد بود (7)

ابو الفرج از مسلم بن قتیبه روایت کرده که گفت:روزی بر منصور وارد شدم،

[شماره صفحه واقعی : 41]

ص: 3317

پس به من گفت:محمد بن عبد اللّه خروج کرده خودش را مهدی می پندارد،ولی به خدا قسم او مهدی نیست بلکه موضوعی را فقط به تو می گویم و به احدی دیگر نگفته و نخواهم گفت و آن این است که فرزند منهم مهدی موعود روایات نیست لیکن او را از باب تفأل مهدی نامیدم (1).

ابن سیرین می گفت:مهدی موعود از این امت است.اوست که بر عیسی بن مریم امامت می کند (2).

عبد اللّه بن حارث می گفت:مهدی در سن چهل سالگی قیام می کند و شبیه به بنی اسرائیل می باشد (3).

ارطاه می گفت:مهدی در سن بیست سالگی قیام می کند (4).

کعب می گفت:علت تسمیۀ مهدی این است که به امور مخفی هدایت می شود (5).

عبد اللّه بن شریک می گفت:پرچم رسول خدا در نزد مهدی است (6).

طاوس می گفت:علامت مهدی اینست که بر فرمانداران خویش سخت گیری می کند.در بذل اموال سخاوت دارد و نسبت به درماندگان مهربان است (7).

زهری می گفت:مهدی از اولاد فاطمه می باشد (8).

حکم بن عیینه می گوید:به محمد بن علی گفتم:ما شنیده ایم یکی از شما اهل بیت خروج می کند و عدل و داد را برپا می سازد،آیا این موضوع صحت دارد؟فرمود:ما هم در این انتظار و امید بسر می بریم (9).

سلمه بن زفر می گوید:روزی در نزد حذیفه گفته شد که:مهدی خروج نموده.

[شماره صفحه واقعی : 42]

ص: 3318

پس حذیفه گفت:اگر مهدی قیام کند در حالیکه شما قریب العهد به رسولخدا هستید و اصحاب آن جناب در میان شما زندگی می نمایند،واقعا سعادتمند شده اید.نه،چنین نیست،مهدی ظهور نمی کند تا وقتی که مردم از شرور و تعدیات به ستوه آیند و هیچ غائبی از وی محبوب تر و عزیزتر نباشد (1).

جریر در نزد عمر بن عبد العزیز شعری را خواند که ترجمه اش این است:وجود تو برکت دارد و سیره و رفتارت رفتار مهدی است.با هوای نفس مخالفت می کنی و شب را به خواندن قرآن می گذرانی (2).

ام کلثوم بنت وهب می گوید:در روایات وارد شده که:شخصی بر دنیا حکومت خواهد نمود که همنام رسول خداست (3).

محمد بن جعفر می گوید:شرح گرفتاری های خودمان را برای مالک بن انس نقل نمودم.گفت صبر کنید تا تأویل آیۀ «وَ نُرِیدُ أَنْ نَمُنَّ عَلَی الَّذِینَ اسْتُضْعِفُوا فِی الْأَرْضِ وَ نَجْعَلَهُمْ أَئِمَّهً وَ نَجْعَلَهُمُ الْوٰارِثِینَ» آشکار گردد (4).

فضیل بن زبیر می گوید:از زید بن علی شنیدم که می فرمود:شخصی که مردم در انتظارش هستند از اولاد حسین بن علی به وجود خواهد آمد (5).

محمد بن عبد الرحمان بن ابی لیلی میگفت:به خدا سوگند:مهدی جز از اولاد حسین نخواهد بود (6).

حوادث ناگوار تاریخ،شدت مییافت و در هر آنی در انتظار تحقق مصداقش بودند و بسا اوقات افرادی را اشتباها مصداق واقعی می پنداشتند:

محمد بن حنفیه در خطبه ایکه در بین هفت هزار نفر از اصحابش خواند اظهار داشت:شما در این امر تعجیل نمودید،لیکن به خدا سوگند!در اصلاب شما اشخاصی وجود دارند که به کمک آل محمد صلی الله علیه و آله جنگ می کنند.دولت آل محمد بر کسی پوشیده نیست لیکن وقوعش تأخیر خواهد افتاد.سوگند به کسیکه جان محمد به دست اوست:حکومت در خانوادۀ نبوت بازگشت می کند (1).

در بین مردم ظاهر شود و زمام امور را در دست گیرد.محمد انگشتری دارد که خدا آنرا به غیر او نداده است و در وی علاماتی از نیکی و هدایت وجود دارد.

امیدواریم محمد همان امامی باشد که به برکت وجودش قرآن زنده گردد به واسطۀ او اسلام رونق گیرد و اصلاح شود و یتیمان بیچاره و عیالمندان نیازمند با خوشی زندگی نمایند.زمین را پر از عدل و داد کند بعد از اینکه از ضلالت و گمراهی پر شده است و امیدها و آرزوهایمان جامۀ عمل پوشد (1).

درباره اش به ما رسیده است.من در موضوع مهدویت محمد شک نداشتم تا هنگامی که دیدم کشته شد آنگاه فهمیدم که او مهدی نیست.بعد از آن دیگر گول کسی را نخواهم خورد (1).

از امثال این حوادث به خوبی استفاده می شود که موضوع مهدویت از همان صدر اسلام و زمانهای نزدیک به عصر پیغمبر صلی الله علیه و آله امر مسلمی بوده که مردم انتظارش را می کشیده اند.به همین علت مردم کم اطلاع و رنج دیده که از علائم مهدی اطلاع کامل نداشتند،گاهی محمد بن حنفیه و گاهی محمد بن عبد اللّه بن حسن و گاهی افراد دیگر را مهدی موعود می پنداشتند.لیکن دانشمندان و مطلعین اهل بیت حتی پدر محمد بن عبد اللّه میدانستند که وی مهدی موعود نیست.

ابو الفرج مینویسد:شخصی به عبد اللّه بن حسن عرض کرد:محمد کی خروج میکند؟پاسخ داد:تا من کشته نشوم خروج نمی کند،ولی کشته می شود.آن مرد گفت:انا للّه و انا الیه راجعون،اگر محمد کشته شد امت هلاک می گردند.

عبد اللّه فرمود:چنین نیست.باز آن مرد عرض کرد:ابراهیم کی خروج می کند فرمود:تا من هلاک نشوم خروج نمی کند،او هم کشته میشود.آن شخص گفت:

انا للّه و انا الیه راجعون،امت به هلاکت می رسند.عبد اللّه پاسخ داد:نه،چنین نیست بلکه صاحب آنها-مهدی موعود-جوانی است بسن بیست و پنج سالگی که تمام دشمنان را به قتل می رساند (2).

باز ابو الفرج می نویسد:ابو العباس نقل کرده که به مروان گفتم:محمد ادعای مهدویت دارد.پاسخ داد:مهدی موعود نه اوست نه از نسل پدرش بلکه فرزند کنیزی می باشد (3).

باز می نویسد:جعفر بن محمد علیهما السلام هروقت محمد بن عبد اللّه را مشاهده مینمود گریه نموده می فرمود:جانم فدای او(مهدی)باد،مردم گمان می کنند،این شخص مهدی موعود است در صورتیکه وی کشته می شود و در کتاب علی علیه السلام از خلفای این امت به شمار نرفته است (4).

[شماره صفحه واقعی : 47]

ص: 3323

جماعتی دور محمد بن عبد اللّه بن حسن حاضر بودند که جعفر بن محمد وارد مجلس شد و مورد احترام حضار واقع گشت.سپس از جریان پرسش نمود،پاسخ دادند:تصمیم داریم با محمد که همان مهدی موعود است بیعت نماییم.

آنحضرت فرمود:از این کار منصرف شوید زیرا هنوز موقع ظهور مهدی نرسیده است و محمد هم مهدی نیست (1).

نسبت مرگ به وی داده شده است (1).

فرقۀ باقریه حضرت باقر را زنده و مهدی موعود می دانند.

فرقۀ محمدیه عقیده دارند که بعد از امام علی نقی فرزندش محمد بن علی امام است.او را زنده و مهدی موعود می دانند،با اینکه در حیات پدرش وفات کرده است.

جوازیه می گویند:حجت بن الحسن را فرزندی بوده است و اوست مهدی موعود (2).

فرقه ای از هاشمیه عبد اللّه بن حرب کندی را امام زندۀ غایب می پندارند و در انتظار ظهورش بسر می برند (3).

گروهی از مبارکیه،محمد بن اسماعیل را امام زندۀ غائب می پندارند (4).

یزیدیه عقیده دارند که:یزید به آسمان صعود نموده است.بعدا برمی گردد و دنیا را پر از عدل و داد میکند (5).

اسماعیلیه می گویند:این مهدی که در اخبار وارد شده همان محمد بن عبد اللّه ملقب به مهدی است که در مملکت مصر و مغرب به سلطنت رسید.روایت نموده اند که پیغمبر فرمود:خورشید در سال سیصد از مغرب نمایان می گردد (6).

گروهی از امامیه می گویند:امام حسن عسکری زنده است و اوست قائم و اکنون در حالت غیبت بسر می برد،بعدا ظاهر می شود و زمین را از عدل و داد پر می کند.

گروه دیگری می گویند:مرده است ولی بعدا زنده میشود و قیام میکند،زیرا معنی قائم قیام بعد از مرگ است (7).

[شماره صفحه واقعی : 50]

ص: 3326

قرامطه محمد بن اسماعیل را مهدی موعود میدانند و عقیده دارند که زنده است و در بلاد روم زندگی میکند (1).

فرقۀ ابی مسلمیه،ابو مسلم خراسانی را امام زندۀ غائب می پندارند (2).

گروهی امام حسن عسکری را مهدی می دانند.می گویند:بعد از مردن زنده شده و اکنون در حالت غیبت زندگی می کند.بعدا ظاهر میشود و دنیا را پر از عدل و داد می کند (3).

ادعائی نداشته اند لیکن گروهی از عوام،از روی نادانی و شدت گرفتاری،و عجله ایکه در ظهور مهدی داشتند و بعض علل دیگر،آنها را مهدی موعود اسلام می پنداشتند.

1)

-المهدی-ینابیع الموده ج 1 ص 157 من احتمال می دهم که حدیث مذکور نیز از مجعولات بنی عباس یا از طرفداران ابی مسلم خراسانی باشد زیرا مهدی از خراسان نمی آید و پرچم سیاه از شعار بنی عباس بوده است. بعید نیست حدیث ذیل نیز از مجعولات حادثۀ خروج ابی مسلم خراسانی باشد. عن عبد اللّه عن النبی صلی الله علیه و آله فی حدیث قال:ان اهل بیتی سیلقون بلاءا و تشریدا و تطریدا حتی یأتی قوم من قبل المشرق و معهم رایات سود یسألون بالحق فلا یعطونه فیقاتلون و ینصرون فیعطون ما سئلو فلا یقبلون حتی یدفعوه الی رجل من اهل بیتی فیملاءها قسطا کما ملئت جورا فمن ادرک منکم فلیأتهم و لو حبوا علی الثلج-اثبات الهداه ج 7 ص 189-گمان می کنم شما هم اگر بتاریخ نهضت ابو مسلم و بنی عباس مراجعه نمایید احتمال مذکور را تأیید کنید. گروهی عمر بن عبد العزیز را مهدی می پنداشتند و احادیثی را درباره اش جعل نمودند از جمله: قال العزرمی سمعت محمد بن علی یقول:النبی منا و المهدی من بنی عبد شمس و لا نعلمه الا عمر بن عبد العزیز. قال ابو یعقوب قلت لمحمد بن علی:الناس یزعمون ان فیکم مهدیا فقال ان ذلک کذلک و لکنه من بنی عبد الشمس:قال فکأنه عنی عمر بن عبد العزیز-الطبقات ج 5 ص 333. عبد الاعلی مولی آل سام قال خرجت مع ابیعبد اللّه علیه السلام فلما نزلنا الروحاء نظر الی جبلها مطلا علیها فقال:تری هذا الجبل؟هذا جبل یدعی«رضوی»من جبال فارس احبنا فنقله اللّه الینا.اما ان فیه کل شجر مطعم و نعم،امان للخائف مرتین اما ان لصاحب هذا الامر فیه غیبتین واحده قصیره و الاخری طویله-اثبات الهداه ج 7 ص 5-من احتمال میدهم:حدیث فوق از مجعولات کسانی باشد که عقیده داشته اند محمد بن حنفیه زنده است و در کوه«رضوی»زندگی می کند و اوست مهدی موعود. روی الفضل عن موسی بن سعدان عن عبد اللّه بن القاسم الحضرمی عن ابی سعید الخراسانی قال قلت لابیعبد اللّه علیه السلام:لای شیء سمی القائم؟فقال لانه یقوم بعد ما یموت،انه یقوم بامر عظیم یقوم بامر اللّه سبحانه-اثبات الهداه ج 7 ص 27. بعید نیست حدیث فوق از مجعولات واقفیه یا کسانی باشد که می گفته اند امام حسن عسکری علیه السلام مرده است لکن بعدا زنده می شود و برای اصلاح عالم قیام می کند.حدیث از حیث سند هم ضعیف است زیرا مامقانی دربارۀ موسی بن سعدان می نویسد:«احادیث او ضعیف و از غلات بوده است و درباره عبد اللّه بن قاسم نوشته:دروغگو و از غلات و واقفیهاست و روایاتش مقبول نیست»و بر فرض صدور باز هم قابل توجیه است زیرا همین حدیث با همین سند بکیفیت دیگری هم روایت شده است که می تواند حدیث مذکور را تفسیر و توجیه کند:عن الفضل ابن شاذان عن موسی بن سعدان عن عبد اللّه بن القاسم الحضرمی عن ابی سعید الخراسانی قال قلت لا بیعبد اللّه علیه السلام:المهدی و القائم واحد؟فقال نعم قلت لای شیء سمی المهدی؟قال لانه یهدی الی کل امر خفی و سمی القائم لانه یقوم بعدما یموت،یعنی یموت ذکره انه یقوم بامر عظیم-اثبات الهداه ج 7 ص 34-بر دانشمندان پوشیده نیست که دو حدیث مذکور یکی می باشد و در حدیث دوم مردن بمردن نام و محو شدن آن تفسیر شده است.-

[شماره صفحه واقعی : 53]

ص: 3329

1)

-مؤذن مسجد الاحمر قال سئلت ابا عبد اللّه علیه السلام هل فی کتاب اللّه مثل للقائم؟قال:نعم،آیه صاحب الحمار اماته اللّه ثم بعثه-اثبات الهداه ج 7 ص 28-حدیث فوق شاید از مجعولات کسانی باشد که عقیده دارند مهدی مرده است و بعدا زنده می شود. معاویه بن ابی سفیان فی حدیث طویل عن النبی صلی الله علیه و آله انه قال:ستفتح بعدی جزائر تسمی بالاندلس فیغلب علیهم اهل الکفر الی ان قال فیخرج رجل من المغرب الاقصی من ولد فاطمه بنت رسول اللّه و هو المهدی القائم فی آخر الزمان و هو اول اشراط الساعه-اثبات الهداه ج 7 ص 242-حدیث مذکور شاید از مجعولات فرقۀ اسماعیلیه باشد که دولتی در بلاد مغرب تأسیس نمودند.لیکن بر اهل تحقیق پوشیده نیست که اینگونه احادیث،اخبار آحادی بیش نیستند و مفید یقین نمی باشند و صلاحیت ندارند با احادیث متواتر و کثیریکه مهدی موعود را بخوبی تعریف و توصیف نموده اند معارضه نمایند و هیچ ارزش و اعتباری ندارند.

[شماره صفحه واقعی : 54]

ص: 3330

نهمی آنان قائم است (1)…و سه حدیث دیگر.

از رسول خدا به ما رسیده است.امام های بعد از پیغمبر دوازده نفرند که نه نفرشان از نسل حسین می باشند.مهدی نیز از ما بوجود می آید و در آخر الزمان دین را نگهداری می کند (1)…و شصت و دو حدیث دیگر.

هستی؟فرمود:من صاحب الامر هستم اما آن صاحب الامری که زمین را از عدل و داد پر می کند من نیستم.باوجود ناتوانی و ضعفی که در من مشاهده می کنی چگونه امکان دارد من همان صاحب الامر باشم؟!قائم معهود کسی است که در سن پیران ولی بصورت جوانان ظاهر میشود،بقدری نیرومند و قوی است که اگر به بزرگترین درخت روی زمین دست دراز کند آنرا از ریشه می کند و اگر در میان کوهها فریاد زند سنگهای سخت آنها متلاشی می گردند.عصای موسی و انگشتر سلیمان نزد اوست.آنجناب چهارمین فرزند من می باشد،خدا تا هروقت بخواهد او را از دیده ها غائب نگه می دارد،بعد از آن ظاهرش می نماید و زمین را بتوسط او از عدل و داد پر می کند،چنانکه از ظلم و ستم پر شده است (1)…و هیجده حدیث دیگر.

توجهی حدیث صحیح وجود دارد.البته این احادیث مانند سایر احادیث هم صحیح دارند هم حسن،هم موثق،هم ضعیف،لیکن احتیاجی نیست که دربارۀ یک یک آنها و احوال رواتشان بحث و تحقیق نماییم،زیرا چنانکه ملاحظه نمودید احادیث به قدری زیادند که هر شخص بی غرض و باانصافی که بدانها مراجعه نماید اطمینان پیدا می کند که مدلول مشترک آنها که عبارتست از اصل وجود مهدی از موضوعات مسلم اسلام بوده که پیغمبر اکرم صلی الله علیه و آله بذر آنرا افشانده و ائمه اطهار علیهم السلام آنرا آبیاری نموده اند.بطور قطع می توان گفت:کمتر موضوعی در اسلام یافت می شود که باندازۀ وجود مهدی درباره اش حدیث وارد شده باشد.

باز هم توضیحا عرض می کنم:پیغمبر اسلام از آغاز بعثت تا حجه الوداع صدها دفعه دربارۀ مهدی سخن گفته.علی بن ابیطالب از او خبر داده،فاطمه زهرا خبر داده،خانوادۀ پیغمبر و حاملین اسرار نبوت،مانند امام حسن و امام حسین و امام سجاد و امام محمد باقر و امام جعفر صادق و امام موسی کاظم و امام رضا و امام محمد تقی و امام علی نقی و امام حسن عسکری علیهم السلام همه از وجود چنین فرد برگزیده ای خبر داده اند.مردم زمان پیغمبر در انتظارش بودند.بعد از رحلت رسول اکرم صلی الله علیه و آله مردم در انتظار ظهورش روزشماری می کردند حتی گاه گاهی افرادی را اشتباها مصداق واقعی آن می پنداشتند.احادیث او را سنی نقل کرده،شیعی نقل کرده،اشعری نقل کرده،معتزلی نقل کرده،در بین روات آنها عرب هست،عجم هست مکی هست،مدنی هست،کوفی و بغدادی و بصری و قمی و کرخی و خراسانی و نیشابوری و…هست آیا باوجود این همه احادیث که مسلما از هزار متجاوز خواهد بود هیچ شخص باانصافی می تواند در امر مهدی موعود تشکیک نموده بگوید:این احادیث را شیعیان متعصب جعل نموده به پیغمبر نسبت داده اند؟!!

*** مدتی از شب گذشته و دیگر وقتی برای ادامه مذاکرات نمانده بود، لذا قرار شد بقیه صحبت برای جلسه بعد بماند و دوستان شب شنبه آینده در منزل آقای فهیمی گرد هم آیند.

[شماره صفحه واقعی : 60]

ص: 3336

پیشینیان تفحص نماید سپس جنجالی برپا کند که من ریشه این عقیده خرافی را پیدا کردم.آیا می شود گفت:چون ایرانیان قدیم به یزدان عقیده مند بودند و راستی را از اخلاق نیک می شمردند،خداپرستی باید افسانه باشد و راستی را هم نباید از اخلاق نیک شمرد؟!پس تنها برای این که ملل دیگر نیز در انتظار مصلح و نجات دهندۀ غیبی بوده اند،دلیل بطلان و سند جرم نیست،چنانکه دلیل صحتش نیز نخواهد بود.

گشتند و امیدوار بودند که خلافت از این خانواده بیرون نرود،ولی علی هم چون به جنگهای داخلی مبتلا شد کاری از پیش نبرده عاقبت به دست ابن ملجم شهید گشت.فرزندش حسن هم موفقیتی به دست نیاورده عاقبت خلافت را تحویل بنی امیه داد.

حسن و حسین دو فرزند رسول خدا خانه نشین بودند ولی حکومت و قدرت اسلام به دست دیگران بود.اولاد رسول خدا و هوادارانشان در فقر وفاقه بسر می بردند ولی غنائم سرشار و بیت المال مسلمین در هوسرانی بنی امیه و بنی عباس مصرف می شد.این حوادث سبب شد،که روزبروز بر تعداد طرفداران آنان افزوده گردد و صدای اعتراضات از گوشه و کنار بلند شود،اما شاغلین مقام خلافت به عوض دلجویی،در صدد زجر و شکنجه و اعدام و تبعید آنان برآمدند.

خلاصه:بعد از رحلت رسول اکرم صلی الله علیه و آله نسبت به اهل بیت و طرفداران آنها حوادث ناگواری واقع شد.فاطمه از میراث پدر محروم شد.خلافت علی به تأخیر افتاد،حسن بن علی را مسموم نمودند.حسین بن علی را با جوانان و اصحابش در کربلا به قتل رسانیده خانواده اش را اسیر کردند.مسلم بن عقیل و هانی را پس از امان دادن کشتند.ابو ذر غفاری به ربذه تبعید شد.حجر بن عدی و عمرو بن حمق و میثم تمار و سعید بن جبیر و کمیل بن زیاد و صدها تن مانند آنان را کشتند.به دستور یزید مدینه قتل عام شد و صدها از این حوادث ننگین که صفحات تاریخ اسلام را سیاه کرده است.در این ایام تلخ جان هواداران اهل بیت بستوه آمده هرروز در انتظار فرج بودند.گاهی یکی از علویین برای گرفتن حق و مبارزه با غاصبین قیام می نمود ولی بالاخره کشته می شد و توفیقی نصیبش نمی گشت.این حوادث ناگوار سبب شد که اقلیت طرفدار اهل بیت،از تمام جهات مأیوس شوند و درهای موفقیت را بر روی خویش بسته ببینند و از هرسو دنبال یافتن روزنۀ امیدی برآیند.طبعا معلوم است که این اوضاع و حوادث،زمینه را برای پذیرفتن عقیدۀ نجات دهندۀ غیبی و مهدویت کاملا آماده گردانید.

در این هنگام بود که جهودان تازه مسلمان و مغرضین،از فرصت استفاده نموده به ترویج عقیدۀ خویش یعنی نجات دهندۀ غیبی مشغول گشتند.شیعیان از همه جا مأیوس هم برای تسکین دردهای روحی و جبران شکست های ظاهری خویش،آن عقیده را مناسب دیده از جان ودل پذیرفتند لیکن تصرفی نموده

[شماره صفحه واقعی : 63]

ص: 3339

گفتند:آن مصلح جهانی حتما از اهل بیت مظلوم خواهد بود.کم کم پیرایه هایی بدان بستند تا به صورت مهدی کنونی درآمد (1).

دامنه دار خویش،مردم را به سوی اهل بیت دعوت کند،بر خلیفۀ وقت بشوراند و چنان بلوایی برپا کند که مردم بریزند و خلیفۀ وقت را به قتل رسانند ولی مأمورین سری و علنی خلیفه از تحریکات و اقدامات او بی اطلاع بمانند.به قول خود این آقایان،یک نفر یهودی تازه مسلمان اساس دین آنها را منهدم سازد ولی هیچ کس دم نزند.چنین وجودی را با این گونه اعمال،جز در عالم خیال نمی توان تصور کرد (1).

[شماره صفحه واقعی : 65]

ص: 3341

فرزند پیغمبرش می شمارند.در اسلام بطور کامل معرفی شده لیکن در سایر ادیان چنین نیست.

نکته قابل توجه اینست که علائم و مشخصاتی که در سایر ادیان برای آن نجات دهندۀ بزرگ ذکر شده،در مورد مهدی موعود اسلام یعنی فرزند بلافصل امام حسن عسکری نیز قابل انطباق است.می توان او را از نژاد ایرانی شمرد زیرا مادر حضرت سجاد که جد امام زمان است،یک شاهزاده خانم ایرانی بوده بنام شهربانو دختر یزدگرد پادشاه ساسانی.از دودمان و خاندان بنی اسرائیل نیز شمرده می شود،زیرا بنی هاشم و بنی اسرائیل هردو از نسل حضرت ابراهیم بوجود آمده اند،بنی هاشم از فرزندان اسماعیل هستند و بنی اسرائیل از اولاد اسحاق.

پس بنی هاشم و بنی اسرائیل در واقع از یک خاندان محسوب می شوند.به عیسویان نیز نسبت دارد زیرا بر طبق بعض روایات،مادر حضرت صاحب الامر یک شاهزاده خانم رومی بوده بنام نرجس(نرگس)که به صورت یک داستان شگفت انگیزی در کتابها دیده می شود.

اصولا این مطلب درست نیست که مهدی نجات دهندۀ جهان را به یک ملت معینی اختصاص دهیم.او می آید که با عناوین اختلاف انگیز از قبیل:این نژاد و آن نژاد،این دین و آن دین،این ملت و آن ملت،این کشور و آن کشور،مبارزه کند.بنابراین باید او را مهدی موعود جهانیان شمرد.نجات دهنده و حمایت کننده حزب خداپرستان می باشد.پیروزی او پیروزی تمام انبیاء و پیمبران و مردان صالح است.از دین اسلام یعنی دین تکامل یافته آئین حضرت ابراهیم و موسی و عیسی و سایر ادیان آسمانی حمایت می کند و از دین واقعی موسی و عیسی که به وجود محمد و نبوت او بشارت داده اند طرفداری می نماید.

ناگفته نماند که ما نمی خواهیم برای اثبات مهدی موعود،به بشارت های کتب قدیم استدلال کنیم و اصولا احتیاجی بدانها نداریم.بلکه می خواهیم بگوئیم که عقیدۀ به ظهور یک نجات دهندۀ فوق العادۀ جهانی،یک عقیدۀ مشترک دینی است که از مصدر وحی سرچشمه گرفته و همۀ پیمبران بدان بشارت داده اند.و همۀ ملل در انتظار آن هستند لیکن در تطبیق آن خطا شده است.

[شماره صفحه واقعی : 67]

ص: 3343

در سورۀ صف فرموده:«او خداییست که رسولش را با هدایت و دین حق فرستاد تا بر تمام ادیان غالب گردد،اگرچه مشرکین آنرا مکروه داشته باشند (1).

از این آیات اجمالا استفاده می شود که:دنیا روزی را در پیش دارد که قدرت و ادارۀ زمین به دست مؤمنین و رجال شایسته افتاده پیشوا و پیشرو تمدن بشریت می گردند و دین اسلام بر تمام ادیان غالب می شود و یکتاپرستی جایگزین شرک می گردد.آن عصر درخشان،همان روز نهضت مصلح غیبی و منجی بشریت و مهدی موعود می باشد و آن انقلاب جهانگیر و همه جانبه،توسط مسلمین شایسته انجام می یابد.

[شماره صفحه واقعی : 69]

ص: 3345

پیش آمد می کند.از این رهگذر است که وجود قانون برای ادارۀ اجتماع ضروری می گردد تا به برکت وجود قانون حقوق افراد محفوظ بماند و از تجاوز زورمندان جلوگیری شود و اختلاف و اختلال مرتفع گردد.لذا می توان گفت که:وجود قوانین بهترین گنجی است که بشریت تاکنون بدان راه یافته است و می توان حدس زد که:بشر از همان اوائل تشکیلات اجتماعی خویش،کم وبیش،از وجود قانون برخوردار بوده و همواره بدان احترام می گذاشته است.

2:بشر به نیروی استکمال مجهز شده و توجه به کمال و سعادت،ارتکازی و فطری اوست.در تمام کوشش های مداوم خویش،جز تحصیل کمالات حقیقی هیچ هدف و مقصدی ندارد.تمام افعال و حرکات و جدیتهای خستگی ناپذیرش در اطراف آن هدف عالی دور می زند.

3:چون انسان در مسیر ترقی و تکامل واقع شده و توجه به کمالات حقیقی در نهادش گذاشته شده است باید وصول به آن غایت برایش میسر باشد،زیرا کار عبث و لغو در دستگاه آفرینش وجود ندارد.

4:این موضوع نیز به اثبات رسیده که انسان از جسم و روح ترکیب یافته،از جنبۀ جسم،مادی است،لیکن روحش در عین حالیکه شدت ارتباط و اتصال را با بدن دارد و به وسیلۀ آن،تکامل می یابد،خودش از عالم مجردات محسوب می گردد.

5:چون انسان از تن و روح ترکیب یافته قهرا دو نوع زندگی هم خواهد داشت:یکی حیات و زندگی دنیوی که مربوط به تن اوست،دیگری زندگی نفسانی و معنوی که به روانش ارتباط دارد.در نتیجه،نسبت به هریک از آن دو زندگی،سعادت و شقاوتی خواهد داشت.

6:چنانکه در میان بدن و روح شدت اتصال و ارتباط و یگانگی برقرار است همچنین بین زندگی دنیوی و زندگی نفسانی نیز ارتباط و اتصال کامل وجود دارد.یعنی کیفیت زندگی دنیوی و حرکات و افعال بدنی انسان،در روح وی تأثیر می کنند چنانکه حالات و ملکات و صفات نفسانی نیز،نسبت به صدور افعال ظاهری مؤثرند.

7:بشر چون در صراط تکامل واقع شده و توجه به کمال فطری و طبیعی اوست

[شماره صفحه واقعی : 71]

ص: 3347

و خلقت خدا هم عبث نیست،باید وسیلۀ رسیدن به غایت و کسب کمالات انسانیت،در دسترسش قرار گرفته باشد و بتواند راه وصول بآن غایت و طریق احتراز از انحراف را تشخیص دهد.

8:بشر طبعا خودخواه و منفعت جوست و بغیر از مصالح و منافع خویش اصلا منظوری ندارد.بلکه جدیت می کند که همنوعانش را نیز استثمار کند و از نتیجۀ کوشش آنان بهره مند گردد.

9:بشر در عین حالیکه همیشه دنبال کمالات واقعی خویش می گردد و در جستجوی آن حقیقت،هر دری را می کوبد،ولی غالبا از تشخیص آنها عاجز می ماند زیرا امیال و خواسته های نفسانی و احساسات درونی وی غالبا راه تشخیص حقیقت و صراط مستقیم انسانیت را بر عقل عملی تاریک می نمایند و او را به سوی انحراف و وادی های شقاوت سوق می دهند.

سوی آن هدف عالی سوق دهد به طوری که افراد آن اجتماع،زندگی دنیوی را طریق وصول به کمالات و فضائل انسانیت بدانند و به عنوان استقلال،بآن نگاه نکنند.

5:آن قوانین صلاحیت داشته باشند که از تجاوز و تعدیات و هرج ومرج مانع شوند و حقوق تمام افراد را تضمین کنند.

6:در جعل و تدوین آن قوانین جنبۀ روح و زندگی معنوی هم،کاملا مراعات شده باشد به طوریکه هیچیک از آنها نسبت به روح و نفس،ضرر و زیانی وارد نسازد و انسان را از صراط مستقیم تکامل منحرف نکند.

7:اجتماع را از عوامل انحراف از جادۀ مستقیم انسانیت و سقوط در وادیهای هلاکت،منزه و پاک سازد.

8:واضع آن قوانین باید تمام جهات مصالح و مفاسد و موارد تزاحم و برخورد آنها را بداند،از اقتضائات ازمنه و امکنه مطلع باشد.

بشر به طور حتم،به چنین قوانینی نیازمند است و از ضروریات زندگی او بشمار می روند و زندگی بدون قانون در حکم سقوط انسانیت می باشد،لیکن این موضوع قابل بحث است که آیا قوانین مجعول بشر از عهده انجام این مسئولیت بزرگ برمی آیند و صلاحیت ادارۀ اجتماع را دارند یا نه؟

ما عقیده داریم قوانینی که به توسط افکار کوتاه بشر تدوین شود ناقص است و صلاحیت کامل برای ادارۀ اجتماع ندارد.چند موضوع را به عنوان دلیل و شاهد می توان ذکر کرد:

1:علوم و اطلاعات بشر ناقص و محدود است.بشر عادی از احتیاجات مختلف انسان و نوامیس آفرینش و جهات خیروشر و موارد تزاحم و برخورد قوانین و تأثیر و تأثر و فعل و انفعالات آنها و اقتضائات امکنه و ازمنه،اطلاعات کامل ندارد.

2:برفرض محال که قانون گذاران بشر از عهدۀ جعل و تدوین چنین قوانین جامعی برآیند اما بدون شک،از ارتباط عمیقی که بین زندگی دنیوی و زندگی معنوی برقرار است و تأثیراتی که اعمال و حرکات ظاهری در نفس دارند، بی اطلاعند و اگر مختصر اطلاعی هم داشته باشند ناقص و ناچیز است.اصولا

[شماره صفحه واقعی : 73]

ص: 3349

مراقبت از زندگی نفسانی از برنامۀ آنان خارج است و سعادت بشر را جز از ناحیۀ امور مادی نمی نگرند،در صورتیکه این دو نوع زندگی کمال ارتباط را دارند و انفکاک بین آنها امکان پذیر نیست.

3:چون بشر خودخواه است،استخدام و استثمار نمودن همنوع برای او طبیعی است و هر فردی از افراد انسان منافع خویش را بر مصالح دیگران ترجیح می دهد، پس رفع اختلاف و جلوگیری از استخدام،از صلاحیت او خارج است،زیرا خواسته ها و امیال قانونگذاران بشر،هرگز اجازه نمی دهند که از منافع خودشان و وابستگانشان چشم پوشی نمایند و مصالح بشریت را منظور بدارند.

4:قانونگذاران بشر همیشه،با انظار کوتاه و محدود خویش قوانین را تدوین می کنند و آنها را در قالب تعصبات و عادات و افکار کوتاه خویش می ریزند،لذا قوانین را به نفع عدۀ معدودی جعل می کنند و در حین وضع،توجهی به مصالح و مفاسد دیگران ندارند.چنین قوانینی سعادت عموم انسانیت در آنها منظور نشده است.فقط قوانین خداییست که بر طبق ناموس آفرینش و درخور احتیاجات واقعی بشر تدوین گردیده،از هرگونه انحراف و اغراض شخصی منزه است و سعادت جهان انسانیت در آنها منظور شده است.از اینجا روشن می شود که:بشر به قوانین خدایی کاملا نیازمند است و الطاف خداوندی اقتضا دارد که برنامۀ کاملی را تهیه نموده توسط پیمبران ارسال دارد.

عالم اصلی خویش که عالم نورانیت و سرور است صعود و رجوع می نماید و اگر تمام کمالات روحانی و اخلاق پسندیده انسانی را فدای ارضای قوای حیوانی نمود و اسیر خواسته های نفسانی گشت و به صورت حیوانی هوسباز و کامجو،یا دیوی درنده و خونخوار درآمد،چنین شخصی از صراط مستقیم تکامل،انحراف یافته در وادی های هلاکت و شقاوت سرگردان خواهد گشت.پس انسان نسبت بزندگی روحانی نیز،محتاج به برنامه و راهنمای کاملی است و بدون کمک نمی تواند این مسیر خطرناک و دقیق را طی کند،زیرا امیال و خواهشهای نفسانی و قوای حیوانی،غالبا راه حقیقت بینی و قضاوت صحیح را بر عقل عملی تاریک می نمایند و او را بسوی وادیهای هلاکت سوق می دهند،خوب را بد و بد را خوب در نظرش جلوه می دهند.تنها آفرینندۀ انسان و جهانست که به کمالات حقیقیه و سعادت واقعی انسان و اخلاق نیک وبد واقف است و می تواند برنامه و دستورالعمل جامعی برای نیل به سعادت نفسانی و احتراز از عوامل شقاوت به دست بشر بدهد،پس انسان در تأمین سعادت اخروی خویش نیز،نیازمند به پروردگار جهان است.

از اینجا نتیجه می گیریم که:پروردگار حکیم هرگز نوع انسان را که برای هریک از سعادت و شقاوت مستعد است،تحت نفوذ قوای حیوانی و تسلط خواهشهای نفسانی قرار نداده و در وادی جهالت و سرگردانی رهایش نمی کند، بلکه الطاف بی پایانش اقتضا دارد که بوسیلۀ پیغمبران برگزیده ای که از جنس بشرند،احکام و قوانین و برنامه های کاملی که سعادت دنیوی و اخروی افراد را تأمین کند،برای مردم بفرستد و راه سعادت و شقاوت را به آنان بیاموزد تا عذرشان منقطع گردد و طریق وصول به غایت برایشان هموار شود.

است واقعی و حقیقی که از عالم ربوبی سرچشمه گرفته هرکس در آنراه واقع شود در باطن ذات سیر تکاملی نموده به عالم وسیع و بهشت رضوان صعود می کند.

به عبارت دیگر:دین حق طریق مستقیمی است که هرکس در آن واقع شود، جوهر ذات و انسانیتش کامل گشته از صراط مستقیم انسانیت بعالم سرور و منبع کمالات رجوع می نماید و هرکس از راه مستقیم دیانت منحرف گردد ناچار راه فضائل انسانیت را گم کرده در راههای غیرمستقیم حیوانیت واقع شده صفات حیوانیت و درندگی را تقویت نموده،از پیمودن صراط دقیق انسانیت عاجز می شود.چنین شخصی جز زندگی سخت و سقوط در هاویۀ جحیم سرنوشتی نخواهد داشت.

مردم،به پیمبران،وحی و الهام می شود،از این قبیل نیست و از راه حواس و قوای مدرکه آنها را تحصیل نکرده اند وگرنه لازم می آید که خطاء و اشتباه در معلومات آنان نیز راه داشته باشد و احکام واقعی بدست مردم نرسد،بلکه علوم آنان به این طریق است که حقائق عوالم غیبی بر باطن ذات و قلب آنان نازل می شود،عین آن حقائق را به علم حضوری مشاهده می نمایند و آنچه را با چشم دل مشاهده می کنند از عالم بالا نازل کرده در دسترس مردم قرار می دهند،چون عین آن حقایق را مشاهده و درک می کنند پس در گرفتن و تحمل و ضبط آنها،خطاء و اشتباهی راه ندارد.

به همین علت،از عصیان و مخالفت آن دستورات معصوم و در امان هستند و به علوم خویش عمل می نمایند زیرا کسی که عین حقایق و کمالات و سعادت خویش را مشاهده کند بدون شک برطبق مشاهداتش رفتار می کند و هرگز تخلف نمی نماید،زیرا تمام طرق و راههای اشتباه کاری نفس و قوا،بر او بسته است و کمالات حقیقی خویش را با چشم دل مشاهده می کند و چنین شخصی هرگز کمال خویش را از دست نمی دهد.

تا دیگران اعمال و اخلاق و اقوال خویش را با اعمال وی تطبیق نمایند و از او پیروی کنند و در یافتن راه حقیقت،دچار شک و حیرت نشوند و عذر و دستاویزی به دستشان نیاید.چون امام نیز باید در تحمل این مسئولیت بزرگ،از خطاء و اشتباه معصوم و محفوظ باشد،باید گفت که:این قبیل علومش را از راه حواس و قوای مدرکه کسب نکرده و با علوم معمولی مردم بسی تفاوت دارد،بلکه به واسطۀ راهنمایی پیغمبر،چشم بصیرتش روشن شده حقائق و کمالات انسانیت را با چشم دل مشاهده می کند،چون چنین است از خطاء و اشتباه معصوم است و همین مشاهدۀ حقائق و کمالات است که علت عصمت وی شده و باعث این می شود که بر طبق علوم و مشاهداتش عمل نماید و به واسطۀ علم و عمل،امام و پیشوا و پیشرو انسانیت گردد.

به عبارت دیگر:همیشه باید در بین نوع انسان،فرد کاملی وجود داشته باشد که به تمام عقائد حقۀ الهی عقیده مند بوده تمام اخلاق و صفات نیک انسانی را به کار بسته به تمام احکام دین عمل نماید و همه را بدون کم و زیاد بداند.

در تمام این مراحل،از خطاء و اشتباه و عصیان معصوم باشد.بواسطۀ علم و عمل، تمام کمالات ممکنۀ انسانی،در وی به فعلیت رسیده پیشرو و امام قافلۀ انسانیت باشد.اگر نوع انسان،زمانی از چنین فرد ممتازی خالی گردد لازم می آید که احکام الهی که به منظور هدایت انسانیت نازل گشته محفوظ نمانده از بین مردم مرتفع گردد و افاضات و امدادهای غیبی حق تعالی منقطع شود و بین عالم ربوبی و عالم انسانی ارتباطی برقرار نباشد.

به عبارت دیگر:باید همیشه در بین نوع انسان،فردی وجود داشته باشد که همواره مورد هدایت و تأییدات و افاضات حق تعالی بوده باشد و به واسطۀ افاضات معنوی و کمک های باطنی،هر فردی را بر طبق استعدادش به کمال مطلوب برساند و گنجینه و خزینه دار احکام الهی باشد تا افراد بشر،در صورت احتیاج و عدم ایجاد مانع،از علومش بهره مند گردند.وجود مقدس امام،حجت حق و نمونۀ دین و انسان کاملی است که می تواند در حد توانایی بشر،خدا را بشناسد و پرستش کند،اگر او وجود نداشته باشد،خدا به حد کمال شناخته و عبادت نمی شود.قلب و باطن امام خزینۀ علوم خداوندی و مخزن اسرار الهی

[شماره صفحه واقعی : 78]

ص: 3354

است،و مانند آیینه ای است که حقائق عالم هستی در آن جلوه گر شود تا دیگران از انعکاسات آن حقائق بهره مند گردند.

جلالی:راه حفظ احکام و قوانین دین منحصر به این نیست که یکنفر همۀ آنها را بداند و عمل کند،بلکه اگر تمام احکام و قوانین دیانت در بین افراد انسان تقسیم گردد و هردسته ای یک سلسلۀ آن احکام را بدانند و عمل نمایند، در آنصورت نیز،تمام احکام دین،از حیث علم و عمل،در بین نوع انسان محفوظ میماند.

هوشیار:فرضیۀ جنابعالی از دو راه مردود است:

اول:در طی بحثهای گذشته گفته شد که:همیشه باید در بین نوع انسان فرد ممتازی وجود داشته باشد که تمام کمالات ممکنۀ انسانیت،در وی فعلیت و تحقق یافته و در متن صراط مستقیم دیانت قرار گرفته باشد و از جنبۀ تعلیم و تربیت،از ماسوی اللّه بی نیاز باشد.اگر چنین فرد کاملی از میان نوع مفقود گردد، انسانیت بی حجت و بی غایت می شود،و نوع بی غایت انقراض برایش ضروریست.لیکن در مورد فرضیۀ شما،چنین فرد کاملی وجود ندارد،زیرا هریک از آن افراد،گرچه یک سلسلۀ احکام را می داند و عمل می کند،اما هیچیک از آنها در متن صراط مستقیم دیانت واقع نشده اند بلکه از جادۀ حقیقت منحرف هستند، زیرا بین مراتب صراط مستقیم و احکام دیانت یک پیوند ناگسستنی و ارتباط عمیقی برقرار است که تقطیع آن،امکان پذیر نیست.

دوم:چنانکه قبلا تذکر داده شد احکام و قوانینی که از جانب خداوند متعال به منظور هدایت انسانها نازل گشته باید همیشه در بین آنها ثابت و محفوظ بماند، بطوریکه تمام راههای تغیر و تبدل و نابودی بر آنها مسدود شده از هر خطری در امان باشند تا مردم به صحت آن ها کاملا اعتماد داشته باشند و این موضوع در صورتی تحقق می پذیرد که خزینه دار و حافظ آن ها فرد معصومی باشد که از خطرات سهو و نسیان و معصیت در امان باشد.لیکن در فرضیۀ شما چنین نیست،زیرا خطاء و فراموشی و عصیان،برای هریک از آن افراد امکان دارد.در نتیجه،احکام خداوندی از تغیر و تبدل در امان نیستند و حجت خدا تمام نیست و عذر بندگان قطع نمی گردد.

[شماره صفحه واقعی : 79]

ص: 3355

داخل دین شد.اگر آنان نباشند خدا شناخته نمی شود و به وجود آنان خدا بر بندگانش احتجاج می نماید (1).

ابو خالد می گوید:تفسیر این آیه-فآمنوا باللّه و رسوله و النور الذی انزلنا-را از حضرت ابی جعفر علیه السلام پرسیدم.فرمود:ای ابا خالد!به خدا سوگند مراد از نور، ائمه می باشند،ای ابا خالد!نور امام در دلهای مؤمنین از نور شمس تابنده تر است.

آنان هستند که قلوب مؤمنین را نورانی می گردانند،خدا نور آنان را از هرکس بخواهد ممنوع و مستور می کند پس قلبش تاریک و پوشیده می گردد (2).

حضرت رضا علیه السلام فرمود:وقتی خدا اراده کرد فردی را برای امور بندگانش انتخاب کند،شرح صدری به وی عطا نموده قلبش را چشمۀ حقائق و حکمت ها می گرداند و علوم خودش را همواره به او الهام می کند بعد از آن از هیچ جوابی عاجز نخواهد ماند و در بیان حقائق و راهنمایی صحیح به ضلالت و گمراهی مبتلا نمی گردد.از خطا معصوم است و از تأییدات و توفیقات و راهنمایی های خداوندی همواره برخوردار می باشد و از خطاها و لغزشها در امان است.خدا او را به این مقام برگزید تا بر بندگانش،حجت و گواه باشد.این بخششی است خدایی،که به هرکس خواست عطا می کند و فضل خدا بزرگ است (3).

پیغمبر صلی الله علیه و آله فرمود:ستارگان امان اهل آسمانند،اگر نابود شوند اهل آسمان نیز نابود می گردند.اهلبیت من امان ساکنین زمین می باشند،پس اگر اهلبیت من وجود نداشته باشند اهل زمین نیز هلاک می گردند (4).

[شماره صفحه واقعی : 81]

ص: 3357

علی علیه السلام فرمود:زمین از قائمی که برای خدا قیام کند و حجت خدای را برپا دارد خالی نمی گردد.گاهی ظاهر و مشهور است،گاهی ترسان و پنهان،برای اینکه حجتهای خدا باطل نگردد.عدد آنان چه بسیار کم و کجا هستند؟به خدا سوگند!از حیث عدد کم می باشند لیکن از حیث قدر و مقام بزرگند.خدا به وسیلۀ آنان حجت و براهین خویش را حفظ می کند تا هنگامی که آن براهین را در نزد امثال خودشان ودیعه گذارند و در قلوب آنان کشت و زرع کنند..

علم،آنان را به حقیقت بصیرت و بینایی رسانده است،به روح یقین برخورد کرده و اصل شده اند.آنچه را مستان و شیفتگان مال و ثروت سخت و دشوار می شمارند در نظر آنان سهل و آسان است،به چیزیکه جهال از آن وحشت دارند مأنوسند.مصاحبتشان با دنیا،به واسطۀ بدنهایی است که ارواح آنها به محل اعلا معلق و مربوط است.آنان در زمین خلیفه های خدا و دعوت کنندگان دین هستند (1).

علی علیه السلام فرمود:گوهرهای گرانبهای قرآن در وجود اهل بیت نهاده شده آنان گنج های خدا می باشند.اگر سخن گویند صادقند و اگر ساکت بمانند کسی برایشان سبقت نمی جوید (2).

علی علیه السلام دربارۀ اهل بیت فرمود:به برکت وجود آنان حق در جایش مستقر می شود و باطل زائل می گردد و زبانش از بیخ قطع می شود.آنان دین را تعقل نموده اند تعقلی که با فهم و حفظ و عمل همراه است،نه تعقلی که به مجرد شنیدن و نقل کردن باشد.به درستی که روایت کنندگان علم بسیارند لکن

[شماره صفحه واقعی : 82]

ص: 3358

رعایت کنندگان آن کمیابند (1).

سخن را کوتاه کنم:از دلیل عقلی مذکور و احادیثی که در این موضوع صادر شده استفاده می کنیم:مادامی که نوع انسان روی زمین باقی باشد،باید همواره در بین آنها فرد کامل معصومی وجود داشته باشد که تمام کمالاتی که برای آن نوع امکان دارد،در او به فعلیت رسیده،علما و عملا،هدایت افراد را عهده دار باشد و چنین فرد ممتازی امام و پیشرو انسانیت خواهد بود.آن وجود مقدس در راه کمالات انسانی صعود می کند و بقیۀ افراد نوع را به سوی آن کمالات و مقامات دعوت می نماید و به واسطۀ وی همواره بین عالم غیبی و عالم انسانی رابطه و اتصال برقرار است،افاضات عوالم غیبی اولا بر آن وجود شریف و به برکت او بر دیگران تراوش می کند.اگر چنین فرد ممتاز و کاملی در بین مردم وجود نداشته باشد لازم می آید که نوع انسان بدون غایت و منقطع گردد و نوع بدون اتصال و غایت،انقراض برایش ضروری است پس قطع نظر از ادلۀ دیگر، این دلیل نیز دلالت می کند که:هیچ عصر و زمانی و از جمله عصر ما،از وجود امام خالی نخواهد بود و چون در عصر ما امام ظاهری وجود ندارد باید گفت:در حالت غیبت و اختفاء زندگی می کند.

*** نگارنده:بحث خیلی طولانی شده بود و برای اینکه افراد خسته نشوند قرار شد ادامه بحث برای جلسه بعد بماند.

[شماره صفحه واقعی : 83]

ص: 3359

مکان در زبان حکمت«هورقلیا»است.پس چون دنیا برود بالا تا به مقام «هورقلیا»رسد آنجا دولت امام خود را بیند و حق منتشر و ظلم برطرف بیند» (1).

هوشیار:مراد نویسنده خوب روشن نیست،اگر می خواهد بگوید امام زمان علیه السلام اجزاء ترابی و بدن مادی خویش را رها نموده به عالم مثال صعود نموده است و اکنون از موجودات زمینی و مادی به شمار نمی رود تا آثار و لوازم ماده در وی ضرورت داشته باشد،این سخن قطع نظر از اینکه فی حد نفسه مطلب غیرمعقولی است،با براهین عقلی و نقلی امامت سازش ندارد،زیرا آن براهین دلالت می کنند که:همیشه باید در بین افراد انسان،فرد کاملی که تمام کمالات انسانیت در وی به فعلیت رسیده و در متن صراط مستقیم دیانت قرار گرفته و هدایت و رهبری افراد را عهده دار باشد،وجود داشته باشد تا نوع انسان بی غایت نماند و احکام الهی در بین آنان محفوظ بماند و حجت بر بندگان خدا تمام گردد و آن فرد برگزیده عبارتست از وجود مقدس امام.به عبارت دیگر:در همانجایی که افراد نوع تربیت می شوند و به سوی کمال و غایت انسانیت در حرکتند،باید هادی و رهبر و مربی داشته باشند.

و اگر مرادش از عالم هورقلیا نقطه ای از همین جهان مادی باشد این سخن با عقیدۀ ما اختلافی ندارد لیکن این احتمال با ظاهر کلامش سازش ندارد و بر روی هم سخن غیر معقولی است.

[شماره صفحه واقعی : 85]

ص: 3361

مهدی از عترت پیغمبر است.«389»حدیث

مهدی از اولاد علی است.«214»حدیث

مهدی از اولاد فاطمه است.«192»حدیث

مهدی از اولاد حسین است.«185»حدیث

مهدی نهمین اولاد حسین است.«148»حدیث

مهدی از اولاد علی بن الحسین است.«185»حدیث

مهدی از اولاد امام محمد باقر است.«103»حدیث

مهدی از اولاد امام جعفر صادق است.«103»حدیث

مهدی ششمین اولاد امام صادق است.«99»حدیث

مهدی از اولاد موسی بن جعفر است.«101»حدیث

مهدی پنجمین فرزند موسی بن جعفر است.«98»حدیث

مهدی چهارمین اولاد علی بن موسی الرضا است.«95»حدیث

مهدی سومین فرزند امام محمد تقی است.«90»حدیث

مهدی از اولاد امام هادیست.«90»حدیث

مهدی فرزند امام حسن عسکریست.«145»

نام پدر مهدی حسن است.«148»حدیث

مهدی همنام و هم کنیۀ رسول خدا صلی الله علیه و آله است.«47»حدیث (1)

رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود:مهدی موعود از اولاد من و همنام و هم کنیۀ من می باشد از حیث اخلاق و خلقت،شبیه ترین مردم به من است.غیبتی دارد که مردم در آن ایام سرگردان و گمراه می گردند.سپس مانند ستارۀ تابانی نمایان گشته زمین را پر از عدل و داد می کند،چنانکه از ظلم و ستم پر شده است (2).

چنانکه ملاحظه می فرمایید:این احادیث به طوری مهدی موعود را تعریف و توصیف نموده اند که جای هیچ گونه شک و تردیدی باقی نمانده است.

در اینجا لازم است تذکر دهم که:از بعض احادیث نبوی و بعض شواهد

[شماره صفحه واقعی : 87]

ص: 3363

تاریخی استفاده می شود که:پیغمبر اکرم،جمع کردن نام و کنیۀ خودش را در یک شخص،قدغن نموده بود و این موضوع تا حدی محدود بوده است.

ابو هریره روایت می کند که پیغمبر فرمود:اسم و کنیۀ مرا در یک شخص جمع نکنید (1).

به علت همین ممنوعیت،وقتی علی بن ابیطالب علیه السلام نام و کنیۀ رسول خدا را برای فرزندش محمد بن حنفیه انتخاب نمود و او را به نام محمد نامید و کنیه اش را ابو القاسم گذاشت،اصحاب اعتراض کردند.علی بن ابیطالب در پاسخ اعتراض کنندگان فرمود:من در این مورد از رسول خدا اجازۀ خصوصی دارم.

گروهی از اصحاب هم سخنان علی علیه السلام را تصدیق نمودند.

اگر این مطلب را با احادیثی که می گوید:مهدی همنام و هم کنیۀ رسول خدا است ضمیمه کنیم،استفاده می شود که:پیغمبر اکرم می خواسته:جمع شدن نام محمد و کنیۀ ابو القاسم از خصائص و علائم مهدی باشد و دیگران ممنوع باشند.

به همین علت بود که محمد بن حنفیه در مورد مهدویت خویش به نام و کنیه اش اشاره نموده گفت:آری من مهدی هستم،نامم نام رسول خدا و کنیه ام کنیۀ رسول خدا است (2).

باشد و به جای حسین حسن ثبت شده باشد.زیرا عین همین حدیث با همین سند و متن در کتب دیگر موجود است و بجای حسن،حسین ضبط شده است (1).

ثانیا:این حدیث در مقابل احادیث بسیاری که در کتب سنی و شیعه وجود دارد و مهدی را از نسل حسین می شمارد اعتبار ندارد.از باب نمونه چند حدیث از کتب اهل سنت قرائت می شود.

حذیفه می گوید پیغمبر صلی الله علیه و آله فرمود:اگر از دنیا بیش از یک روز هم باقی نمانده باشد،خدا آنرا طولانی می گرداند تا مردی از اولاد مرا که همنام من است برانگیزد،سلمان عرض کرد:یا رسول اللّه!از کدام فرزندانت به وجود می آید؟ پیغمبر دست مبارکش را بر حسین زده فرمود:از این (2).

ابو سعید خدری روایت نموده که پیغمبر به فاطمه علیها السلام فرمود:مهدی این امت که حضرت عیسی در نماز باو اقتدا می کند از ماست،سپس دست مبارکش را بر شانۀ حسین زده فرمود:مهدی این امت از نسل این فرزندم به وجود می آید (3).

سلمان فارسی می گوید:خدمت رسول خدا رسیدم در حالی که حسین بن علی بر زانوی مبارکش نشسته بود.بر صورت و دهانش بوسه می زد و می فرمود:تو بزرگ و بزرگ زاده و برادر سید هستی،امام و امام زاده و برادر امام می باشی،حجت فرزند حجت و برادر حجت هستی.تو پدر نه نفر حجت می باشی که نهمین آنها قائم خواهد بود (4).

علی علیه السلام از پیغمبر صلی الله علیه و آله روایت نموده که فرمود:دنیا سپری نمی شود تا اینکه مردی از اولاد حسین اختیار امور امتم را در دست گرفته دنیا را پر از عدل و داد کند چنانکه از ستم پر شده است (5).

[شماره صفحه واقعی : 89]

ص: 3365

به مقتضای این احادیث که دلالت دارند مهدی از نسل حسین می باشد،باید از حدیثی که دلالت می کرد که مهدی از نسل امام حسن به وجود می آید دست برداشت.بر فرض اینکه حدیث مذکور از حیث سند و متن هم صحیح باشد، با احادیث دستۀ دوم قابل جمع است.زیرا امام حسن و امام حسین علیهما السلام هردو از اجداد امام زمان بوده اند چون مادر امام محمد باقر علیه السلام از اولاد امام حسن علیه السلام بوده است.حدیث ذیل را می توان شاهد جمع دانست.

پیغمبر صلی الله علیه و آله به فاطمه علیها السلام فرمود دو سبط این امت از ما هستند.آن دو نفر عبارتند از دو فرزندت حسن و حسین که سید جوانان اهل بهشتند.به خدا سوگند! پدرشان از آنان افضل می باشد.به خدایی که مرا به حق مبعوث نموده سوگند!که مهدی این امت از نسل آن دو فرزندت به وجود می آید در هنگامی که دنیا هرج ومرج گردد (1).

موضوع مسلمی بود به طوریکه در اصل وجودش شک نداشتند.پیغمبر اکرم صلی الله علیه و آله اصل وجود مهدی و اجمالی از صفاتش و تشکیل دادن حکومت توحید و دادگستری و ریشه کن نمودن ظلم و ستم و غلبۀ دین اسلام و بعض اصلاحاتی را که به دست آنجناب انجام می گیرد برای عموم مسلمین بیان می کرد و آنان را به اینگونه نویدهای مسرت بخش دلگرم می نمود.اما علائم و مشخصات و امتیازات حقیقی آنجناب را برای عموم مسلمین بیان نمی کرد بلکه می توان گفت:آن موضوع تا حدی از اسرار و رازها بوده اظهار آن را به حاملین اسرار نبوت و اشخاص مورد وثوق و اطمینان اختصاص می داد.پیغمبر اکرم صلی الله علیه و آله علائم حقیقی مهدی را به علی بن ابیطالب و فاطمه زهرا و جمعی از ثقات و اصحاب سّر خویش می فرمود ولی برای عموم اصحاب موضوع را به طور سربسته و اجمال بیان می فرمود.ائمۀ اطهار نیز از سیره و رفتار پیغمبر اکرم متابعت نموده موضوع مهدی را برای عموم مسلمین بطور سربسته بیان می فرمودند.علائم مشخصه را هر امامی به امام دیگر می فرمود.به بعض اصحاب مورد وثوق و اطمینان و رازداران نیز خبر می دادند.

ولی عموم مردم و حتی بعضی از اولاد ائمه هم از تفصیل قضیه بی اطلاع بودند.

پیغمبر اکرم صلی الله علیه و آله و ائمۀ اطهار علیهم السلام از این اجمال گویی دو منظور داشتند:اول اینکه می خواستند بدان وسیله،دشمنان حکومت توحید و ستمکاران را در حالت تحیر و سرگردانی قرار دهند تا مهدی موعود را به طور مشخص و ممتاز نشناسند و به همین وسیله بود که جان مهدی را از خطر حتمی نجات دادند.آری پیغمبر اکرم و ائمه اطهار می دانستند که اگر ستمکاران و خلفا و حکومتهای وقت،مهدی را با نام و کنیه و پدر و مادر و سائر خصوصیات بشناسند،بطور یقین و حتم از اصل تولدش جلوگیری می نمایند و لو به کشتن پدرانش باشد،بنی امیه و بنی عباس برای نگهداری حکومت خویش از تمام وسائل استفاده می نمودند و تمام خطرات احتمالی را دفع می کردند و در این راه از آدم کشی اصلا باک نداشتند.دربارۀ هرکس احتمال مزاحمت می دادند،در کشتنش کوشش می کردند و لو شخص متهم از اخص خواص و نزدیکان و خدمتگزاران وفادارشان باشد برای حفظ مقام خویش از کشتن برادر و پدر و پسر خودشان هم دریغ نداشتند.

بنی امیه و بنی عباس با اینکه از علائم و مشخصات مهدی به طور کامل اطلاع

[شماره صفحه واقعی : 91]

ص: 3367

نداشتند باز هم برای رفع خطر احتمالی هزاران نفر از علویین و اولاد فاطمه را به قتل رساندند،به امید آنکه به قتل مهدی یا جلوگیری از تولدش توفیق یابند.امام صادق علیه السلام در حدیثی به مفضل و ابو بصیر و ابان بن تغلب فرمود:بنی امیه و بنی عباس چون شنیده بودند که حکومت ستمکاران بوسیلۀ قائم ما سرنگون می شود،با ما آغاز دشمنی نمودند.شمشیر کشیده در قتل اولاد پیغمبر و نابود کردن نسلش جدیت کردند،به امید آنکه به قتل قائم موفق شوند.اما خدا برای اینکه مقصدش را عملی سازد،اطلاع از واقعیات را در دسترس ستمکاران قرار نداد (1).

ائمۀ اطهار به قدری از افشای خصوصیات مهدی در بیم و هراس بودند که از اصحاب خویش و بعض علویین نیز تقیه نموده حقایق را مکتوم می داشتند.

ابو خالد کابلی می گوید:از حضرت ابو جعفر علیه السلام خواهش کردم که اسم قائم را برایم تعیین کند تا کاملا او را بشناسم.آن حضرت فرمود:ای ابا خالد از موضوعی سؤال نمودی که اگر اولاد فاطمه آنرا بدانند آن جناب را قطعه قطعه می کنند (2).

منظور دومی که از اجمال گویی داشتند این بود که می خواستند مردم سست ایمان،از غلبۀ دین اسلام مأیوس و ناامید نشوند.توضیح مطلب:مردم صدر اسلام چون زندگی بی آلایش و عدالتخواهی پیغمبر اسلام صلی الله علیه و آله و علی علیه السلام را شنیده یا دیده بودند،بشارتهای غلبۀ دین حق را شنیده و از ظلم و ستم بستوه آمده بودند، با هزاران امید و آرزو داخل اسلام گشتند اما چون تازه ایمان و قریب العهد به کفر بودند هنوز ایمان کاملا در قلبشان نفوذ نکرده بود و از حوادث ناگوار تاریخ زود متأثر می شدند.از طرف دیگر رفتار خلفای بنی امیه و بنی عباس را مشاهده می نمودند و هرج ومرج محیط اسلامی را با چشم خویش می دیدند،آن حوادث ناگوار و هرج ومرج حوزۀ مسلمین آنان را سرگردان و متحیر نموده بود،بیم آن می رفت که مردم سست ایمان به کلی از غلبۀ حق و دین اسلام مأیوس گردند و از اسلام دست بردارند.یکی از موضوعاتی که توانست تا حدی در ابقای ایمان مسلمین تأثیر کند و دلشان را امیدوار و شاداب نگه دارد همان انتظار فرج و قیام مهدی

[شماره صفحه واقعی : 92]

ص: 3368

موعود بود.مردم هرروز در انتظار بودند که مهدی موعود،نهضت کند و اوضاع نابسامان اسلام و مسلمین را سامان دهد.ظلم و ستم را ریشه کن سازد و آیین اسلام را عالمگیر نماید.معلوم است که در صورتی این نتیجه عائد می شد و حالت امیدواری مردم محفوظ می ماند که وقت حقیقی قیام مهدی و علائم و مشخصات واقعی آنجناب به طور کامل واضح نباشد،و الا اگر وقت ظهور و علائم کامل آنجناب روشن بود و می دانستند که مثلا پسر کیست و در چه تاریخی قیام می کند-مثلا چندین هزار سال به وقت ظهور باقی است-چنین نتیجه ای هرگز عائدشان نمی شد.آری همین اجمال گویی بود که مردم ضعیف صدر اسلام را امیدوار ساخته بود و آن همه گرفتاری ها و ناراحتی ها را تحمل می نمودند.

یقطین به فرزندش علی بن یقطین گفت:چرا پیش بینی هایی که دربارۀ ما شده همه واقع می شوند اما از پیش بینی هایی که دربارۀ شما شده اثری دیده نمی شود؟!علی بن یقطین پاسخ داد اخباریکه دربارۀ ما و شما رسیده هردو از یک مصدر صادر شده اند لیکن چون موقع حکومت شما فرارسیده پیش بینی هایی که درباره شما شده یکی پس از دیگری واقع می شود،اما وقت حکومت آل محمد هنوز فرانرسیده،از اینجهت ماها را با نویدهای مسرت بخش و آرزوهای دلخواه سرگرم نموده اند.اگر به ما گفته می شد که حکومت آل محمد صلی الله علیه و آله زودتر از دویست یا سیصد سال واقع نمی شود دلها سخت می شد و تودۀ مردم از اسلام خارج می شدند،لیکن قضایا را جوری به ما گفته اند که هرروز در انتظار فرج و تشکیل دولت حق باشیم (1).

[شماره صفحه واقعی : 93]

ص: 3369

این حدیث را شیعه و سنی به عبارات و اسناد مختلف در کتب نقل کرده و به صحت آن اعتراف دارند.ابن حجر در کتاب«الصواعق المحرقه»نوشته است:

این حدیث به طرق و اسناد کثیر از نبی اکرم نقل شده و متجاوز از بیست نفر از اصحاب آن را روایت نموده اند.پیغمبر از بس به قرآن و اهل بیتش اهمیت می داد در چندین مورد و از جمله،حجه الوداع و غدیر خم و بعد از مراجعت از سفر طائف،سفارش آنها را به مسلمین کرده است.

ابو ذر از پیغمبر صلی الله علیه و آله روایت کرده که فرمود:مثل اهل بیت من،مثل کشتی نوح است که هرکس سوار شد نجات یافت و هرکس تخلف نمود غرق شد (1).

پیغمبر صلی الله علیه و آله فرمود:هرکس می خواهد مانند من زندگی کند و مانند من بمیرد و در بهشت نزد درخت طوبایی که خدا آنرا کاشته است ساکن شود،باید بعد از من علی را ولی خود قرار دهد،با دوستانش موالات و دوستی کند و به امام های بعد از من اقتدا نماید،زیرا آنان عترت من هستند که از طینت من آفریده شده و از علم و فهم بهرۀ کافی نصیبشان گشته است.وای به حال کسانی که تکذیبشان کنند و احسان به من را دربارۀ ایشان قطع نمایند.شفاعت من هرگز نصیب آنان نمی گردد (2).

پیغمبر صلی الله علیه و آله به علی علیه السلام فرمود مثل تو و امام های از اولادت مثل کشتی نوح است که هرکس سوار شد نجات یافت و هرکس تخلف نمود غرق شد.مثل شما مثل ستارگانست که هروقت ستاره ای غروب کرد ستارۀ دیگر طلوع می نماید و این وضع تا قیامت ادامه دارد (3).

جابر بن عبد اللّه انصاری از پیغمبر صلی الله علیه و آله روایت نموده که فرمود:دو فرزند علی، سید جوانان اهل بهشت و فرزندان من می باشند.علی و دو فرزندش و امام های بعد از ایشان،حجتهای خدا بر بندگانش هستند.آنان در بین امت من درهای علم و دانش می باشند.هرکس از ایشان پیروی کند از آتش نجات می یابد و هرکس

[شماره صفحه واقعی : 95]

ص: 3371

بدانها اقتدا نمود به سوی راه راست هدایت شده است.خدا محبت آنها را نصیب کسی نمی کند جز اینکه اهل بهشتش می گرداند (1).

علی بن ابی طالب علیه السلام به مردم فرمود:شما را به خدا سوگند!آیا می دانید که رسول خدا در آخرین خطبه خویش فرمود:«ای مردم من کتاب خدا و اهل بیتم را در میان شما می گذارم.به آنها تمسک جویید تا گمراه نشوید،زیرا خداوند دانا به من خبر داده و عهد کرده که آن دو چیز تا قیامت از هم جدا نشوند.پس عمر بن الخطاب غضبناک به پا خاسته عرض کرد:یا رسول اللّه!این سخن دربارۀ تمام اهل بیت تو است؟پاسخ داد:نه.این حکم دربارۀ اوصیای من است که اولشان علی بن ابیطالب برادر و وزیر و وارث و خلیفه من و صاحب اختیار مؤمنین می باشد.بعد از علی فرزندم حسن و بعد از او فرزندم حسین و بعد از او نه نفر از اولاد حسین اوصیای من می باشند که تا قیامت یکی پس از دیگری خواهند آمد.آنان در زمین،شاهد و حجت بر مردم و خزینه های دانش و معدن های حکمت هستند.هرکه از آنها اطاعت نماید از خدا اطاعت نموده است و هرکس نافرمانی آنان را کند با خدا عصیان ورزیده است؟-وقتی کلام علی علیه السلام به اینجا رسید-تمام حاضرین در پاسخ آن حضرت عرض کردند:ما شهادت می دهیم که رسول خدا چنین فرمود (2).

از امثال این احادیث که در کتب شیعه و سنی زیاد است،چند مطلب مهم استفاده می شود:

الف:چنانکه قرآن تا قیامت در بین مردم باقی خواهد ماند،عترت و اهل بیت پیغمبر هم تا قیامت باقی خواهند ماند پس این گونه احادیث را می توان از ادلۀ وجود امام غائب شمرد.

ب:مراد از عترت اوصیای دوازده گانۀ پیغمبر است.

ج:پیغمبر اکرم صلی الله علیه و آله مسلمین را بعد از خودش در حیرت و بلاتکلیفی رها نکرده است بلکه عترت و اهل بیت خودش را مرجع علمی و هدایت قرار داده و اقوال و اعمالشان را حجت و معتبر دانسته و در تمسک به آنها تأکید و سفارش

[شماره صفحه واقعی : 96]

ص: 3372

نموده است.

د:امام هرگز از قرآن و احکام آن جدا نمی شود و برنامه اش بسط و ترویج احکام قرآن خواهد بود.بنابراین باید به احکام و دستورات قرآن کاملا عالم باشد، چنانکه قرآن در طریق راهنمایی،مردم را به ضلالت نمی اندازد و هرکس بدان متوسل شد بدون شک رستگار می شود،همچنین امام هم در طریق هدایت اشتباه و خطا ندارد و اگر مردم در اعمال و گفتارشان از وی پیروی نمودند باید بدون تردید به سعادت واقعی نائل شوند.یعنی امام از خطا و اشتباه معصوم است.

داد:من هروقت چیزی از پیغمبر سؤال می کردم جواب می داد و هروقت ساکت می شدم خودش،ابتداء بسخن می کرد (1).

علی علیه السلام می فرماید:رسول خدا صلی الله علیه و آله به من فرمود:سخنان مرا بنویس.عرض کردم:یا رسول اللّه!می ترسی فراموش کنم؟پاسخ داد:نه،زیرا از خدا خواسته ام که ترا حافظ و ضبطکننده قرار دهد.لیکن باید مطالب را برای شرکای خودت و امام های از اولادت ضبط کنی.به برکت وجود امامان است که باران بر مردم نازل می شود و دعایشان مستجاب می گردد و بلاها از سرشان رفع می شود و رحمت از آسمان نازل می گردد.سپس به حسن علیه السلام اشاره نموده فرمود:این اولین امام بعد از تو است.سپس به حسین علیه السلام اشاره نموده فرمود:این دومین آنها است بعدا فرمود:ائمه از اولاد حسین خواهند بود (2).

که تمام حلال و حرامها در آن ثبت شده است (1).

حضرت ابو جعفر علیه السلام به جابر فرمود:یا جابر!ما اگر از عقیده و آراء خودمان برای شما حدیث می کردیم به هلاکت می افتادیم لیکن احادیثی را برای شما می گوییم که از رسول خدا ذخیره نموده ایم چنانکه مردم طلا و نقره را ذخیره می کنند (2).

عبد اللّه سنان می گوید:از حضرت صادق علیه السلام شنیدم که می فرمود:در نزد ما جلدی موجود است بطول هفتاد ذراع که رسول خدا صلی الله علیه و آله مطالبش را املاء نموده و علی علیه السلام به دست مبارکش آنها را نوشته است.تمام احتیاجات علمی مردم،در آن موجود است حتی ارش خراش و خدشه ای که به بدن وارد شود (3).

ائمه بارها می فرمودند:ما از رأی خودمان چیزی نمی گوییم بلکه وارث علوم پیغمبر هستیم،هرچه را بگوییم به واسطۀ پدرانمان از پیغمبر نقل می نماییم از باب نمونه:

حضرت صادق علیه السلام می فرمود:حدیث من حدیث پدرم میباشد و حدیث پدرم، حدیث جدم می باشد و حدیث جدم،حدیث حسین است و حدیث حسین،حدیث حسن است و حدیث حسن،حدیث امیر المؤمنین است و حدیث امیر المؤمنین حدیث رسول اللّه است و حدیث رسول خدا،قول خداست (1).

جناب آقای فهیمی!از شما انصاف می خواهم آیا سخنان حسن و حسین دو جوانان اهل بهشت و علی بن الحسین با آن مقام تقوی و عبادتش و محمد بن علی و جعفر بن محمد با آن مقام علم و پرهیزکاری که داشتند،به اندازۀ احادیث«ابو هریره»و«سمره بن جندب»و«کعب الاحبار»هم ارزش ندارد؟!!!

آری پیغمبر اسلام علی و اولادش را گنجینۀ علوم خویش قرار داد و این موضوع اساسی را کرارا به مسلمین گوشزد می نمود و در مواقع و جاهای مناسب،مردم را به سوی ایشان سوق می داد.متأسفانه مسیر حقیقی اسلام منحرف شد،و جامعۀ مسلمین از علوم گرانبهای اهلبیت محروم گشتند،و اسباب عقب افتادگی آنان فراهم گشت.

جلالی:من هنوز سئوالات زیادی در ذهنم هست ولی چون وقت گذشته، طرح آنها را برای جلسه بعد می گذارم.

مهندس:اگر برادران موافق باشند جلسه بعد در منزل ما تشکیل شود و ادامه بحث هم برای آنجا بماند.

[شماره صفحه واقعی : 100]

ص: 3376

ج:امام حسن عسکری علیه السلام در چندین حدیث خبر داده که:قائم و مهدی فرزند من است و ساحت مقدس امام و پیغمبر هم از دروغ و خطا منزه می باشد.

از باب نمونه:

محمد بن عثمان از پدرش نقل کرده که می گفت:خدمت امام حسن عسکری علیه السلام بودم که از وی سؤال شد،راجع به حدیثی که از پدرانش نقل شده که تا قیامت زمین از حجت خالی نمی ماند و هرکس بمیرد در حالیکه امام زمانش را نشناخته باشد به مرگ جاهلیت مرده است.آن حضرت پاسخ داد:آری این موضوع،همچون روز روشن و حق است.عرض شد:یابن رسول اللّه!بعد از شما حجت و امام کیست؟فرمود:بعد از من فرزندم محمد حجت و امام است و هرکس بمیرد و او را نشناسد به مرگ جاهلیت از دنیا می رود.آگاه باشید که:

فرزندم را غیبتی خواهد بود که جهانیان در آن زمان سرگردان می شوند،اهل باطل هلاک می گردند و کسانی که وقت ظهورش را تعیین کنند دروغ می گویند.بعد از آنکه مدت غیبتش پایان یافت،نهضت می کند.گویا پرچمهای سفیدی را که در نجف بر سرش در اهتزاز است،مشاهده می کنم (1).

د-امام حسن عسکری علیه السلام تولد فرزندش را به چندین نفر بشارت داده است از باب نمونه:

1-فضل بن شاذان که بعد از ولادت حضرت حجت و قبل از وفات امام حسن عسکری علیه السلام وفات کرده،در کتاب«غیبت»از محمد بن علی بن حمزه نقل کرده که گفت:از امام حسن عسکری شنیدم که می فرمود:حجت خدا و جانشین من،در شب نیمۀ شعبان سال«255»در هنگام طلوع فجر ختنه شده به دنیا آمد (2).

2-احمد بن اسحاق می گفت:از امام حسن عسکری شنیدم که می فرمود:

«سپاس خدای را که مرا از دنیا بیرون نبرد تا جانشینم را به من نشان داد.او از حیث اخلاق و خلقت،شبیه ترین مردم است به رسول خدا صلی الله علیه و آله .خدا مدتی وی را در حالت غیبت نگهداری می کند سپس ظاهرش می نماید تا زمین را از عدل و

[شماره صفحه واقعی : 102]

ص: 3378

داد پر کند (1)»

3-احمد بن حسن بن اسحق قمی روایت نموده که:وقتی خلف صالح متولد شد نامه ای از امام حسن علیه السلام به وسیلۀ احمد بن اسحاق به من رسید که با دست مبارکش مرقوم فرموده بود:فرزندی برایم متولد شده است.این موضوع را مخفی بدار،زیرا جز برای دوستان و نزدیکانمان آنرا اظهار نخواهم کرد (2).

4-احمد بن اسحق می گوید:روزی خدمت امام حسن عسکری علیه السلام رسیدم.

فرمود:احمد!نسبت به موضوعی که مردم در آن شک دارند،در چه حال هستی؟ عرض کردم:وقتی نامۀ شما رسید که به تولد فرزندت بشارت داده بودی،تمام ما از زن و مرد و پیر و جوان حق برایمان آشکار شد و بدان عقیده مند گشتیم.

فرمود:آیا نمی دانید که زمین از حجت خالی نمی گردد (3)؟

5-ابو جعفر عمری روایت کرده که وقتی صاحب الامر متولد شد، امام حسن علیه السلام فرمود:ابو عمرو را حاضر کنید.وقتی حاضر شد فرمود:ده هزار رطل نان و ده هزار رطل گوشت خریداری کن و در بین بنی هاشم تقسیم کن و فلان عدد گوسفند هم برای فرزندم عقیقه کن (4).

از مجموع این احادیث و اخبار متواتر،اطمینان حاصل می شود که امام حسن علیه السلام فرزندی داشته است.

[شماره صفحه واقعی : 103]

ص: 3379

عمه جان شک نکن که وقت تولد فرزندم نزدیک شده است.

ناگهان احوال سوسن را متغیر دیدم از جریان پرسیدم فرمود:احساس ناراحتی شدیدی در خود می کنم.من به تهیۀ مقدمات و وسائل وضع حمل مشغول شدم و خودم قابلگی او را برعهده گرفتم.

طولی نکشید که ولی خدا پاک و پاکیزه به دنیا آمد،در همان حال امام حسن فرمود:عمه جان فرزندم را بیاور،وقتی کودک را به نزدش بردم او را در بغل گرفته زبان مبارکش را بر چشمان آن کودک مالید،بلافاصله باز شد.سپس زبانش را بر دهان و گوش آن نوزاد کشید و دست بر سرش مالید.پس آن کودک به سخن آمده به تلاوت قرآن مشغول شد.بعدا کودک را به من داد و فرمود:به نزد مادرش ببر.کودک را نزد مادرش بردم و به منزل خودم برگشتم.در روز سوم نیز به خانۀ امام حسن مشرف شدم و ابتدائا بقصد دیدار نوزاد به حجرۀ سوسن رفتم اما کودک را ندیدم،پس خدمت امام حسن مشرف شدم ولی خجالت کشیدم از احوال نوزاد سؤال نمایم.امام حسن ابتداءا فرمود:عمه جان فرزندم در پناه خدا غایب شده است،هنگامی که من از دنیا رفتم و دیدی شیعیانم اختلاف دارند جریان ولادت فرزندم را به شیعیان مورد وثوق خبر بده اما باید آن قضیه مخفی بماند زیرا فرزندم غایب خواهد شد (1).

2-نسیم و ماریه خدمتکاران امام حسن علیه السلام روایت کرده اند که:وقتی صاحب الامر متولد گشت بر دو زانوی خویش نشست و انگشتانش را به سوی آسمان بلند نمود سپس عطسه ای نموده فرمود:الحمد للّه رب العالمین (2).

3-ابو غانم خادم می گوید:فرزندی برای امام حسن متولد شد که نامش را محمد گذاشت،روز سوم آن کودک را به اصحابش نشان داده فرمود:این فرزندم بعد از من صاحب و امام شماست و همان قائمی است که همه در انتظارش می باشند.وقتی زمین را جور و ستم فراگرفت قیام می کند و عدل و داد را برپا می دارد (3).

[شماره صفحه واقعی : 105]

ص: 3381

4-ابو علی خیزرانی از کنیزی که او را به امام حسن بخشیده بود،نقل کرده که گفت:من در هنگام تولد صاحب الامر حاضر بودم و نام مادرش صیقل است (1).

5-حسن بن حسین علوی می گوید:در سامره خدمت امام حسن عسکری علیه السلام رسیده تولد فرزندش را تبریک گفتم (2).

6-عبد اللّه بن عباس علوی می گوید:در شهر سامره خدمت امام حسن رسیدم و تولد فرزندش را تبریک گفتم (3).

7-حسن بن منذر می گوید:روزی حمزه بن ابی الفتح نزد من آمد و گفت:

بشارت باد که دیشب خدا به امام حسن فرزندی عطا کرده لیکن دستور داده که امرش را مخفی بداریم.نامش را پرسیدم گفت:نامش محمد است (4).

8-احمد بن اسحق می گوید:روزی خدمت امام حسن عسکری علیه السلام رسیده قصد داشتم،از جانشینش سؤال کنم.پس آن جناب ابتدا به سخن نموده فرمود:

ای احمد بن اسحاق!خداوند متعال از هنگامی که آدم را آفریده تا قیامت،زمین را هرگز از حجتی خالی نگذاشته و نمی گذارد،به برکت آن وجود است که بلا از زمین دفع می شود و باران نازل می گردد و برکات زمین خارج میشود.عرض کردم:یابن رسول اللّه!امام و جانشین شما کیست؟آنجناب داخل خانه شد، سپس کودک سه ساله ای را که مانند ماه شب چهارده بود،بر دوش گرفته خارج شد و فرمود:احمد!اگر تو نزد خدا و ائمه،گرامی نبودی فرزندم را نشانت نمی دادم،بدان که این کودک همنام و هم کنیۀ رسول خداست و همان کسیست که زمین را پر از عدل و داد می کند (5).

9-معاویه بن حکیم و محمد بن ایوب و محمد بن عثمان عمری روایت کرده اند که:چهل نفر بودیم که در خانۀ امام حسن اجتماع نمودیم.پس آنحضرت فرزندش را ظاهر کرده فرمود:این امام شما و جانشین منست،باید بعد از من از

[شماره صفحه واقعی : 106]

ص: 3382

وی اطاعت کنید و اختلاف نورزید که به هلاکت می رسید.لیکن بدانید که بعد از این او را نخواهید دید (1).

10-جعفر بن محمد بن مالک از جماعتی از شیعیان که علی بن بلال و احمد بن هلال و محمد بن معاویه بن حکیم و حسن بن ایوب،از جملۀ آنان می باشند نقل کرده که گفتند:ما در خانۀ امام حسن اجتماع نموده بودیم تا از جانشینش سؤال کنیم و در آن حال چهل نفر در آن مجلس حضور داشتند.پس عثمان بن سعید برخاسته عرض کرد:یابن رسول اللّه!ما آمده ایم از موضوعی سؤال کنیم که شما بهتر می دانید.حضرت فرمود:بنشین آنگاه از جا حرکت نمود فرمود:هیچکس از مجلس خارج نشود.بعد از ساعتی برگشت و کودکی را که مانند پاره ای از ماه بود با خودش آورده فرمود:این امام شماست از او اطاعت کنید لیکن دیگر او را نخواهید دید (2).

11-ابو هارون می گوید:صاحب الزمان را دیدم در حالیکه صورتش مانند ماه شب چهارده می درخشید (3).

12-یعقوب می گوید:روزی داخل خانۀ امام حسن شدم و در طرف راست آن حضرت اطاقی را دیدم که پرده ای بر درش آویخته بود.عرض کردم:آقای من! صاحب الامر کیست؟فرمود:پرده را بالا بزن.هنگامیکه پرده را بالا زدم،کودکی ظاهر شده آمد بر روی زانوی آن حضرت نشست پس به من فرمود:این امام شماست (4).

13-عمر و اهوازی می گوید:امام حسن فرزندش را به من نشان داده فرمود:

بعد از من فرزندم امام شماست (5).

14-خادم فارسی می گوید:درب خانۀ امام حسن بودم که کنیزی از خانه خارج شد،در حالی که چیز پوشیده ای را همراه داشت،پس امام به او فرمود:

چیزی را که همراه داری آشکار ساز.پس آن کنیز،کودک زیبایی را نمایان

[شماره صفحه واقعی : 107]

ص: 3383

ساخت.امام به من فرمود:این امام شماست.خادم فارسی می گوید:بعد از آن دیگر کودک را ندیدم (1).

15-ابو نصر خادم می گوید:صاحب الزمان را در گهواره دیدم (2).

16-ابو علی بن مطهر می گوید:فرزند امام حسن را دیدم (3).

17-کامل بن ابراهیم می گوید:صاحب الامر را در خانۀ امام حسن دیدم.

در سن چهار سالگی بود و صورتش مانند ماه می درخشید و مشکلاتم را قبل از سؤال پاسخ داد (4).

18-سعد بن عبد اللّه می گوید:صاحب الامر را دیدم در حالیکه صورتش مانند پارۀ ماهی بود.روی زانوی پدرش نشسته بود و مسائل مرا پاسخ داد (5).

19-حمزه بن نصیر غلام ابی الحسن علیه السلام از پدرش نقل کرده که گفت:

وقتیکه حضرت صاحب الامر متولد شد اهل خانۀ حضرت عسکری به همدیگر بشارت می دادند.چون قدری بزرگ شد برای من دستوری صادر شد که هرروز استخوان قلمی هم با گوشت بخرم و گفتند:این برای مولای کوچک ماست (6).

20-ابراهیم بن محمد می گوید:روزی از ترس والی قصد فرار داشتم،پس به منظور وداع،به خانه امام حسن علیه السلام داخل شدم،کودک زیبایی را در کنارش دیدم،عرض کردم:یابن رسول اللّه این کودک از کیست؟فرمود:فرزند و جانشین منست (7).

این جماعت از ثقات اصحاب و خویشان و نزدیکان و خدام امام حسن عسکری علیه السلام بوده اند که فرزند آن جناب را در کودکی دیده و به وجودش

[شماره صفحه واقعی : 108]

ص: 3384

شهادت داده اند.وقتی شهادت این گروه را با اخبار پیغمبر و ائمه اطهار ضمیمه کنیم به وجود فرزند امام حسن علیه السلام یقین حاصل میشود.

با این عمل جان فرزندش موسی علیه السلام را از خطر حتمی نجات داد،زیرا می دانست که اگر امامت و وصایت او برای خلیفه محرز گردد درصدد قتل و نابودیش برمی آید.اتفاقا پیش بینی آن حضرت درست درآمد و خلیفه دستور داد که وصی آنجناب را اگر شخص معینی است به قتل رسانند.

صاحب شما (1).

فهیمی:امام حسن عسکری چرا تولد فرزندش را از مردم پوشیده داشت تا در شک و حیرت واقع شوند و گمراه گردند؟

هوشیار:چنانکه قبلا هم تذکر دادم،داستان مهدی موعود از همان صدر اسلام،مورد توجه مسلمین بود.اخبار و احادیثی که پیغمبر اکرم صلی الله علیه و آله درباره اش فرموده بود و تأییدات ائمه اطهار،در بین مردم شایع بود.سلاطین وقت هم از آن اخبار بی اطلاع نبودند.شنیده بودند که مهدی موعود از نسل فاطمه و حسین به وجود می آید و حکومت ستمکاران به دستش منقرض می گردد و بر شرق و غرب عالم سلطنت می نماید و ستمکاران را به خاک وخون می کشد.لذا از پیدایش و ظهور مهدی موعود در بیم و هراس بودند و تصمیم داشتند که بهرطور شده خطر احتمالی را از سلطنت خودشان دفع کنند.از این جهت بود که خانه های بنی هاشم بالاخص،خانۀ امام حسن عسکری علیه السلام تحت مراقبت و کنترل شدید مأمورین مخفی و علنی دولت قرار داشت.

معتمد عباسی عده ای از زنان قابله را مأموریت سری داده بود که گاه و بیگاه در خانه های بنی هاشم مخصوصا خانه امام حسن عسکری علیه السلام رفت وآمد نمایند و مراتب را گزارش دهند.هنگامیکه از بیماری امام حسن علیه السلام اطلاع یافت، گروهی از خواص خویش را مأموریت داد که شب و روز مراقب خانۀ آن حضرت باشند.هنگامیکه خبر فوتش را شنید گروهی را مأموریت داد تا در جستجوی فرزند،خانۀ آن جناب را تفتیش و بازرسی کنند،باین مقدار هم اکتفا نکرده گروهی از زنان متخصص را فرستاد تا تمام کنیزان آن حضرت را معاینه نمایند.

اگر آبستنی در بین آنان دیده شد بازداشت کنند.

زنان قابله،به یکی از کنیزان بدگمان شده مراتب را گزارش دادند.خلیفه کنیز را در حجره ای بازداشت نمود و نحریر خادم را مراقب وی گردانید و تا از حملش مأیوس نشد آزادش نکرد.تنها بخانۀ امام حسن علیه السلام اکتفا نکرده وقتی از دفن جنازه فارغ شد دستور داد تمام خانه های شهر را با کمال دقت تفتیش و کنترل

[شماره صفحه واقعی : 111]

ص: 3387

کنند (1).

اکنون تصدیق می فرمایید که امام حسن علیه السلام با آن اوضاع خطرناک چاره ای نداشت جز اینکه ولادت فرزندش را از مردم مخفی بدارد تا از شر دشمنان محفوظ بماند.پیغمبر اسلام و ائمه اطهار علیهم السلام هم چون اوضاع مذکور را پیش بینی می نمودند،موضوع خفای ولادت را قبلا به مردم اطلاع می دادند.

امثال این داستان،در تاریخ هم بی سابقه نیست مثلا:فرعون چون شنیده بود که پسری در بنی اسرائیل متولد می شود و سلطنتش بدست او منقرض می گردد، برای رفع خطر،جاسوسانی را مأموریت داد که تمام زنان آبستن را تحت مراقبت و کنترل شدید قرار دهند.اگر نوزادی پسر بود به قتلش رسانند و اگر دختر بود اسیرش نمایند.بدین منظور صدها طفل بی گناه را نابود کرد تا به مقصد خویش نائل گردد.لیکن با تمام آن جنایات،عاقبت به مقصد نرسید و خداوند متعال حمل و تولد موسی را مخفی نمود تا خواسته اش را عملی سازد.

اما امام حسن عسکری علیه السلام باوجود آن اوضاع خطرناک،باز هم برای هدایت مردم،فرزندش را به گروه کثیری از معتمدین نشان داد و تولدش را به جماعتی از ثقات خبر داد.ولی درعین حال،سفارش می کرد که موضوع را از دشمنان مکتوم دارند و حتی از بردن نامش خودداری کنند.

[شماره صفحه واقعی : 112]

ص: 3388

نموده بودند که زمان تولد مهدی دادگستر یعنی بزرگترین مبارز حکومت ستمکاران،نزدیک شده است،از این جهت به وسیلۀ مأمورین سری و علنی خود از خانۀ امام حسن بلکه تمام خانه های علویین مراقبت کامل به عمل می آوردند.

کارآگاهان زبردست بنی عباس در جدیت و کوشش بودند که نوزاد تازه ای را در آن خانه ها پیدا کنند و تحویل خلیفه بدهند.

بعد از تذکر این دو مقدمه باید بگویم:از جانب خداوند متعال مقدر شده بود که در چنین محیط رعب آور و خانۀ مورد توجهی فرزندی برای امام حسن عسکری علیه السلام متولد گردد و جانش از خطرات محفوظ بماند از این جهت تمام پیش بینی های لازم به عمل آمد.اولا چنانکه در روایات وارد شده آثار آبستنی در مادرش ظاهر نشد،ثانیا امام حسن علیه السلام برای مراعات احتیاط نام مادر آنجناب را برای کسی فاش نکرد،ثالثا در موقع وضع حمل جز حکیمه خاتون عمۀ امام حسن علیه السلام و شاید بعضی از کنیزان،کسی حضور نداشت با اینکه معمولا زنها در موقع وضع حمل به قابله و چندین زن مددکار نیازمندند،اصلا کسی نمی دانست امام حسن علیه السلام ازدواج کرده یا نه و اگر ازدواج نموده کدامیک از زنان همسرش می باشند.

در شب نیمۀ شعبان هنگامی که تاریکی شب همه جا را فراگرفت،در کمال خفا و پنهانی و با ترس ولرز،نوزادی برای امام حسن علیه السلام به دنیا آمد آنهم در خانه ای که چندین کنیز در آن وجود داشت و آثار حمل در هیچیک از آنها ظاهر نبود و در موقع وضع حمل جز حکیمه خاتون کسی حضور نداشت و هیچکس جرئت نداشت قضیه را اظهار نماید.

تا مدتی موضوع کاملا سری و مکتوم ماند بعدا در بین خواص اصحاب امام حسن بگومگو شروع شد بعضی می گفتند خدا به امام حسن نوزادی عطا فرموده و بعضی منکر می شدند.چون کنیزان مساوی بودند و آثار حمل در هیچ کدام ظاهر نبود طبعا داستان اختلاف به مادر آنجناب سرایت نمود.بعضی مادرش را صیقل می دانستند،بعضی سوسن،بعضی ریحانه و بعضی غیر اینها.کسی هم از واقع مطلب خبر نداشت جز معدودی که مأذون نبودند واقع را ابراز نمایند.حتی حکیمه خاتون که شاهد و حاضر ولادت آن جناب بود،برای مراعات احتیاط

[شماره صفحه واقعی : 114]

ص: 3390

گاهی مادر آن حضرت را نرجس معرفی می نمود،گاهی سوسن و گاهی هم برای مصالحی که در نظر داشت خبر وجود و تولد آنحضرت را بمادر امام حسن نسبت می داد.

احمد بن ابراهیم می گوید:در سال دویست و شصت و دو خدمت حکیمه خاتون دختر امام جواد علیه السلام رسیدم و از پشت پرده با وی صحبت نمودم و از عقائدش جویا شدم.او امام های خودش را معرفی نمود و در آخر آنان محمد بن حسن را ذکر کرد.گفتم:خودت شاهد قضیه بودی یا اینکه بواسطۀ اخبار می گویی؟پاسخ داد:قضیه را امام حسن علیه السلام به مادرش نوشته است:عرض کردم:در این صورت شیعیان باید به چه شخصی مراجعه نمایند؟پاسخ داد:به مادر امام حسن علیه السلام گفتم:در این وصیت باید از یک زن پیروی نمود!!فرمود:

آری،امام حسن در این وصیت،به جدش حسین بن علی اقتدا کرد،زیرا امام حسین علیه السلام هم در کربلا زینب را وصی خویش قرار داد و علوم علی بن الحسین به زینب نسبت داده میشود.امام حسین علیه السلام این عمل را انجام داد تا موضوع امامت علی بن الحسین علیهما السلام مخفی بماند.سپس حکیمه فرمود:شما اصحاب اخبارید مگر برایتان روایت نشده که نهم از فرزندان حسین میراثش تقسیم می شود در حالیکه زنده است (1).

چنانکه ملاحظه می فرمایید:حکیمه در این حدیث از جواب دادن صریح طفره رفته و داستان فرزند را به مادر امام حسن نسبت داده است یا به جهت اینکه از شنونده ترس داشته و تقیه نموده است یا می خواسته عمدا موضوع را مشتبه سازد.

اما همین حکیمه خاتون در جای دیگر داستان ازدواج امام حسن علیه السلام را با نرجس خاتون به طور تفصیل شرح میدهد و داستان تولد مهدی را که خودش شاهد بوده مفصلا بیان می کند.سپس می گوید:من اکنون مرتبا آن حضرت را مشاهده می نمایم و با وی صحبت می کنم (2).

خلاصه:اختلافی که در نام مادر حضرت صاحب الامر علیه السلام دیده می شود مطلب غریبی نیست بلکه اوضاع وحشتناک آن زمان و تعدد کنیزهای امام حسن

[شماره صفحه واقعی : 115]

ص: 3391

و شدت اختفائی که به عمل می آمد همین اقتضا را داشت.بعید نیست داستان اختلاف شدیدی که در موضوع ارث امام حسن علیه السلام در بین مادر آنجناب و برادرش جعفر کذاب اتفاق افتاد،توطئه و تحریکی بوده از طرف خلیفۀ وقت شاید بدان وسیله از فرزند امام حسن اطلاعی کسب کند.

صدوق در کمال الدین می نویسد:هنگامیکه جده،با جعفر در ارث نزاع کرد و محاکمه به خلیفه ارجاع شد،یکی از کنیزان امام حسن علیه السلام بنام صیقل ادعای آبستنی نمود.آن کنیز را به خانۀ معتمد یعنی خلیفۀ وقت جلب کردند و زنهای خلیفه و خدمتگزاران او و زنهای موفق و خدمتکارانش و زنهای قاضی،پیوسته مراقب آن کنیز بودند تا موضوع آبستنی او روشن گردد.اما در همین ایام حوادث خطرناکی مانند خروج صفار و مرگ عبد اللّه بن یحیی و خروج صاحب زنج پیش آمد نمود.این حوادث سبب شد که از سامره خارج گردند.بدین جهت به خودشان مشغول گشتند و از موضوع مراقبت از صیقل منصرف شدند (1).

در تعدد و اختلاف نامها،احتمال دیگری هم وجود دارد.ممکن است کسی بگوید:تمام آن اسمهای متعدد نام یک کنیز بوده.یعنی همان کنیزیکه مادر حضرت صاحب الامر علیه السلام بوده نامهای متعدد داشته است.این موضوع چندان استبعادی ندارد زیرا در بین عرب مرسوم است که افراد مورد توجه را بنام های متعدد صدا می زدند.

شاهد احتمال روایتی است که در کتاب کمال الدین موجود است.صدوق بسند خویش از غیاث روایت کرده که گفت:جانشین امام حسن علیه السلام در روز جمعه به دنیا آمد.مادر آن حضرت ریحانه بود که نرجس و صیقل و سوسن نیز نامیده میشد.چون در وقت آبستنی جلا و نورانیت مخصوصی داشت صیقل نامیده می شد (2).

در خاتمه لازم است تذکر دهم که اگرچه در تعیین نام مادر حضرت صاحب الامر علیه السلام مختصر ابهامی وجود دارد لیکن این ابهام ضرری باصل وجود آن حضرت نمی رساند زیرا چنانکه ملاحظه فرمودید هم ائمۀ اطهار و هم

[شماره صفحه واقعی : 116]

ص: 3392

امام حسن عسکری علیه السلام از وجود فرزند خبر داده اند،هم اینکه حکیمه خاتون دختر حضرت جواد علیه السلام که از زنان مورد اعتماد و وثوق بوده جریان تولد آن جناب را شرح داده است.علاوه بر این،عده ای از موثقین و خدام خانۀ امام حسن آن کودک را دیده و به وجودش شهادت داده اند.نام مادرش هرچه باشد.

[شماره صفحه واقعی : 117]

ص: 3393

فرزندش محمد و کنیه اش ابو عبد اللّه و ابو القاسم است.اوست حجت و صاحب الزمان و قائم و منتظر،و امامت به وی ختم شده سپس احادیثی راجع به مهدی روایت نموده است (1).

5-شبلنجی در کتاب نور الابصار نوشته است:محمد فرزند حسن عسکری است.مادرش ام ولدی بوده بنام نرجس یا صیقل یا سوسن.کنیه اش ابو القاسم است.امامیه وی را حجت و مهدی و خلف صالح و قائم و منتظر و صاحب الزمان می نامند (2).

6-ابن حجر در کتاب«الصواعق المحرقه»بعد از بیان احوال امام حسن عسکری علیه السلام نوشته است:فرزندی جز ابو القاسم که محمد و حجت نامیده می شود باقی نگذاشت.آن کودک در هنگام وفات پدر پنج ساله بود (3).

7-محمد امین بغدادی در کتاب«سبائک الذهب»نوشته:محمد که مهدی نیز نامیده می شود در هنگام وفات پدر پنج ساله بود (4).

8-ابن خلکان در کتاب«وفیات الاعیان»نوشته است:

ابو القاسم محمد بن الحسن العسکری امام دوازدهم امامیه است.شیعیان عقیده دارند که وی همان منتظر و قائم و مهدی است (5).

9-«امیر خواند»در کتاب«روضه الصفا»نوشته است:محمد فرزند حسن بود.کنیه اش ابو القاسم است،امامیه او را حجت و قائم و مهدی می دانند (6).

10-شعرانی در کتاب«الیواقیت و الجواهر»نوشته است:مهدی فرزند امام حسن عسکری است که در نیمۀ شعبان سال«255»متولد شد.زنده و باقی خواهد ماند تا با عیسی ظهور کند و اکنون که سنۀ«958»است«703»سال از عمر شریفش می گذرد (7).

11-شعرانی از باب سیصد و شصت و شش«کتاب فتوحات مکیه»

[شماره صفحه واقعی : 119]

ص: 3395

تألیف ابن عربی نقل کرده که نوشته است:وقتیکه ظلم و جور زمین را فراگرفت مهدی خروج می کند و زمین را پر از عدل و داد می نماید.آنجناب از اولاد رسول خدا و از نسل فاطمه است.جدش حسین است و پدرش حسن عسکری فرزند امام علی نقی،فرزند امام محمد تقی،فرزند امام علی رضا،فرزند امام موسی کاظم، فرزند امام جعفر صادق،فرزند امام محمد باقر،فرزند امام زین العابدین،فرزند حسین بن علی بن ابیطالب است (1).

12-خواجه پارسا در کتاب«فصل الخطاب»نوشته است:محمد فرزند حسن عسکری،در نیمۀ شعبان سنۀ«255»به دنیا آمد.نام مادرش نرجس بوده در سن پنج سالگی پدرش وفات نمود،از آن زمان تا حال غائب است و اوست امام منتظر شیعیان و وجودش پیش خواص اصحاب و ثقات اهلش به اثبات رسیده است.خدا عمرش را مانند خضر و الیاس طولانی می گرداند (2).

13-ابو الفلاح حنبلی در کتاب«شذرات الذهب»و ذهبی در کتاب «العبر فی خبر من غبر»می نویسند:محمد فرزند حسن عسکری فرزند علی هادی، فرزند جواد،فرزند علی رضا،فرزند موسی کاظم،فرزند جعفر صادق،علوی حسینی می باشد.کنیه اش ابو القاسم است و شیعیان او را بنام های خلف و حجت و مهدی و منتظر و صاحب الزمان نامیده اند (3).

14-محمد بن علی حموی می نویسد:ابو القاسم محمد منتظر در سال«259» در شهر سامرا متولد شد (4).

و بالجمله،اشخاصیکه نام برده شد و گروه دیگری از علمای اهل سنت، تاریخ تولد فرزند امام حسن عسکری علیه السلام را در کتابها نوشته اند (5).

*** در این هنگام،جلسه پایان پذیرفت و قرار شد شب شنبۀ بعد در منزل آقای جلالی تشکیل شود.

[شماره صفحه واقعی : 120]

ص: 3396

معلوم است که:هرکسی قابلیت و استعداد احراز این مقام شامخ را ندارد بلکه باید از حیث روح،در مرتبۀ اعلای انسانیت قرار گرفته باشد تا لیاقت ارتباط با عوالم غیبی و دریافت علوم و ضبط آنها را واجد باشد و از حیث ترکیبات جسمانی و قوای دماغی در کمال اعتدال باشد تا بتواند حقائق عالم هستی و افاضات غیبی را بدون خطا و اشتباه به عالم الفاظ و معانی تنزل دهد و به مردم ابلاغ کند.

پس پیغمبر و امام از حیث آفرینش ممتازند و به واسطۀ همین استعداد و امتیاز ذاتی است که خداوند متعال آنان را به مقام شامخ نبوت یا امامت انتخاب می کند.این امتیاز،از همان اوان کودکی در وجود آنان موجود است لکن هروقتی که صلاح بود و شرائط موجود شد و مانعی در کار نبود،آن افراد برجسته،رسما به مقام و منصب نبوت و امامت معرفی می شوند و مأمور حفظ و تحمل احکام می گردند.

این انتخاب و نصب ظاهری چنانکه گاهی بعد از بلوغ یا در زمان بزرگی انجام می گیرد ممکن است در ایام کودکی تحقق پذیرد.

چنانکه حضرت عیسی علیه السلام در گهواره با مردم سخن گفت و خودش را پیغمبر و صاحب کتاب معرفی نمود.خداوند متعال در سورۀ مریم می فرماید:

عیسی گفت:من بنده خدایم که مرا کتاب داده و به پیغمبری برگزیده است و هرکجا باشم مبارکم گردانیده و به نماز و زکوه،تا زنده هستم،سفارشم کرده است (1).

از این آیه و آیات دیگر استفاده می شود که:حضرت عیسی علیه السلام از همان ایام صغر و کودکی پیغمبر و صاحب کتاب بوده است.

از این نظر است که می گوییم:هیچ مانعی ندارد که کودکی در سن پنج سالگی با عوالم غیبی ارتباط داشته باشد و به وظیفه سنگین خزینه داری و ضبط و تبلیغ احکام منصوب گردد و در انجام وظیفۀ خویش و ادای این امانت بزرگ کاملا نیرومند و مقتدر باشد.

[شماره صفحه واقعی : 122]

ص: 3398

اتفاقا حضرت جواد علیه السلام ،نیز در هنگام وفات پدر نه ساله یا هفت ساله بوده و از جهت صغر سن،امامتش در بین بعضی از شیعیان مورد تردید واقع شد.به منظور حل این مشکل گروهی از بزرگان شیعه خدمتش رسیدند و صدها معضله و مسائل مشکل را از وی پرسیدند و جواب کافی دریافت نمودند و کراماتی را نیز مشاهده کردند که شک و شبهه آنان برطرف شد (1).

حضرت رضا علیه السلام آنجناب را امام و جانشین خود معرفی می نمود و در مقابل تعجب مخاطبین می فرمود:حضرت عیسی علیه السلام هم در سن کودکی پیغمبر و حجت خدا شد (2).

امام علی نقی علیه السلام نیز،شش سال و پنج ماه از سن شریفش گذشته بود که پدرش از دنیا رحلت نمود و امامت به وی منتقل گشت (3).

جناب آقای فهیمی!آفرینش و خلقت ویژۀ انبیاء و ائمه طوری است که نمی توان آنان را با افراد عادی مقایسه کرد و قضاوت نمود.

پس از آن،شروع کردم به یاد گرفتن فقه و چون به دوازده سالگی رسیدم بر طبق مذهب ابی حنیفه فتوی می دادم.پس از آن شروع کردم به علم طب و«قانون»را در سن شانزده سالگی تصنیف نمودم و در سن بیست و چهار سالگی خودم را در تمام علوم متخصص می دانستم (1).

دربارۀ فاضل هندی گفته شده:«قبل از رسیدن به سن سیزده سالگی تمام علوم معقول و منقول را تکمیل کرده بود و قبل از دوازده سالگی به تصنیف کتاب پرداخت (2).

«توماس یونگ»که باید او را از جملۀ بزرگترین دانشمندان انگلستان محسوب داشت از کودکی اعجوبه ای بود.از دو سالگی خواندن را می دانست و در هشت سالگی،خودش به تنهایی به آموختن ریاضیات پرداخت و از نه سالگی تا چهارده سالگی،اوقات فراغت خویش را در بین فواصل کوتاه ساعات درس به آموختن زبانهای فرانسه و ایتالیایی و عبری و فارسی و عربی صرف کرد و زبان های مذکور را به خوبی یاد گرفت.در بیست سالگی مقاله ای دربارۀ تئوری رؤیت به جامعۀ پادشاهی فرستاد و در آن شرح داد که چگونه می توان به وسیلۀ تغییر انحنای زجاجیۀ چشم همواره تصویر را واضح دید (3).

اگر صفحات تاریخ شرق و غرب را ورق بزنید از امثال و نظائر این نوابغ زیاد خواهید یافت.

جناب آقای فهیمی!در صورتی که اطفال نابغه،دارای چنان مغز و قوائی باشند که در سنین خردسالی،از عهدۀ حفظ هزاران مطلب گوناگون و حل مشکلات و غوامض علوم برآیند و نیروی محیر العقول آنان باعث اعجاب گردد، پس چه استبعادی دارد که خداوند متعال،حضرت بقیه الله و حجت حق و علت مبقیۀ انسانیت و مهدی دادستان را در سن پنجسالگی به ولایت منصوب گرداند و تحمل و ضبط احکام را به عهده اش واگذار کند؟.ائمه اطهار هم موضوع صغر سن آنجناب را پیش بینی کرده بودند:

[شماره صفحه واقعی : 124]

ص: 3400

حضرت باقر علیه السلام فرمود:حضرت صاحب الامر سن مبارکش از تمام ما کمتر و گمنام تر میباشد (1).

امام صادق علیه السلام فرمود:اگر خبر غیبت امام خود را شنیدید انکار نکنید (1)و «88»حدیث دیگر.

از جهت این احادیث بود که مسلمین غیبت را برای قائم ضروری و از خصائص او می دانستند حتی کسانی را که احتمال مهدویت درباره شان می دادند وادار به غیبت می کردند.ابو الفرج اصفهانی نوشته است:

عیسی بن عبد اللّه نقل کرده که محمد بن عبد اللّه بن حسن از همان ایام کودکی در حالت غیبت و اختفا زندگی می کرد و مهدی نامیده شد (2).

سید محمد حمیری می گوید:من دربارۀ محمد بن حنفیه غلو داشتم و عقیده مند بودم که غائب است.تا مدتی بدین عقیدۀ غلط معتقد بودم تا اینکه خدا بر من منت نهاد و بوسیلۀ جعفر بن محمد صادق علیهما السلام از آتش نجاتم داد و به راه راست هدایتم نمود.داستان از این قرار بود که وقتی امامت جعفر بن محمد با دلیل و برهان برایم ثابت شد،روزی به آن حضرت عرض کردم یابن رسول اللّه!در موضوع غیبت احادیثی از پدرانت به ما رسیده است و وقوع آنرا حتمی شمرده اند،خواهشمندم بفرمایید که غیبت مذکور درباره چه شخصی به وقوع خواهد پیوست؟امام صادق پاسخ داد:آن غیبت برای ششم از فرزندان من اتفاق خواهد افتاد و اوست امام دوازدهم بعد از رسول خدا که اولشان علی بن ابیطالب و آخرشان قائم بحق و بقیه اللّه و صاحب الزمان است.به خدا سوگند اگر غیبتش باندازۀ عمر نوح طول بکشد از دنیا خارج نمی شود تا اینکه ظاهر گردد و دنیا را پر از عدل و داد نماید.

سید حمیری می گوید:وقتی این مطلب را از مولایم جعفر بن محمد شنیدم حق برایم آشکار شد و به دست آنجناب از عقیدۀ سابقم توبه کردم و در این موضوع اشعاری را سرودم (3).

[شماره صفحه واقعی : 127]

ص: 3403

پس داستان غیبت مهدی موعود به دست عثمان بن سعید تأسیس نشده بلکه خداوند متعال غیبت را برایش مقدر نموده و پیغمبر اکرم صلی الله علیه و آله و ائمه اطهار علیهم السلام،قبل از تولد پدرش آنرا به مردم اطلاع داده بودند.

طبرسی علیه الرحمه می نویسد:اخبار غیبت ولی عصر قبل از تولد خودش و تولد پدر و جدش صادر شده و محدثین شیعه آنها را در اصول و کتابهایی که در عصر امام باقر و صادق علیهما السلام تألیف شده است ضبط نموده بودند.از جملۀ ثقات محدثین حسن بن محبوب است.وی در حدود صد سال قبل از زمان غیبت،کتاب«مشیخه»را تألیف نموده و اخبار غیبت را در آن ثبت کرده است.

از جملۀ آنها این حدیث است:

ابو بصیر می گوید:خدمت امام صادق علیه السلام عرض کردم:حضرت ابو جعفر می فرمود:قائم آل محمد دو غیبت دارد،یکی طولانی و دیگری کوتاه.پس حضرت صادق فرمود:آری یکی از آن دو غیبت از دیگری طولانی تر می شود.

بعد از آن می نویسد:ملاحظه کنید با پیش آمدن دو غیبت برای فرزند امام حسن عسکری علیه السلام چگونه صدق این احادیث ظاهر گشت (1)!!.

محمد بن ابراهیم بن جعفر نعمانی که در زمان غیبت صغری تولد یافته و

3)

– بان ولی اللّه یفقد لا یری سنین کفعل الخائف المترقب فتقسم اموال الفقید کأنما یغیب بین الصفیح المنصب فیمکث حینا ثم ینبع نبعه کنبعه جدی من الافق کوکب یسیر بنصر اللّه من بیت ربه علی سؤدد منه و امر مسبب یسیر الی اعدائه بلوائه فیقتلهم قتلا کحران مغضب فلما روی ان ابن خوله غائب صرفنا الیه قولنا لم نکذب و قلنا هو المهدی و القائم الذی یعیش به من عدله کل مجدب فان قلت لا فالحق قولک و الذی امرت فحتم غیر ما متعصب و اشهد ربی ان قولک حجه علی الناس طرا من مطیع و مذنب بان ولی الامر و القائم الذی تطلع نفسی نحوه یتطرب له غیبه لا بد من ان یغیبنا فصلی علیه اللّه من متغیب فیمکث حینا ثم یظهر حینه فیملک من فی شرقها و المغرب بذلک ادین اللّه سرا و جهره و لست و ان عوتبت فیه بمعتب (کتاب کمال الدین تألیف شیخ صدوق چاپ سال 1378 ج 1 ص 112-115.)

[شماره صفحه واقعی : 128]

ص: 3404

در هنگام تألیف کتاب«غیبت»هشتاد و چندسال از عمر شریف امام زمان می گذشته است،در کتاب مذکور صفحۀ شش می نویسد:ائمۀ اطهار علیهم السلام وقوع غیبت امام زمان را قبلا خبر داده بودند،اگر غیبت آنجناب اتفاق نمی افتاد، خود این موضوع،برای بطلان عقیدۀ امامیه شاهدی می شد لیکن خداوند متعال به واسطۀ غائب نمودن آن حضرت،صحت اخبار ائمه را آشکار ساخت.

تألیف کرده است (1).

6-علی بن حسن بن فضال.مردی دانشمند و مورد وثوق بود.از اصحاب حضرت هادی و امام حسن عسکری بود.کتابی در غیبت تألیف نموده است (2).

7-فضل بن شاذان نیشابوری.از فقها و متکلمین و اصحاب حضرت هادی و امام حسن عسکری بوده است.کتابی دربارۀ قائم آل محمد و غیبت او نوشته و در سال 260 هجری وفات نمود (3).

اگر به مطلب مذکور توجه کنید برایتان روشن می شود که داستان غیبت امام زمان موضوع تازه ای نیست بلکه ریشۀ عمیق دینی دارد و از زمان رسول خدا تاکنون همواره مورد توجه و بحث بوده است.بنابراین،احتمال اینکه امثال عثمان بن سعید آنرا تراشیده و جعل کرده باشند،کاملا بی اساس است،و جز از افراد مغرض صادر نمی شود.

به علاوه،اگر سه مطلب را باهم ضمیمه کنیم غیبت امام زمان قطعی می شود:

الف:بر حسب برهان عقلی و روایات زیادی که از معصومین صادر شده است،وجود مقدس امام و حجت،برای بقاء نوع انسان ضروری و لازم است و هیچ عصری از آن وجود مقدس خالی نخواهد شد.

ب:بر طبق احادیث بسیاری،عدد ائمه از دوازده نفر تجاوز نمی کند.

ج-به مقتضای احادیث و شهادت تاریخ،یازده نفر آنان زندگی را بدرود گفته اند.

از انضمام این سه امر.بقای حضرت مهدی به طور قطع ثابت می شود و چون ظاهر نیست باید گفت:در حالت غیبت بسر می برد.

[شماره صفحه واقعی : 130]

ص: 3406

که به وجود آنجناب عقیده دارند و ایمانشان ثابت و استوار است.در آن زمان کسی از جایگاه آن حضرت اطلاع ندارد مگر خدمتکار مخصوصش (1)و«هشت» حدیث دیگر.

می شناختند.این سخن شواهدی هم دارد.

محمد بن عثمان عمری می گوید:از ناحیۀ مقدسه توقیعی صادر شد که خطش را خوب می شناختم (1).

اسحاق بن یعقوب می گوید:بتوسط محمد بن عثمان مسائل مشکلی را به ناحیۀ مقدسه فرستادم و جوابش را به دستخط مبارک امام زمان دریافت داشتم (2).

شیخ ابو عمر عامری می گوید:ابن ابی غانم قزوینی با جماعتی از شیعیان در موضوعی اختلاف و مشاجره نمودند و برای رفع نزاع نامه ای به ناحیۀ مقدسه نوشته جریانرا به عرض رسانیدند.پس جواب نامه آنان به خط مبارک امام صادر گشت (3).

صدوق علیه الرحمه می گفت:توقیعی که به خط امام زمان برای پدرم صادر شده بود،اکنون نزد من موجود است (4).

افراد مذکور شهادت داده اند که نامه ها به خط مبارک امام بوده است ولی معلوم نیست از چه راهی خط آن حضرت را تشخیص می دادند،زیرا باوجود غیبت مشاهده امکان نداشت.علاوه بر این،اشخاصی هم خلاف این موضوع را اظهار داشته اند مثلا ابو نصر هبه اللّه روایت کرده که توقیعات صاحب الامر،به همان خطی که در زمان امام حسن علیه السلام صادر می شد،به وسیلۀ عثمان بن سعید و محمد بن عثمان،برای شیعیان صادر می گشت (5).

باز همین شخص می گوید:ابو جعفر عمری در سنۀ«304»وفات نمود.قریب پنجاه سال وکیل امام زمان بود،مردم اموالشان را به سویش حمل می نمودند و توقیعات آن حضرت به همان خطی که در زمان امام حسن صادر می شد،به دست او برای شیعیان صادر می گشت (6).

در جای دیگر می گوید:توقیعات صاحب الامر به دست محمد بن عثمان صادر

[شماره صفحه واقعی : 133]

ص: 3409

می شد،به همان خطی که در زمان پدرش عثمان بن سعید صادر می گشت (1).

عبد اللّه بن جعفر حمیری می گوید:وقتی عثمان بن سعید وفات نمود توقیعات صاحب الامر،با همان خطی که قبلا با ما مکاتبه می شد صادر می گشت (2).

از این روایات استفاده می شود:توقیعاتی که توسط عثمان بن سعید و بعد از آن،توسط محمد بن عثمان به مردم می رسیده،از حیث خط عینا مانند توقیعاتی بوده است که در زمان امام حسن عسکری علیه السلام صادر می شده است.از اینجا معلوم می شود که توقیعات به خط امام نبوده بلکه می شود گفت:امام حسن علیه السلام نویسندۀ مخصوصی داشته که تا زمان عثمان بن سعید و محمد بن عثمان زنده و متصدی کتابت توقیعات بوده است و ممکن است گفته شود که:بعض توقیعات را خود امام مرقوم می فرموده و بعضی را دیگران.لیکن نکتۀ قابل تذکر اینکه:از مطالعۀ حالات علما و شیعیان زمان غیبت صغری و متن توقیعات استفاده می شود که:مندرجات آن نامه ها مورد اعتماد و وثوق شیعیان بوده،آنها را از ناحیۀ مقدسه می دانستند و مورد قبولشان واقع می شده است.

در مورد اختلافات مکاتبه می کردند و پس از صدور جواب تسلیم می گشتند.

حتی گاهی که در صحت صدور بعض توقیعات شک می کردند باز هم حل اختلاف را به عهدۀ مکاتبه می گذاشتند (3).

علی بن حسین بن بابویه با ناحیۀ مقدسه مکاتبه نمود و تقاضای فرزند کرد و جوابش را دریافت نمود (4).

یکی از علمائی که زمان غیبت صغری و عصر نواب را درک نموده، محمد بن ابراهیم بن جعفر نعمانی است.وی در کتاب«غیبت»خویش،سفارت و نیابت نواب را تأیید نموده بعد از نقل احادیث غیبت،می نویسد:در زمان غیبت صغری افراد معین و معروفی بین امام علیه السلام و بین مردم واسطه بودند،به توسط آنان مریض هایی شفا یافتند،پاسخ مشکلات شیعیان صادر می گشت،ولی روزگار

[شماره صفحه واقعی : 134]

ص: 3410

غیبت صغری،اکنون پایان یافته و دوران غیبت کبری فرارسیده است (1).

معلوم می شود توقیعات،قرائن و شواهد صدقی همراه داشته که مورد قبول شیعیان و علمای وقت واقع می شده است.

شیخ حر عاملی(علیه الرحمه)می نویسد:ابن ابی غانم قزوینی با شیعیان مشاجره می کرد و می گفت:امام حسن عسکری علیه السلام فرزندی نداشته است.شیعیان نامه ای به ناحیۀ مقدسه نوشتند و مرسومشان چنین بود که نامه ها را با قلم بدون مرکب بر کاغذ سفید می نوشتند تا علامت و معجزه ای باشد.پس جوابشان از ناحیه مقدسه صادر گشت (2).

آنجناب بود.مامقانی و بو علی درباره اش نوشته اند:عثمان بن سعید موثق و جلیل القدر بوده احتیاجی به توصیف ندارد.وکیل امام هادی و امام حسن عسکری و امام قائم علیهم السلام بوده است (1).

علامۀ بهبهانی نوشته است:عثمان بن سعید ثقه و جلیل القدر می باشد (2).

امام هادی و امام حسن عسکری علیهما السلام توثیقش نموده اند.

احمد بن اسحاق می گوید:به امام هادی علیه السلام عرض کردم:با کی معاشرت نمایم و احکام دینم را از او یاد بگیرم و سخنش را بپذیرم؟فرمود:

عثمان بن سعید عمری مورد اعتماد من می باشد.اگر چیزی برایت نقل کرد صحیح می گوید حرفش را بشنو و اطاعت کن،زیرا من به وی اعتماد دارم.

ابو علی نقل کرده که:از امام حسن عسکری علیه السلام هم نظیر این سؤال شد پاسخ داد:عثمان بن سعید و فرزندش محمد مورد اعتماد من هستند.هرچه را برایت روایت کنند درست می گویند.سخن آنان را بشنو و اطاعت کن زیرا به آنان اعتماد دارم.

این حدیث به قدری در بین اصحاب شهرت داشت که ابو العباس حمیری می گوید:این حدیث در بین ما زیاد مذاکره می شد و بدان وسیله مقام ارجمند عثمان بن سعید را ستایش می کردیم (3).

محمد بن اسمعیل و علی بن عبد اللّه می گویند:روزی در شهر سامره بر امام حسن عسکری علیه السلام وارد شدیم در حالیکه گروهی از شیعیان حاضر بودند.

ناگاه،بدر خادم وارد شده عرض کرد:جماعتی ژولیده مو و گردآلود درب خانه اجازه ورود می خواهند.حضرت فرمود:از شیعیان یمن هستند.سپس به خادمش بدر فرمود:عثمان بن سعید را حاضر کن.

طولی نکشید که عثمان حاضر شد.حضرت به وی فرمود:عثمان!تو وکیل و مورد وثوق ما هستی،اموال خدا را که این جماعت آورده اند تحویل بگیر.راوی می گوید:عرض کردیم:ما می دانستیم که عثمان از شیعیان خوب است ولی شما

[شماره صفحه واقعی : 136]

ص: 3412

با این عمل موقعیت و مقامش را بالاتر بردید و وکالت و ثقه بودنش را نیز اثبات نمودید.حضرت فرمود:آری چنین است.بدانید که عثمان بن سعید وکیل من و فرزندش وکیل فرزندم مهدی خواهد بود (1).

امام حسن عسکری علیه السلام فرزندش را به جماعتی که چهل نفر بودند و علی بن بلال و احمد بن هلال و محمد بن معاویه و حسن بن ایوب از جملۀ آنان بودند نشان داد و فرمود:این امام شما و جانشین من است،از وی اطاعت کنید و بدانید که بعد از این،تا مدتی او را نخواهید دید.سخنان عثمان بن سعید را قبول کنید و تابع اوامرش باشید زیرا وی جانشین امام شماست و حل وفصل کارهای شیعیان به دستش خواهد بود (2).

در آن خواهی یافت.آن مرد به دستورش عمل نمود و پارچه را یافته خدمتش برد (1).

محمد بن علی اسود می گوید:زنی پارچه ای به من داد که به عثمان بن سعید برسانم.آنرا با لباسهای دیگری خدمتش بردم.دستور داد:به محمد بن عباس قمی تحویل دهم.به دستورش رفتار نمودم.بعد از آن عثمان بن سعید پیغام داد:چرا پارچۀ آن زن را ندادی؟پس داستان پارچۀ آن زن به یادم آمد،بعد از جستجوی بسیار آنرا یافته تحویل دادم (2).

صدوق علیه الرحمه در«اکمال الدین»نوشته است:مردی از اهل عراق سهم امامی نزد عثمان بن سعید برد عثمان مال را رد کرده فرمود:حق عموزادگانت را که چهار صد درهم است از آن بیرون کن.مرد عراقی تعجب نمود،وقتی به حساب اموال خود رسیدگی نمود معلوم شد هنوز قسمتی از زمین زراعتی عموزادگانش را که در دست وی بوده به صاحبانش رد نکرده است.وقتی با دقت حساب کرد دید سهم آنان چهار صد درهم می شود.پس آن مبلغ را از اموال خویش خارج نمود و بقیه را پیش عثمان بن سعید برد.این دفعه مورد قبول واقع گشت (3).

اکنون وجدان پاک رفقا را به قضاوت می طلبم.باوجود اخباری که دربارۀ عثمان بن سعید وارد شده و مقامی که نزد امام هادی و امام حسن عسکری علیه السلام داشته است و اتفاق شیعیان بر عدالتش و تسلیم بودن اصحاب و خواص امام حسن عسکری علیه السلام در مقابلش،آیا باز هم در صحت ادعایش تردید دارید و احتمال می دهید که خواسته باشد مردم را فریب دهد؟!

صاحب الزمان علیه السلام بوده و نزد آن جناب مقام بزرگی را واجد بودند (1).

مامقانی نوشته است:جلالت و بزرگی محمد بن عثمان نزد امامیه ثابت است و محتاج به بیان و اقامۀ برهان نیست.شیعیان اجماع دارند که حتی در زمان حیات پدرش وکیل امام حسن عسکری علیه السلام بوده و سفارت حضرت حجت را نیز عهده دار بوده است (2).

عثمان بن سعید تصریح کرد که:بعد از من فرزندم جانشین من و نائب امام می باشد (3).

یعقوب بن اسحاق می گوید:به وسیلۀ محمد بن عثمان نامه ای خدمت امام زمان فرستادم و از بعض مشکلات دینی سؤال نمودم،جواب نامه به خط مبارک امام واصل شد و در ضمن آن نوشته بود:محمد بن عثمان عمری موثق می باشد و نامه هایش نامه های من است (4).

محمد بن عثمان سلامت رسانید و این امانت را برایت فرستاد.وقتی این مطلب را شنید خدای را سپاس گفت و فرمود:محمد بن عبد اللّه عامری وفات نموده.من اکنون برای تهیۀ کفنش از منزل خارج شده ام.وقتی امانت را باز نمودیم دیدیم تمام مایحتاج دفن مرده ای در آن موجود است.پولها هم به مقدار مزد حمالان و قبرکن بود.پس جنازه را تشییع کرده دفن نمودیم (1).

محمد بن علی بن الاسود قمی می گوید:محمد بن عثمان قبری برای خویش تهیه کرده علتش را پرسیدم،پاسخ داد:از جانب امام مأمورم که کارهایم را جمع و جور کنم.دو ماه بعد از این واقعه دار دنیا را وداع کرد (2).

محمد بن عثمان در حدود پنجاه سال متصدی منصب نیابت بود و در سال «304»درگذشت (3).

ببر.عرض کردم خواهشمندم خودتان قبول بفرمایید.فرمود:خدمت حسین بن روح ببر و بدانکه من او را جانشین خودم قرار دادم.عرض کردم:به امر امام این کار را انجام میدهید؟فرمود:آری.پس اموال را نزد حسین بن روح بردم.بعد از آن سهم امام را خدمت او می بردم (1).

در بین اصحاب و خواص محمد بن عثمان،افرادی وجود داشتند که به مراتب از حسین بن روح موجه تر و آبرومندتر بودند مانند جعفر بن احمد بن متیل.همه یقین داشتند که منصب نیابت به وی تفویض می شود.لیکن برخلاف پیش بینی آنان، حسین بن روح به این مقام برگزیده شد و تمام اصحاب حتی جعفر بن احمد بن متیل در مقابلش تسلیم شدند (2).

از ابو سهل نوبختی پرسیدند:چطور شد که حسین بن روح به نیابت انتخاب شد در صورتیکه شما بدان مقام سزاوارتر بودید؟گفت:امام بهتر می داند چه کسی را بدین منصب انتخاب کند.من همیشه با مخالفین مناظره دارم،اگر وکیل بودم شاید در مواقع بحث،برای اثبات مدعای خودم،جای امام را نشان می دادم،ولی حسین بن روح مثل من نیست حتی اگر امام در زیر لباسش مخفی باشد و او را با قیچی پاره پاره کنند ممکن نیست دامنش را بگشاید تا امام دیده شود (3).

صدوق(علیه الرحمه)می نویسد:محمد بن علی اسود نقل کرده که علی بن حسین بن بابویه،بوسیلۀ من به حسین بن روح پیغام داد که از حضرت صاحب الامر علیه السلام تقاضا کند برایش دعائی بفرماید شاید خدا پسری بوی مرحمت کند.من خواستۀ او را خدمت حسین بن روح عرض کردم بعد از سه روز اطلاع داد که امام برایش دعا فرمود.بزودی خدا پسر پربرکتی که نفعش به مردم می رسد به وی عطا خواهد نمود.در همان سال محمد برایش متولد شد و بعد از او هم فرزندان دیگری پیدا کرد.صدوق علیه الرحمه بعد از نقل داستان می نویسد:

هروقت محمد بن علی اسود مرا می دید که در مجالس درس محمد بن حسن بن احمد رفت وآمد می نمایم و شوق زیادی در خواندن و حفظ کتاب های علمی دارم،

[شماره صفحه واقعی : 141]

ص: 3417

می گفت چندان تعجب ندارد که این قدر به تحصیل علم علاقه داری برای اینکه به برکت دعای امام زمان به دنیا آمدی (1).

مردی در نیابت حسین بن روح شک داشت.پس برای روشن شدن موضوع، با قلم خشک و بدون مرکب،نامه ای نوشت و برای امام فرستاد.پس از چند روز جوابش توسط حسین بن روح از ناحیۀ مقدسه صادر شد (2).

حسین بن روح در ماه شعبان سال«326»از دار دنیا رحلت نمود (3).

بدین مضمون:ای علی بن محمد سمری!خداوند پاداش برادرانت را در مرگ تو بزرگ گرداند،زیرا تا شش روز دیگر اجلت خواهد رسید.کارهایت را جمع و جور کن،لیکن کسی را جانشین قرار نده زیرا بعد از این غیبت کامل واقع خواهد شد.من تا هنگامیکه خدا اذن ندهد و زمانی طولانی نگذرد و دلها را قساوت نگیرد و زمین از ستم پر نشود آشکار نخواهم شد.در بین شما کسانی پیدا خواهند شد که ادعای رؤیت نمایند لیکن آگاه باشید که:پیش از خروج سفیانی و صیحۀ آسمانی هرکس ادعای رؤیت کند دروغگوست (1).

نیابت چهار نفر مذکور در بین شیعیان معروف است.گروهی هم به دروغ این منصب را ادعا نمودند ولی چون برهانی نداشتند دروغشان ثابت گشت و رسوا شدند مانند:حسن شریعی،و محمد بن نصیر نمیری،و احمد بن هلال کرخی،و محمد بن علی بن بلال،و محمد بن علی شلمغانی،و ابو بکر بغدادی.

این بود اطلاعات من راجع به نواب.از مجموع این مدارک به صحت ادعای آنان،اطمینان حاصل می شود.

*** دکتر:من در این زمینه سؤالاتی داشتم ولی اجازه دهید برای جلسه بعد بماند،چون امشب بحثمان خیلی طولانی شد.

[شماره صفحه واقعی : 143]

ص: 3419

گرفته علائم و کراماتی را مشاهده نمایند و ایمانشان کامل گردد.اما هنگامی که افکار مساعد گشت و آمادگی بیشتری پیدا شد غیبت کبری شروع گردید.

می شود که علت اصلی و اساسی غیبت بیان نشده است،یا برای اینکه اطلاع بر آن صلاح مردم نبوده یا اینکه استعداد فهمش را نداشته اند.

اما در احادیث،سه حکمت برای غیبت بیان شده است:

فائدۀ اول:امتحان و آزمایش است.گروهی که ایمان محکمی ندارند باطنشان ظاهر شود و کسانی که ایمان در اعماق دلشان ریشه کرده به واسطۀ انتظار فرج و صبر بر شدائد و ایمان به غیب ارزششان معلوم شود و به درجاتی از ثواب نائل گردند.موسی بن جعفر علیهما السلام فرمود:هنگامی که پنجمین فرزند امام هفتم غائب شد،مواظب دین خود باشید،مبادا کسی شما را از دین خارج کند.ای پسرک من!برای صاحب الامر ناچار غیبتی خواهد بود،به طوریکه گروهی از مؤمنین از عقیده برمی گردند.خدا به وسیلۀ غیبت،بندگانش را امتحان می کند (1).

فائده دوم:به وسیلۀ غیبت از بیعت نمودن با ستمکاران محفوظ می ماند.

حسن بن فضال می گوید:علی بن موسی الرضا علیهما السلام فرمود:گویا شیعیانم را می بینم که هنگام مرگ سومین فرزندم(امام حسن عسکری)در جستجوی امام خود همه جا را می گردند اما او را نمی یابند.عرض کردم:چرا یابن رسول اللّه؟فرمود:

برای اینکه امامشان غائب می شود.عرض کردم:چرا غائب می شود؟فرمود:

برای اینکه وقتی با شمشیر قیام نمود بیعت احدی در گردنش نباشد (2).

فائدۀ سوم:به وسیله غیبت از خطر قتل نجات می یابد.

زراره می گوید:حضرت صادق علیه السلام فرمود:قائم باید غائب شود.عرض کردم! چرا؟فرمود:از کشته شدن می ترسد،و با دست به شکم خود اشاره کرد (3).سه حکمت مذکور،در احادیث اهل بیت منصوص است.

[شماره صفحه واقعی : 147]

ص: 3423

بسته بود باهم متحد شده،تا ریشۀ عدالت و دادخواهی را قطع نمی کردند هرگز از پای نمی نشستند.

پایمال کردن آن با تمام قوا کوشیده اند.مگر پیمبران و ائمه اطهار حق نمی گفتند؟ مگر سخنان حق و معجزاتشان در دسترس ستمکاران نبود؟باوجود آن،در نابود کردن آنان و خاموش نمودن چراغ هدایت از هیچ عملی پروا نکردند.حضرت صاحب الامر علیه السلام نیز اگر از ترس ستمکاران غائب نشده بود بسرنوشت آنان گرفتار می شد.

اصلا این گونه رفتار از علائم و خصائص مهدی شمرده می شد.

به هر امامی گفته می شد:چرا در مقابل ستمکاران قیام نمی کنی؟جواب می داد:اینکار به عهده مهدی ماست.به بعضی از امامان اظهار می شد:

آیا تو مهدی هستی؟جواب می داد:مهدی با شمشیر جنگ می کند و در مقابل ستم ایستادگی می نماید ولی من چنین نیستم و توانایی آنرا هم ندارم.به بعضی عرض می شد:آیا تو قائم هستی؟پاسخ می داد:من قائم بحق هستم،لیکن قائم معهودی که زمین را از دشمنان خدا پاک می کند نیستم.به بعضی اظهار می شد:

امیدواریم تو قائم باشی.می فرمود:من قائم هستم اما قائمی که زمین را از کفر و ستم پاک می کند غیر من است.از اوضاع آشفتۀ جهان و دیکتاتوری ظالمین و محرومیت مؤمنین شکایت می شد،می فرمودند:قیام مهدی مسلم است،در آن وقت اوضاع جهان اصلاح و از ستمکاران انتقام گرفته خواهد شد.از کمی عدد مؤمنین و کثرت کفار و قدرت آنان سخن رانده می شد،ائمه علیهم السلام شیعیان را دلداری داده می فرمودند:حکومت آل محمد صلی الله علیه و آله حتمی است و پیروزی و غلبه با حق پرستی خواهد شد،صبر کنید و در انتظار فرج آل محمد باشید و دعا کنید.

مؤمنین و شیعیان هم باین نویدها دلخوش بودند و هرگونه رنج و محرومیتی را بر خود هموار می کردند.

اکنون از شما تصدیق می خواهیم،با این همه انتظاراتی که مؤمنین بلکه بشریت از مهدی موعود داشتند،آیا امکان داشت آن جناب،با ستمکاران عصر پیمان مودت و دوستی ببندد؟!و اگر چنین عملی را انجام می داد،آیا یأس و ناامیدی بر مؤمنین چیره نمی شد و آن جناب را متهم نمی کردند که با ستمکاران سازش نموده قصد اصلاح ندارد؟.

به نظر من این عمل اصلا امکان نداشت و اگر انجام می گرفت،آن جمعیت قلیل مؤمنین هم در اثر یأس و بدبینی از اسلام و درستی خارج شده طریق کفر و ستم را پیش می گرفتند.

علاوه بر این،اگر با ستمکاران قرارداد دوستی و عدم تعرض امضا می کرد، ناچار بود به عهد و پیمان خویش وفادار باشد و در نتیجه هیچ وقت اقدام به جنگ

[شماره صفحه واقعی : 151]

ص: 3427

نکند،زیرا اسلام عهد و پیمان را محترم شمرده و عمل بآن را لازم دانسته است (1).

از این جهت است که در احادیث تصریح شده که یکی از اسرار غیبت و مخفی شدن ولادت حضرت صاحب الامر علیه السلام این است که ناچار نشود با ستمکاران بیعت کند تا هروقت خواست نهضت کند بیعت کسی در گردنش نباشد،از باب نمونه:

حضرت صادق علیه السلام فرمود:ولادت صاحب الامر مخفی می شود تا اینکه وقتی ظاهر گشت پیمان هیچکس در گردنش نباشد.خدا کارش را در یک شب اصلاح می کند (2).

علاوه بر همۀ اینها،ستمکاران و زمامداران خودخواه،چون ریاست و منافع خودشان را در خطر می دیدند،باین پیمانها مطمئن نمی شدند و چارۀ نهایی را در قتلش تشخیص می دادند و زمین را بی حجت و امام می گردانیدند.

می شد،اما اگر فقط برای علما و مؤمنین مورد وثوق ظاهر می شد هیچ احتمال خطری نداشت.

هوشیار:این فرضیه را از چند راه می توان پاسخ داد:

اول:امام زمان برای هرکس می خواست ظاهر شود،ناچار بود برای معرفی خودش معجزه ای اظهار نماید بلکه برای اشخاص دیرباور چندین معجزه انجام دهد،تا در صحت ادعایش یقین کنند.در این میان اشخاص حقه باز و ساحر هم پیدا می شدند که مردم را فریب می دادند و با ادعای امامت و اظهار سحر و جادو مردم عوام را گمراه می نمودند،تمیز بین معجزه و جادو هم کار هرکسی نیست و خود این قضیه مفاسد و اشکالات زیادی برای مردم تولید می کرد.

دوم:افراد ظاهر الصلاح و حقه باز از این موضوع سوءاستفاده می کردند.در میان جهال و عوام افتاده،ادعای رؤیت امام می کردند و احکام خلاف شرع را به وی نسبت می دادند تا به مقاصد شوم خودشان نائل گردند.هرکس هرعمل خلاف شرعی را می خواست انجام دهد،برای تصحیح و پیشرفت کار خودش می گفت:

من خدمت امام زمان رسیدم و دیشب منزل ما تشریف آورد و به من فرمود:فلان کار را انجام ده و در فلان کار از من تأیید و پشتیبانی کرد.مفاسد این موضوع بر کسی پوشیده نیست.

سوم:ما دلیل قاطعی نداریم که امام زمان برای هیچکس حتی افراد صالح و مورد اعتماد،ظاهر نشود بلکه ممکن است بسیاری از صلحا و اولیا خدمتش برسند ولی مأمور به اخفا باشند و به احدی اظهار نکنند در این موضوع هرکس از حال خودش فقط اطلاع دارد و راجع به دیگران حق قضاوت ندارد.

[شماره صفحه واقعی : 153]

ص: 3429

تفاوتی ندارد.آیا باز هم می شود گفت:امام ناپیدا را چه نفعی است؟!گمان می کنم شما این اشکال را از زبان کسانی می گوئید که به حقیقت معنای ولایت و امامت پی نبرده و امام را جز یک مسئله گو و جاری کنندۀ حدود نمی داند، در صورتی که مقام امامت و ولایت از این مقامات ظاهری بسیار شامختر است.

امام سجاد علیه السلام فرمود:ما پیشوای مسلمین و حجت بر اهل عالم و سادات مؤمنین و رهبر نیکان و صاحب اختیار مسلمین هستیم.ما امان اهل زمین هستیم چنانکه ستارگان امان اهل آسمانند.به واسطۀ ماست که آسمان بر زمین فرود نمی آید مگر وقتی که خدا بخواهد.به واسطۀ ما باران رحمت حق نازل و برکات زمین خارج می شود.اگر ما روی زمین نبودیم اهلش را فرومی برد و آنگاه فرمود:از روزی که خدا آدم را آفریده تا حال هیچگاه زمین از حجتی خالی نبوده است ولی آن حجت،گاهی ظاهر و مشهور و گاهی غائب و مستور بوده است،تا قیامت نیز از حجت خالی نخواهد شد و اگر امام نباشد خدا پرستش نمی شود.

سلیمان می گوید عرض کردم:مردم چگونه از وجود امام غائب،منتفع می شوند فرمود:همانطور که از خورشید پشت ابر انتفاع می برند (1).

در این حدیث و چندین حدیث دیگر،وجود مقدس صاحب الامر و انتفاع مردم از وی،تشبیه شده به خورشید پشت ابر و انتفاع مردم از آن.وجه تشبیه از این قرار است:در علوم طبیعی و فلکیات ثابت شده است که خورشید مرکز منظومۀ شمسی است،جاذبه اش حافظ زمین و آن را از سقوط نگه می دارد.زمین را بدور خود چرخانده شب و روز و فصول مختلف را ایجاد می کند.حرارتش سبب حیات و زندگی حیوانات و گیاهان و انسانست و نورش روشنی بخش زمین می باشد.

[شماره صفحه واقعی : 155]

ص: 3431

در ترتب این آثار بین اینکه ظاهر باشد یا پشت ابر،تفاوتی وجود ندارد.یعنی جاذبه و نور و حرارتش در هردو حال موجود است،گرچه کم وبیش دارد.هنگامی که خورشید در پس ابرهای تیره پنهان است یا شبانگاه،جهال گمان دارند که موجودات از نور و حرارت خورشید بی بهره اند،در صورتی که سخت در اشتباهند، زیرا اگر دقیقه ای نور و حرارتش به جانداران نرسد یخ زده هلاک می گردند و به برکت تأثیرات همان خورشید است که ابرهای تیره پراکنده می شوند و چهره حقیقی آن نمایان می گردد.

وجود مقدس امام هم خورشید و قلب عالم انسانیت و مربی و هادی تکوینی اوست و در ترتب این آثار،بین حضور و غیبت آنجناب تفاوتی نیست.از دوستان عزیزم تقاضا می کنم بحث چند جلسه قبل را که درباره نبوت عامه و امامت بود (1)، در نظر داشته و یکبار دیگر با کمال دقت و تأمل آنرا مرور کنند،تا به حقیقت معنای ولایت پی ببرند و مهم ترین فائدۀ وجود امام را دریابند و بفهمند که نوع بشر هم اکنون هرچه دارد به برکت وجود همان امام غائب است.

اما راجع به فوائد دیگری که ذکر نمودید،گو اینکه عامۀ مردم در زمان غیبت، از آنها محرومند لیکن از جانب خداوند متعال و وجود مقدس امام،منع فیضی وجود ندارد بلکه تقصیر و کوتاهی از ناحیۀ خود افراد انسان است.اگر موانع ظهور را برطرف می ساختند و اسباب و مقدمات حکومت توحید و دادگستری را فراهم می نمودند و افکار عموم جهانیان را آماده و مساعد می کردند،امام زمان ظاهر می شد و جامعۀ انسانیت را از فوائد بی شماری بهره مند می گردانید.

ممکن است بگویید:در صورتی که شرائط عمومی مساعد ظهور امام زمان نیست پس کوشش نمودن در این راه سخت و پرخطر چه سودی برای ما دارد!؟ اما باید بدانید که همت مسلمین نباید محدود به جلب منافع شخصی باشد، بلکه وظیفۀ هر فرد مسلمان است که در راه اصلاح امور اجتماعی جمیع مسلمین و حتی عموم جهانیان کوشش کند.جدیت در راه رفاه عمومی و مبارزۀ با بیدادگری از بزرگترین عبادات به شمار می رود.

باز هم ممکن است بگویید:کوشش کردن یکنفر یا چند نفر معدود به جایی

[شماره صفحه واقعی : 156]

ص: 3432

نمی رسد و اصولا من چه گناهی دارم که از فیض دیدار امام محروم شده ام؟! در جواب می گویم:ما اگر در راه رشد افکار عمومی و آشنا نمودن جهانیان با حقائق اسلام و نزدیک شدن به هدف مقدس امام زمان کوشش کنیم وظیفۀ خودمان را انجام داده ایم و در مقابل،به ثواب بزرگی نائل می شویم و جامعه انسانیت را گرچه یک قدم باشد،بسوی هدف نزدیک نموده ایم که ارزش اینکار بر دانشمندان پوشیده نیست.لذا در روایات زیاد وارد شده که انتظار فرج یکی از بزرگترین عبادات است (1).

فائده دوم:ایمان به مهدی غائب و انتظار فرج و ظهور امام زمان مایۀ امیدواری و آرامش بخش دلهای مسلمین است و این امیدواری یکی از بزرگترین اسباب موفقیت و پیشرفت در هدف می باشد.هر گروهی که روح یأس و ناامیدی خانۀ دلشان را تاریک نموده باشد و چراغ امید و آرزو در آن نتابد،هرگز روی موفقیت را نخواهند دید.

آری اوضاع آشفته و اسف بار جهان و سیل بنیان کن مادیت و کسادی بازار علوم و معارف و محرومیت روزافزون طبقۀ ضعیف و توسعۀ فنون استعمار و جنگهای سرد و گرم و مسابقۀ تسلیحاتی شرق و غرب،روشنفکران و خیرخواهان بشر را مضطرب کرده است به طوریکه ممکن است گاهی در اصل قابلیت اصلاح بشر تردید نمایند.

تنها روزنۀ امیدی که برای بشر مفتوح است و یگانه برق امیدی که در این جهان تاریک جستن می کند همان انتظار فرج و فرارسیدن عصر درخشان حکومت توحید و نفوذ قوانین الهی است.انتظار فرج است که قلبهای مأیوس و لرزان را آرامش بخشیده مرهم دلهای زخمدار طبقۀ محروم می گردد.نویدهای مسرت بخش حکومت توحید است که عقائد مؤمنین را نگهداری نموده در دین پایدارشان می کند.ایمان به غلبۀ حق است که خیرخواهان بشر را به فعالیت و کوشش وادار نموده است.استمداد از آن نیروی غیبی است که انسانیت را از سقوط در وادی هولناک یأس و ناامیدی نجات می دهد و در شاهراه روشن امید و آرزو وارد می کند.پیغمبر اسلام صلی الله علیه و آله به وسیلۀ طرح برنامۀ حکومت جهانی توحید و تعیین و

[شماره صفحه واقعی : 157]

ص: 3433

معرفی رهبر اصلاحات جهانی،دیو یأس و ناامیدی را از جهان اسلام رانده است، درهای شکست و ناامیدی را مسدود ساخته است و انتظار می رود که جهان مسلمین به واسطۀ این برنامۀ گرانبهای اسلامی،ملل پراکندۀ جهان را متوجه خویش سازند و در تشکیل حکومت توحید متحدشان گردانند.

حضرت علی بن الحسین علیهما السلام می فرماید:انتظار فرج و گشایش،خودش یکی از بزرگترین اقسام فرج است (1).

خلاصه:ایمان به مهدی موعود،آیندۀ روشن و فرح بخشی را برای شیعیان مجسم نموده به امید آنروز دلخوشند.روح یأس و شکست را از آنان سلب نموده به کار و کوشش در راه هدف و تهذیب اخلاق و علاقۀ به معارف وادارشان کرده است.شیعیان در عصر تاریک مادیت و شهوت پرستی و ظلم و ستم و کفر و بی دینی و جنگ و استعمار،عصر روشن حکومت توحید و تکامل عقول انسانیت و فروریختن دستگاه بیدادگری و برقراری صلح حقیقی و رواج بازار علوم و معارف را،بالعیان مشاهده می نمایند،و اسباب و مقدماتش را فراهم می سازند.از این جهت است که در احادیث اهل بیت،انتظار فرج از بهترین عبادات و در ردیف شهادت در راه حق شمرده شده است (2).

نمی شناسید.آگاه باشید:هریک از ما اهل بیت،که آن زمان را درک نمود-و امام آن عصر بود-با چراغ روشن قدم برمی دارد و بر روش صالحین رفتار می کند تا در آن زمان گره ای را از مشکلات مردم باز کند،گرفتاری را آزاد سازد، جمعیت باطل و زیان بخشی را پراکنده کند و اجتماع سودمندی را برقرار سازد.

تمام این کارها را در خفا و پنهانی انجام می دهد بطوری که حتی قیافه شناس هم با کمال دقت،اثری از وی نمی یابد-به برکت وجود امام آن عصر-دسته ای از مردم،برای دفاع از دین آماده می گردند.چنانکه شمشیر و تیر به دست حداد تیز می شود.چشم باطن آنها به وسیلۀ قرآن روشن می گردد،تفاسیر و معانی آن در گوششان گفته می شود و شب و روز از علوم و حکمتهای الهی بهره مند می شوند (1).

از ظاهر این خطبه پیداست که در عصر علی بن ابیطالب علیهما السلام مردم در انتظار وقوع حوادثی بوده اند که از جانب رسول خدا صلی الله علیه و آله بآنان رسیده بود.بعید نیست که حوادث زمان غیبت باشد.از ظاهر خطبه استفاده می شود که:امام عصر غیبت، در نهایت خفا و پنهانی زندگی می کند،لیکن با بصیرت و بینایی کامل در حل و فصل امور ضروری مردم و دفاع از حوزۀ مقدسۀ اسلام کوشش می نماید.از مشکلات مسلمین گره گشایی می کند.از گرفتاران دادرسی می کند.اجتماعاتی را که به منظور برهم زدن اساس اسلام تأسیس شود متفرق می سازد.تشکیلاتی را که زیان بخش تشخیص دهد برهم می زند،مقدمات تأسیس اجتماعات ضروری و سودمند را فراهم می سازد.به برکت وجود مقدس امام عصر علیه السلام دسته ای از مردم برای دفاع از دین مجهز می شوند و در تصمیمات خود از معارف و علوم قرآن الهام می گیرند.

[شماره صفحه واقعی : 159]

ص: 3435

فهیمی:من می خواستم برایم روشن کنید چرا در احادیث ما(اهل سنت) با این روشنی به وجود مهدی(بخصوص با نامهای دیگری مثل قائم و صاحب الامر)اشاره نشده است،اما می بینم که وقت گذشته و بهتر است این موضوع در جلسه آینده مطرح شود.

*** برادران همه موافقت کردند و قرار شد جلسه بعد در منزل آقای دکتر تشکیل شود.

[شماره صفحه واقعی : 160]

ص: 3436

ما نمی توانیم در این وقت کم و مجال کوتاه،حوادث و وقایع مهم و شایان توجه آن اعصار را بررسی کنیم.لیکن برای اثبات مقصد ناچاریم به دو مطلب اشاره نماییم:

مطلب اول:داستان مهدویت چون ریشۀ عمیق دینی داشت و خود پیغمبر اکرم صلی الله علیه و آله خبر داده بود که در زمانی که کفر و بی دینی شایع شود و ظلم و ستم فراوان گردد مهدی موعود قیام می کند و اوضاع آشفته جهان را اصلاح می نماید،به همین جهت مسلمانان همواره آن موضوع را به عنوان یک تکیه گاه نیرومند و حادثه مهم تسلی بخش می شناختند و همیشه در انتظار وقوعش بودند.

مخصوصا در مواقع بحرانی و طغیان ظلم و ستم که از همه جا مأیوس می شدند عقیده مزبور زنده و شایع تر می شد و اصلاح طلبان و گاهی هم سودجویان از آن بهره برداری می کردند.

نخستین کسی که خواست از عقیدۀ مهدویت که ریشۀ مذهبی داشت استفاده کند مختار بود.بعد از حادثۀ جانسوز کربلا مختار قصد داشت از قاتلین کربلا انتقام گیرد و حکومت آنان را منقرض سازد لیکن دید بنی هاشم و شیعیان از قبضه نمودن خلافت اسلامی مأیوسند.چاره را در آن دید که از عقیدۀ مهدویت استفاده کند و به وسیلۀ احیای آن فکر،ملت را امیدوار سازد.چون محمد بن حنفیه همنام و هم کنیۀ رسول خدا صلی الله علیه و آله بود یعنی یکی از علائم مهدی در او وجود داشت،مختار از این فرصت استفاده کرد،محمد را به عنوان مهدی موعود و خودش را وزیر و فرستادۀ او معرفی نمود.به مردم گفت:محمد بن حنفیه همان مهدی موعود اسلام است.در این زمان که ظلم و ستم به انتها رسیده و حسین بن علی علیهما السلام و جوانان و اصحابش با لب تشنه در کربلا شهید شده اند،قصد نهضت دارد تا از قاتلان کربلا انتقام گیرد و جهان فاسد را اصلاح کند،منهم از جانب او وزیر و مأمور هستم.مختار به این وسیله نهضتی برپا ساخت و گروهی از قاتلین را به قتل رسانید در واقع این اولین نهضتی بود که بدین عنوان برپا شد و در مقابل دستگاه خلافت قیام کرد.

دومین کسی که خواست از عقیدۀ مهدویت بهره برداری کند ابو مسلم خراسانی بود.ابو مسلم نهضت وسیع و دامنه داری را در خراسان

[شماره صفحه واقعی : 162]

ص: 3438

برپا ساخت،به عنوان خونخواهی امام حسین علیه السلام و جوانان و یارانش که در حادثۀ جانسوز کربلا کشته شده بودند و خونخواهی زید بن علی بن حسین که در زمان هشام بن عبد الملک با وضع فجیعی کشته شده بود و خونخواهی یحیی بن زید که در زمان خلافت ولید به قتل رسیده بود،در مقابل دستگاه ستمکار خلافت بنی امیه قیام کرد.گروهی از مردم،خود ابو مسلم را مهدی موعود می پنداشتند،و گروهی دیگر،او را به عنوان مقدمۀ ظهور و از علائم مهدی می دانستند که با پرچمهای سیاه از جانب خراسان می آید.در این پیکار عمومی علویین و بنی عباس و سایر مسلمانان در یک صف قرار داشتند.دست به دست هم دادند و با اتحاد کامل، دودمان بنی امیه و عمالشان را از مسند خلافت اسلامی کنار زدند.

این نهضت ریشه دار گرچه به عنوان گرفتن حق مغصوب خاندان پیغمبر صلی الله علیه و آله و خونخواهی مقتولین بی گناه علویین برپا شد،بعضی از رؤسای انقلاب هم شاید تصمیم داشتند که خلافت را به علویین تحویل بدهند،لیکن بنی عباس و عمالشان در این میانه با یک زرنگی فوق العاده و نیرنگ جالبی نهضت را از مسیر حقیقی منحرف ساختند،حکومت علویین را که تا آستانۀ خانۀ آنان آمده بود قبضه نمودند،خودشان را به عنوان اهل بیت پیغمبر صلی الله علیه و آله قالب زدند و در مسند خلافت اسلامی قرار گرفتند.

در این نهضت بزرگ ملت پیروز شد و توانست دست خلفاء ستمکار بنی امیه را از خلافت اسلامی کوتاه کند.مردم خوشنود بودند که شر خلفاء ظالم اموی را از سر خودشان کوتاه کرده اند،به علاوه حق را به حقدار رسانده اند و خلافت اسلامی را به خاندان پیغمبر صلی الله علیه و آله برگردانده اند.علویین نیز تا حدی خوشنود بودند که گرچه خودشان به خلافت نرسیدند،لیکن اقلا از ظلم و ستم دودمان اموی راحت شدند.افراد ملت از این پیروزی شادمان بودند و برای اصلاح اوضاع عمومی کشور و پیشرفت و ترقی اسلام و بهبودی حال خودشان خواب های طلایی می دیدند و بهمدیگر نویدها می دادند.لیکن چندی نپایید که از خواب خوش بیدار شدند.دیدند اوضاع چندان تفاوتی نکرده و حکومت بنی عباس نیز با حکومت بنی امیه از یک قماش است.همه اش ریاست خواهی و خوشگذرانی و حیف ومیل اموال عمومی است و از عدل و داد و اصلاحات و اجرای احکام الهی

[شماره صفحه واقعی : 163]

ص: 3439

خبری نیست.کم کم افراد از خواب بیدار می شدند و به اشتباهات گذشته و نیرنگ بنی عباس پی می بردند.

سادات علوی نیز دیدند رفتار بنی عباس نسبت به آنان و نسبت به اسلام و مسلمانان چندان تفاوتی با رفتار بنی امیه ندارد.چاره ای نبود جز اینکه مبارزه را از نو شروع کنند و با خلفای بنی عباس نیز بجنگند.بهترین افرادی که ممکن بود به وسیلۀ آنان نهضتی برپا ساخت اولاد علی و فاطمه علیهما السلام بود.زیرا اولا در میان آنان افراد شایسته و پاکدامن و فداکار و دانشمند پیدا می شدند که برای خلافت از همه کس سزاوارتر بودند،ثانیا فرزندان حقیقی پیغمبر صلی الله علیه و آله بودند و از جهت انتساب به آنجناب محبوبیت داشتند.ثالثا جنبۀ مظلومیت داشتند و حقوق مشروعشان،پایمال شده بود.تودۀ ملت تدریجا به سوی خاندان پیغمبر صلی الله علیه و آله متوجه می شدند.هرچه ظلم و ستم و دیکتاتوری خلفای بنی عباس زیادتر می شد به همان مقدار بر محبوبیت اهل بیت افزوده می شد و آنان را به مبارزۀ با بیدادگری و شورش علیه دستگاه تشویق و تحریک می نمود.نهضت ملت و قیام علویین شروع شد.گاهگاهی اطراف یکی از آنان را می گرفتند و نهضت و غوغایی برپا می کردند.گاهی هم صلاح می دیدند که از عقیدۀ مهدویت که از زمان پیغمبر صلی الله علیه و آله باقی مانده و در مغز مسلمانان نفوذ نموده بود بهره برداری نمایند و رهبر انقلاب را مهدی موعود معرفی نمایند.در اینجا بود که دستگاه خلافت بنی عباس،با رقیبان سرسخت و دلیر و دانشمند و محبوبی مواجه شد.خلفای بنی عباس سادات علوی را به خوبی میشناختند،از لیاقت ذاتی و فداکاری و آبروی ملی و شرافت خانوادگی آنان باخبر بودند،به علاوه از بشارتهایی که پیغمبر اکرم صلی الله علیه و آله دربارۀ مهدی موعود داده بود اطلاع داشتند.می دانستند که بر طبق اخباری که از پیغمبر صلی الله علیه و آله رسیده،مهدی موعود که یکی از فرزندان زهرا علیها السلام است عاقبت قیام می کند و با ستمکاران مبارزه خواهد نمود و پیروزی او را هم حتمی می دانستند.از داستان مهدی و مقدار تأثیر و نفوذ معنوی این عقیده در مردم باخبر بودند.بدین جهت می توان گفت که:بزرگترین خطری که متوجه دستگاه خلافت بنی عباس می شد از ناحیۀ همان سادات علوی بود.همانها بودند که آسایش روانی و خواب خوش را از خلفا و عمالشان سلب نموده بودند.البته

[شماره صفحه واقعی : 164]

ص: 3440

خلفا هم کمال سعی و جدیت را به خرج می دادند که مردم را از دور علویین پراکنده سازند و از هرگونه تجمع و نهضت و قیامی مانع شوند.مخصوصا دربارۀ افراد بنام و سرشناس علویین کمال مراقبت را به خرج می دادند.

یعقوبی می نویسد:موسی هادی در جستجو و دستگیری طالبیین بسیار کوشش می کرد.آنان را در ترس و وحشت قرار داده بود.به تمام شهرستانها بخشنامه فرستاد که در هرکجا فردی از طالبیین پیدا شد دستگیرش کنید و بسوی من روانه اش سازید (1).

ابو الفرج می نویسد:وقتی منصور به خلافت رسید تمام همش این بود که محمد بن عبد اللّه بن حسن را دستگیر کند و از او و مقصدش اطلاعی به دست آورد (2).

زندانی کرد و محمد را از آنان مطالبه نمود و آن زندانیان بی گناه در گوشۀ زندان با انواع شکنجه و زجر جان دادند (1).

عیسی بن زید در زمان خلافت منصور متواری و مخفی بود.منصور هرچه کوشش کرد او را دستگیر کند نتوانست.بعد از منصور پسرش مهدی نیز برای دستگیری او جدیت کرد ولی موفق نشد (2).

محمد بن قاسم علوی در زمان خلافت معتصم و الواثق متواری و از نظر دستگاه غایب بود.در زمان متوکل دستگیر شد و در زندان او جان داد (3).

یحیی بن عبد اللّه بن حسن،در زمان خلافت رشید مخفی و غایب شد.اما سرانجام جاسوسان رشید،او را پیدا نمودند.ابتداء امانش دادند ولی بعد دستگیر و زندانیش کردند.در زندان رشید با گرسنگی و انواع شکنجه جان داد (4).

عبد اللّه بن موسی،در زمان خلافت مأمون غایب و متواری بود و مأمون از آن موضوع کاملا در وحشت و اضطراب به سر می برد (5).

موسی هادی یکی از اولاد عمر بن خطاب را به نام عبد العزیز حاکم مدینه قرار داد.عبد العزیز بر طالبیین سختگیری و بدرفتاری می کرد.اعمال و حرکاتشان را زیر نظر داشت.به آنان گفته بود:باید هرروز نزد من بیایید تا از حضورتان اطلاع داشته باشم و بدانم که غایب نشده اید.از آنان عهد و پیمان گرفت و هرکدام را ضامن دیگری قرار داد.مثلا حسین بن علی و یحیی بن عبد اللّه را ضامن حسن بن محمد بن عبد اللّه بن حسن قرار داد.در یک روز جمعه که تمام علویین به حضورش رسیدند اجازۀ مراجعت نداد تا وقت نماز جمعه فرارسید آنگاه اجازه داد وضو بگیرند و به نماز حاضر شوند.بعد از نماز دستور داد همه را بازداشت کردند.

در موقع عصر همه را حاضر و غایب کرد،دید حسن بن محمد بن عبد اللّه بن حسن حضور ندارد.پس به حسین بن علی و یحیی که ضامن او بودند گفت:سه روز

[شماره صفحه واقعی : 166]

ص: 3442

است حسن بن محمد به حضور من شرفیاب نشده است،یا خروج کرده یا غایب شده است.باید او را حاضر کنید و الا شما را زندانی می کنم.یحیی جواب داد:

لا بد کار داشته و نتوانسته بیاید و برای ما هم مقدور نیست او را حاضر نماییم.

انصاف چیز خوبی است،تو چنانکه ما را حاضر و غایب می کنی،افراد طائفه عمر بن خطاب را نیز احضار کن،سپس به حاضر و غایب کردن آنان بپرداز اگر تعداد غائبان آنان بیش از ما نبود حرفی نداریم و هر تصمیمی که می خواهی درباره ما بگیر،لیکن حاکم به آن جواب ها قانع نشد و سوگند یاد کرد که اگر در ظرف امروز و امشب حسن را حاضر نکنید منازلتان را خراب میکنم،آنجا را به آتش می کشم و حسین بن علی را هزار تازیانه می زنم (1).

از این قبیل حوادث به خوبی استفاده می شود که موضوع غیبت و پنهان زیستن بعض از سادات علوی یکی از وقایع مرسوم عصر خلفای بنی عباس بوده است.به مجرد اینکه یکی از آنان از نظرها غایب می گردید از دو طرف مورد توجه واقع می شد،از یک طرف توجه تودۀ ملت به سوی او معطوف می شد مخصوصا بدان جهت که یکی از آثار و علائم مهدی که عبارت از غیبت باشد در او به وجود می آمد.از طرف دیگر دستگاه خلافت نسبت باو حساسیت خاصی پیدا می کرد و به وحشت و اضطراب میافتاد.مخصوصا بدان جهت که می دید یکی از خصائص مهدی در او پیدا شده و مردم احتمال مهدویت درباره اش می دهند و ممکن است به وسیلۀ او انقلاب و غوغایی برپا شود که خاموش کردن آن برای دستگاه خلافت ارزان تمام نمی شود.

اکنون که توانستید اوضاع بحرانی و منقلب عصر بنی عباس یعنی عصر تألیف کتب و نقل و ضبط احادیث را پیش خودتان مجسم سازید تصدیق می فرمایید که نویسندگان و دانشمندان و راویان احادیث آنقدر آزادی نداشتند که بتوانند احادیث مربوط به مهدی موعود،مخصوصا آن احادیثی را که راجع به غیبت و قیام مهدی منتظر،وارد شده بود در کتابها بنویسند یا نقل کنند.آیا تصور می شود که خلفای بنی عباس،در مقابل مهدویت که در آن عصر جنبۀ سیاسی پیدا کرده بود هیچگونه دخالت و اعمال نفوذی ننموده باشند و به راویان احادیث آزادی مطلق

[شماره صفحه واقعی : 167]

ص: 3443

داده باشند که احادیث مربوط به مهدی منتظر و غیبت و قیام او را که کاملا به ضررشان تمام می شد در کتاب ها بنویسند یا نقل کنند؟!

ممکن است پیش خودتان بگویید که:خلفای بنی عباس لا بد این مقدار را درک می کردند که محدود ساختن دانشمندان و دخالت کردن در کار آنان به صلاح اجتماع نیست.باید دانشمندان و راویان احادیث را آزاد گذاشت تا حقائق را بنویسند و بگویند و مردم را بیدار و روشن سازند.بدین جهت ناچارم نمونه هایی از دخالتهای بیجای خلفای بنی امیه و بنی عباس بلکه خلفای پیشین را،به عنوان شاهد ذکر کنم تا حقیقت روشن گردد و بدانید که الملک عقیم.

روایت شده مانندش را دربارۀ صحابه روایت نمایند (1).

مأمون در سال 218 هجری دستور داد تمام دانشمندان و فقهای عراق و سایر شهرها را احضار کردند.آنگاه از عقائدشان جویا شد و بازپرسی نمود که دربارۀ قرآن چه عقیده ای دارند؟آن را حادث می دانند یا قدیم؟سپس کسانی را که عقیده داشتند قرآن حادث نیست تکفیر نمود و به شهرستانها نوشت که شهادتشان را قبول نکنید.بدین جهت،همۀ دانشمندان ناچار شدند عقیده خلیفه را در مورد قرآن بپذیرند جز چند نفر معدود (2).

مالک بن انس فقیه بزرگ حجاز فتوایی برخلاف میل جعفر بن سلیمان فرماندار مدینه داد.فرماندار او را با وضع فجیعی احضار نمود و دستور داد هفتاد تازیانه باو زدند به طوریکه تا مدتی بستری شد.

بعدا منصور مالک را احضار نمود،ابتداء از قضیه تازیانه زدن جعفر بن سلیمان اظهار تأسف کرد و پوزش خواست.سپس گفت:کتابی در موضوع فقه و حدیث بنویس.لیکن مواظب باش احادیث دشوار عبد اللّه بن عمر و مطالب سهل عبد اللّه بن عباس و احادیث شاذ ابن مسعود را در کتاب ننویسی.تنها مطالبی را بنویس که صحابه و خلفا بر آنها اتفاق دارند.کتاب را بنویس تا در تمام شهرها بفرستم و از مردم التزام بگیرم که به غیر از آنها عمل نکنند.مالک می گوید:عرض کردم:عراقی ها در فقه و علوم عقیده های دیگری دارند و مطالب ما را قبول ندارند.

منصور پاسخ داد:تو کتاب را بنویس من آنرا بر مردم عراق نیز تحمیل می کنم و اگر قبول نکردند گردنشان را می زنم و با تازیانه بدنشان را سیاه می کنم.زود باش و در تألیف کتاب تعجیل کن که سال آینده فرزندم مهدی برای تحویل گرفتن آن پیش تو خواهد آمد (3).

معتصم عباسی احمد بن حنبل را احضار نمود و در مسئله مخلوق بودن قرآن امتحانش کرد سپس دستور داد تازیانه اش زدند (4).

[شماره صفحه واقعی : 169]

ص: 3445

منصور،ابو حنیفه را به بغداد جلب کرد و مسمومش نمود (1).

هارون الرشید خانۀ عباد بن عوام را ویران کرد و از نقل احادیث ممنوعش ساخت (2).

خالد بن احمد فرماندار و امیر بخاری،به محمد بن اسماعیل بخاری که یکی از علمای بزرگ حدیث بود گفت:کتابت را پیش من بیاور و قرائت کن.بخاری امتناع نمود و پیغام داد اگر اینطور است مرا از نقل احادیث ممنوع ساز تا در نزد خدا معذور باشم.همین قضیه سبب شد که آن دانشمند را از وطن تبعید کردند.او به یکی از قریه های سمرقند بنام خرتنگ رفت و تا آخر عمر در همانجا منزل داشت.

راوی می گوید:از بخاری شنیدم که بعد از نماز شب با خدا مناجات می کرد و می گفت:خدایا اگر زمین برای من تنگ شده جانم را بگیر!و در همان ماه روحش به سوی جهان ابدی شتافت (3).

هنگامی که نسائی کتاب خصائص را تالیف کرد و احادیثی را دربارۀ فضائل علی بن ابیطالب علیهما السلام در آن کتاب نوشت،وی را به دمشق جلب کرده گفتند:باید یک چنین کتابی هم دربارۀ فضائل معاویه بنویسی.پاسخ داد:من دربارۀ معاویه فضیلتی سراغ ندارم تا بنویسم.فقط همین مقدار می دانم که پیغمبر درباره اش فرمود:خدا هرگز شکمش را سیر نکند.پس آنقدر با کفش به آن مرد دانشمند زدند و خصیه اش را فشار دادند تا از شدت درد جان داد (4).

و آثار و غیبت و قیامش را نقل کنند و در کتابها بنویسند؟آیا خلفای وقت آنقدر آزادی به نویسندگان می دادند که هرچه را شنیده یا خوانده بودند روایت کنند و در کتابها بنویسند؟حتی اگر احادیثی باشد که رنگ سیاست به خود گرفته و برای دستگاه خلافت تولید خطر کند!

آیا امثال مالک بن انس و ابو حنیفه می توانستند احادیث مهدویت و غیبت علویین را در کتابهای خودشان که به دستور منصور عباسی تألیف می شد بنویسند؟ در صورتی که در همان عصر،محمد بن عبد اللّه بن حسن و ابراهیم برادرش غایب و متواری بودند و بسیاری از مردم عقیده داشتند که محمد همان مهدی موعودی است که نهضت می کند و جلو تعدیات را می گیرد و اوضاع جهان را اصلاح می کند!با اینکه منصور از موضوع غیبت و قیام محمد در بیم و هراس بود و برای دستگیری او گروهی از علویین بی گناه را زندانی ساخته بود.مگر همین منصور نبود که ابو حنیفه را مسموم ساخت؟مگر جعفر بن سلیمان فرماندارش، مالک بن انس را تازیانه نزد؟

مگر همین منصور وقتی به مالک بن انس دستور داد کتاب بنویسد در کار او دخالت نکرد و صریحا نگفت که احادیث عبد اللّه بن عمر و عبد اللّه بن عباس و ابن مسعود را ننویس؟و هنگامی که مالک گفت:اهل عراق نیز علوم و احادیثی دارند و ممکن است احادیث ما را قبول نکنند منصور پاسخ نداد کتاب تو را با ضرب سرنیزه و تازیانه بر آنان تحمیل می کنم؟!مگر کسی جرئت داشت به منصور بگوید:با امور دینی مردم چکار داری؟از کجا فهمیدی احادیث و علوم عراقیان باطل است؟مگر امثال عبد اللّه بن عباس و عبد اللّه بن عمرو ابن مسعود چه جرمی داشتند که احادیثشان مورد قبول تو نیست؟

من نمی توانم برای دخالتهای بیجایی که امثال منصور در تدوین احادیث می نمودند محمل صحیحی پیدا کنم جز اینکه باید گفت:در بین احادیث اهل عراق و عبد اللّه بن عباس و عبد اللّه بن عمر و ابن مسعود احادیثی وجود داشته که با سیاست دستگاه خلافت سازگار نبود بدین جهت نوشتن آنها قدغن بود.دربارۀ مالک می نویسند:صد هزار حدیث شنیده بود اما بیش از پانصد حدیث در کتاب موطا ننوشت (1).

[شماره صفحه واقعی : 171]

ص: 3447

آیا احمد بن حنبل که به وسیلۀ معتصم تازیانه خورد،و بخاری که از وطن تبعید شد و نسائی که از ضرب کتک جان داد می توانستند در کتابهایشان احادیثی را بنویسند که بنفع علویین و ضرر دستگاه خلافت باشد؟

امام حسن عسکری علیه السلام فرمود:بعد از من فرزندم قائم است.اوست که دو سنت پیمبران که عمر دراز و غیبت است،در موردش اجرا خواهد شد.از بس غیبتش طولانی می شود دلها سخت و تاریک می گردند.در ایمان و عقیدۀ به آنجناب،فقط کسانی پایدار خواهند ماند که خدا ایمان را در دلشان استوار نماید و به روح غیبی تأییدشان کند (1)و…«46»حدیث دیگر.

دکتر:تمام سخنانی که تا حال،راجع به امام زمان فرمودید مستدل و قابل توجه بود لکن عمده اشکالی که ذهن من و سایر رفقا را ناراحت نموده و باز هم در وجود امام غائب تردید داریم،موضوع طول عمر اوست.طبقۀ دانشمند و تحصیل کرده نمی توانند چنین عمر غیرطبیعی را باور نمایند،زیرا زندگی سلولهای بدن محدود است.اعضاء رئیسه بدن مانند قلب و مغز و کلیه و کبد،استعداد معینی برای انجام وظیفه دارند.برای من قابل قبول نیست که قلب یک بشر طبیعی بتواند بیش از هزار سال کار کند.صریحا به شما بگویم:این گونه موضوعات را در عصر دانش و تسخیر فضا نمی توان به جهانیان عرضه داشت.

هوشیار:جناب آقای دکتر!من اعتراف می کنم که:موضوع طول عمر حضرت ولی عصر علیه السلام از مشکلات است،منهم از علم طب و زیست شناسی بهره ای ندارم لکن برای پذیرفتن حق آماده ام،لذا از جنابعالی خواهش می کنم اطلاعات خودتان را در موضوع طول عمر در اختیار ما بگذارید.

دکتر:منهم باید اعتراف کنم که:اطلاعات علمی من آنقدر کافی نیست که بتواند مشکل اساسی ما را حل کند.بنابراین،بهتر است از اطلاعات یکی از دانشمندان،استفاده کنیم و گمان دارم اگر اینکار را به جناب آقای دکتر نفیسی رئیس و استاد دانشکدۀ پزشکی اصفهان محول کنیم،بتوانیم از کمکهای علمی ایشان برخوردار شویم،زیرا علاوه بر تحصیلات کلاسیک اهل مطالعه و تحقیق هستند و باین گونه مطالب نیز،علاقه مندند.

هوشیار:مانعی ندارد من سؤالاتی را در این موضوع مطرح می کنم و به وسیلۀ

[شماره صفحه واقعی : 173]

ص: 3449

نامه خدمت آقای دکتر نفیسی می فرستم و جوابش را خواستار می شوم.گمان می کنم صلاح باشد مدتی جلسه را تعطیل کنیم،شاید در طول این فرصت، اطلاعاتی در موضوع طول عمر به دست آوریم و با بصیرت و بینایی کامل وارد بحث شویم.وقتی که آقای دکتر نفیسی جواب نامه را فرستادند،آقای جلالی به وسیلۀ تلفن شما را خبر می کند.

[شماره صفحه واقعی : 174]

ص: 3450

اما حد متوسط عمر،بر حسب اقلیم و آب و هوا و نژاد و ارث و نوع زندگی متفاوت است و در اعصار مختلف تفاوت دارد.چنانکه در قرن اخیر،نسبت به سابق تغییر قابل توجهی نموده است.مثلا در انگلستان در سال 1838-1854 این حد متوسط،در مردها 39/91 و در زنها 41/85 سال بوده است.اما در سال 1937 در مردها 60/18 و در زنها 64/40 سال بوده است.

در آمریکا در سال 1901 عمر متوسط مردها 48/23 سال و زنها 51/80 سال بوده است.در حالی که سال 1944 عمر متوسط مردها به 63/50 سال و زنها به 68/95 سال افزایش یافته است.این افزایش بیشتر شامل دوران کودکی است که آن نیز مدیون بهبودی وضع درمان و پیشگیری بیماریها مخصوصا بیماریهای واگیردار است،اما بیماری های پیری که بنام بیماریهای استحاله ای نامیده می شوند،مانند تصلب شرائین و غیره چندان بهبودی حاصل نکرده اند.

هوشیار:آیا برای تعیین مدت حیات موجودات جاندار،قاعدۀ کلی و معیاری وجود دارد؟

دکتر نفیسی:عقیدۀ عموم برآنست که بین حجم بدن و مدت عمر نسبت مستقیمی برقرار است.مثلا زندگی زودگذر یک پروانه یا پشه و زندگی یک لاک پشت که ممکن است دو قرن زندگی کند،قابل توجه است لکن باید دانست که این نسبت همیشه ثابت نیست،زیرا طوطی و کلاغ و غاز اکثرا،بیش از پرندگان بزرگتر از خود و حتی بیشتر از بسیاری از پستانداران زندگی می کنند.

بعضی ماهیها مانند:«سالمون»تا صد سال و«کراپ»تا صد و پنجاه سال و«پیک»تا دویست سال زندگی می کنند.در مقابل،اسب بیش از 30 سال زندگی نمی کند.

از زمان ارسطو عقیده داشتند که،طول مدت زندگی هرموجودی ضریبی از دورۀ نمو آن موجود است.این ضریب را«فرانسیس بیکن»در حیوانات هشت برابر و«فلورنس»پنج برابر مدتی که برای بلوغ آن حیوان لازم است حساب کرده اند.

دربارۀ انسان«بوفن»و«فلورنس»صد سال را دورۀ طبیعی زندگی شمرده اند و اکنون نیز عقیدۀ عموم بر همین پایه است،لکن داود پیغمبر عمر طبیعی را هفتاد

[شماره صفحه واقعی : 176]

ص: 3452

سال دانسته است.

در این زمانها،عدۀ قابل توجهی از معمرین را گزارش داده اند که بیش از صد سال عمر داشته اند.گرچه تعیین و اندازه گیری این عمرها شاید خالی از اغراق و مبالغه نباشد.

از جمله آنان«هانری جنکینز»169 سال عمر داشته،«تماس پار»207 سال، «کاترین کنتس دسموند»140 سال عمر داشته اند و گروه دیگری که اسامی آنان در کتب و مجلات ایران و خارج دیده می شود.

برد چنانکه ضرب المثل«کازالیس»همین موضوع را بیان می کند:«سن انسان را از روی شرائین وی می توان حدس زد».یعنی عده ای از مردم،قبل از اینکه به سن کهولت و پیری برسند،به طور موروثی،سرخ رگهایشان سفت شده استحاله می یابند و خانواده هایی که اکثر افرادش،قبل از نود سالگی،به علت سکتۀ مغزی یا قلبی،از دنیا می روند بسیارند.می دانیم که:بزرگترین عامل این سکته ها سفتی شرائین است.

عامل دوم محیط است:محیطی که هوایش معتدل و پاک و از انواع میکربها و سمومات منزه باشد،آرام و بی سروصدا باشد و اشعۀ حیات بخش خورشید، بقدر کافی بر آن بتابد،در طول عمر و سلامتی ساکنینش تأثیر بسزایی دارد.

عامل سوم نوع شغل و مقدار کار است:فعالیت و کوشش در کار به ویژه فعالیتهای روحی و عصبی،در درازی عمر،مقام مهمی را واجدند و به نظر می رسد در صورتی که بدن سالم و فکر راحت باشد زنگ زدنیکه در اثر کم کاری بدنی و روحی حاصل می شود،بیش از فرسودگی که نتیجۀ پرکاری بدنی و روحی است،عمر را کوتاه می کند.به همین علت،تعداد افراد طویل العمر،در کشیشان و نخست وزیران بیش از اشخاص معمولی است.این عمر دراز،به واسطۀ همان کار مداوم و کوشش آنان است و از این رو می توان گفت:بازنشستگی در سنین جوانی و بیکاری زودرس،خطرات بیشماری را دربر دارد و عمر را کوتاه می کند.

عامل چهارم کیفیت تغذیه است:غذا،هم از لحاظ مقدار و هم از لحاظ نوع، در طول عمر تأثیر فراوانی دارد.بیشتر افرادی که عمرشان از صد متجاوز شده،کم خوراک بوده اند.در زیان پرخوری ضرب المثلهای زیادی گفته شده.«مونتین» می گوید:انسان نمی میرد بلکه خودکشی می کند.همچنین ضرب المثل دیگری می گوید:شما گور خویش را با دندان هایتان می کنید.پرخوری چون کار دستگاههای مختلف بدن را بالا می برد بیماریهایی را از قبیل دیابت-مرض قند-و بیماریهای رگها و قلب و کلیه،تولید می کند.متأسفانه، قوه و نیروی بدنی اکثر این افراد،قبل از ظهور آثار بیماری،بیش از اندازه می باشد و باین قدرت دروغین خویش مباهات می کنند.در طی جنگ جهانی اول مشاهده شد که:تعداد مرگ از مرض قند،در بعض کشورها،بطور قابل

[شماره صفحه واقعی : 178]

ص: 3454

توجهی کاهش یافته است.علت این موضوع را کمیابی غذا در زمان جنگ باید دانست.بنابراین،بنظر می رسد که:فقر تا حدودی که مقدار خوراک را معتدل سازد یا به حداقل برساند،موهبت بزرگی است،و افراط در خوردن گوشت، خصوصا بعد از چهل سالگی،بسی زیان بخش است.

تجاربی که دکتر( yaccM )از دانشگاه«کورنل نیویورگ»در روی موشها به عمل آورده ثابت کرد که:موشهای لاغر موشهای فربه را بگور می برند.

موش معمولا در سن چهار ماهگی به حد کمال رشد می رسد،در دو سالگی پیر می شود و قبل از سه سالگی می میرد.دکتر«ماک کی»دسته ای از موشها را به وسیلۀ رژیم کم کالری نگهداری نمود،اما این رژیم از لحاظ ویتامین و مواد معدنی غنی بود،و باین نتیجه رسید که:دورۀ رشد و بلوغ آنها،بعوض چهار ماه ممکن است تا هزار روز ادامه یابد.در یکی از این آزمایشها مشاهده کرد که:پیرترین موشهایی که با رژیم معمولی زندگی کرده اند پس از 965 روز مرده است.لکن موش هایی که با رژیم کم کالری می زیسته اند تا مدتی بعد،جوان و شاداب مانده اند،بطوری که اگر این موشهای کم غذا را با انسان مقایسه کنیم.آنها به اندازۀ یک فرد انسانی که صد تا صد و پنجاه سال عمر کند،عمر کرده اند.بعلاوه، این موشها بندرت بیمار شده اند و از همقطاران خود که رژیم معمولی داشته اند زرنگتر بوده اند.نظیر این تجارب را روی دسته ای از ماهیها و حیوانات ( neibihpmR )نیز انجام داده و به همین نتیجه رسیده اند.

چنانکه پرخوری سبب کوتاهی عمر می شود،فقر غذایی نیز در تولید امراض و کوتاهی عمر تأثیر بسزایی دارد،یعنی رژیم غذایی اگر فاقد مواد لازم و ضروری باشد،امراضی را تولید می کند.

آثار ضعف و ناتوانی در بدن آشکار می شود و پیری فرامی رسد.

هوشیار:علت و عامل اساسی پیری چیست؟

دکتر:آثار و علائم پیری،معمولا در سنین معین،در شخص هویدا می گردد.

لکن این موضوع مسلم نیست که عامل اصلی پیری عبارت باشد از صرف همین مقدار عمر و گذشت چنین زمانی بر اعضاء بدن،به طوری که هرکس به این سنین تقریبی برسد پیری برایش ضروری و حتم باشد،بلکه می توان علت اساسی پیری و منشاء بروز آن را،حدوث اختلالاتی دانست که معمولا در این سنین رخ می دهد،بنابراین،پیری معلول گذشت زمان نیست بلکه معلول اختلالاتی است که در این سنین در اعضای بدن حادث می شود.در آن سنین،فعالیت دستگاههای مختلف بدن تخفیف یافته،و از نظر تشریحی نیز،نسوج مختلف آن صغر می یابند.تعداد موی رگهای آنها کم می شود.دستگاه گوارش و تغذیه از انجام وظائف خود و تهیه مواد غذایی لازم ناتوان می شود و در نتیجه ضعف و ناتوانی تمام اعضاء جسم را فرامی گیرد.قدرت تناسلی کم و مغز آرام تر می گردد.در اکثر افراد، حافظه مخصوصا در مورد اسامی،نقصان می پذیرد و قدرت اراده نیز کم می شود.

لکن ممکن است در ضمن کم شدن فعالیت بدنی،قدرت روحی افزایش یابد.

غدد مترشح داخلی نیز ممکن است مانند سایر اندامها صغر یابند و از انجام ترشحات لازم ناتوان گردند.لکن تمام این حوادث و ناتوانی های مذکور،معلول اختلالاتی است که به وقوع پیوسته است.پس باید گفت:پیری علت نیست بلکه معلول است،حتی اگر فردی پیدا شود که باوجود زیادی عمر،اختلالی در اعضاء بدنش رخ ندهد،امکان دارد که سالهای متمادی،با بدنی سالم و شاداب به زندگی خویش ادامه دهد.چنانکه افرادی هم دیده می شوند که باوجود کمی عمر،زودتر از موقع طبیعی فرسوده می گردند و پیری زودرس گریبانگیرشان می شود.

هوشیار:منشأ و ریشۀ فرسودگی و ناتوان شدن دستگاه تنظیم کنندۀ احتیاجات بدنی چیست؟

دکتر:اعضاء بدن هرکس،در هنگام تولد،استعداد و قابلیتی برای انجام وظیفه دارند که خود آن نیز،معلول بنیۀ جسمانی پدران و مادران و کیفیت تغذیه و

[شماره صفحه واقعی : 180]

ص: 3456

محیط زندگی و آب و هوای آنها است.بعد از آن به نظر می رسد،باید آن اعضاء تا مادامی که اختلالی در آنها پیدا نشود،تا نهایت استعداد طبیعی به انجام وظیفه اشتغال داشته باشند و حیات انسان ادامه یابد،لکن هنگامی که در همه یا یکی از اعضاء،اختلالی رخ داد و در انجام وظیفه ناتوان گشت،کارخانۀ بدن به حالت نیمه تعطیل درآمده آثار و علائم پیری هویدا می گردد.

سخن را کوتاه کنم:پیکر انسان همیشه در معرض هجوم انواع ویروسها و باکتریها و میکربها و سمومات قرار گرفته که از حدود و راههای مختلف، پی درپی،به وی حمله می کنند،در محیط داخلی بدن مواد سمی ترشح می نمایند و سلولهای بی گناه را آسیب زده و مانع ادامۀ حیاتشان می شوند.

بدن انسان در این میان،وظیفۀ سنگینی به عهده دارد:از یک طرف باید احتیاجات غذایی را تأمین کند،از طرف دیگر برای نابودی و کنترل فعالیت ویروسها و میکربهای مضر کوشش نماید،از سوی دیگر،برای ترمیم اعضای آسیب دیده و دفع مواد زائد و سمومات،فعالیت کند و به اعضای ناتوان کمک بفرستد.لکن هنوز این دشمن را دفع نکرده دشمن تازه نفس دیگری حملۀ خود را آغاز می کند و از این جهت،نیروهای داخلی بدن باید دائما به حال آماده باش و در حال پیکار باشند.

پیکر انسان برای تهیۀ وسائل مبارزه و تأمین آذوقه ناچار است از نیروی غذایی که از خارج وارد می شود استمداد کند.متأسفانه ما از ساختمان وجودی و احتیاجات درونی خویش اطلاعات کافی نداریم و در این پیکار مقدس نه تنها با وی همکاری نمی کنیم بلکه از روی جهالت و نادانی با دشمن همکاری نموده و به واسطۀ خوردن غذاهای زیانبخش،راه را بر دشمن باز کرده به ریشۀ حیات خویش تیشه می زنیم و پرواضح است وقتی که بافتها احتیاجات خود را از خارج دریافت نکنند،کم کم مقاومت خود را در مقابل هجوم میکربها از دست می دهند و از انجام وظائف خویش ناتوان می گردند،میدان تن برای تکتازی دشمنان آماده و بلامانع می گردد و آثار شکست و ضعف در آن نمایان می شود.

چنانکه بدن گاهی در اثر پرکاری بسرنوشت پیری گرفتار می شود گاهی هم در اثر پیش آمدهای فوق العاده قبل از موقع طبیعی،به این بلیه مبتلا می گردد و پیری

[شماره صفحه واقعی : 181]

ص: 3457

زودرس به سراغش می آید.گروهی از دانشمندان عقیده دارند که:پیری زودرس،در اثر بعض بیماریها یا عادات مضر به وجود می آید،«مچنیکوف»عقیده داشت که:سمومات حاصلۀ از تخمیر میکرب های روده و یبوست ممکن است باعث پیری شوند و اگر بتوان آنها را از بین برد بر طول عمر اضافه خواهد شد.

اساس این عقیده بر روی این تجربه قرار داشت که چون در ممالک «بالکان»خصوصا«بلغارستان»و«ترکیه»و قفقاز،تعداد پیران بیش از صد سال زیاد است،باید علت این عمرهای دراز را در خوردن ماست دانست.وی عقیده داشت که:ماست بعلت دارا بودن«اسید لاکتیک»میکربهای روده را می کشد و بطول عمر کمک می کند.

لکن مسلم است که سر طول عمر این مردم کوهستان نشین فقط در نوع خوراک آنان نیست بلکه آب وهوا و زندگی راحت و کار مستمر و احتمالا عوامل ارثی، همه کم وبیش در این امر مدخلیت دارند.ما نظیر این مشاهدات را در ساکنین کوهستانهای ایران نیز داریم.

هوشیار:آیا عامل اصلی مرگ و تعطیل شدن کارخانۀ بدن،همان طول عمر و کثرت کار اعضاء بدنست،بطوری که مرگ در سنین پیری،ضروری و حتمی باشد یا اینکه علت اساسی مرگ چیز دیگری است؟

دکتر:علت اصلی مرگ حدوث اختلالاتی است که در همۀ اعضاء رئیسه بدن یا یکی از آنها رخ می دهد و تا آن اختلالات حادث نشود مرگ فرانمی رسد.

آن اختلالات اگر قبل از سنین پیری و عمر طبیعی حادث شدند شخص جوان مرگ می شود اما اگر از گزند حوادث محفوظ ماند،معمولا و برطبق جریان عادی، حدوث آن حوادث در سنین پیری حتمی است.ولی اگر فرد ممتازی پیدا شد که عمر درازی کرده اما به واسطۀ ترکیب جسمانی ویژۀ خویش و اجتماع سائر شرائط،در هیچ یک از اعضایش اختلالی رخ نداد،نفس طول عمر باعث مرگش نخواهد شد.

هوشیار:آیا ممکن نیست بشر در آینده دارویی کشف کند که به وسیلۀ آن بتواند استعداد بدن را برای زندگی افزایش دهد و از پیری و اختلالات جسمانی جلوگیری کند؟

[شماره صفحه واقعی : 182]

ص: 3458

دکتر:این موضوعی است کاملا ممکن و با دانش ناقص امروزی و از روی قیاس نمی توان آنرا مردود دانست.دانشمندانی هم با جدیت و امیدواری کامل، در این زمینه مشغول تحقیقات بوده و هستند،امیدواریم بزودی راز طول عمر کشف شود و بشر بر پیری و کوتاهی عمر چیره گردد.

یک درخت از نوع( aetnegigaieuqeS )در موزه تاریخ طبیعی کنسینگتون جنوبی( notgnisneK:S )وجود دارد که دارای«1335» حلقه یعنی همین قدر سال است (1).

مسن ترین موجود زنده ایکه هنوز هم حیات دارد و در حدود چهار هزار و ششصد سال عمرش می باشد یک نوع کاجی است بنام ( atatsira suniP )که در کالیفرنیای مرکزی و شرقی موجود است.

در حیوانات،مسن ترین حیوانات زنده،نوعی لاک پشت است که در جزایر لم یزرع«گالاپاگوش»وجود دارد که«177»سال عمر دارد،در حدود 450 پوند وزن و پوسته ای به طول چهارپا دارد (2).

ب:در حفاریهایی که در مصر باستان به عمل آمده،در مقبرۀ فرعون جوان مرگ و معروف مصر«توت اخ منون»گندمهایی را یافتند و من خودم آن گندمها را در مقبرۀ مزبور مشاهده نمودم و در مجلات خواندم که آنها را در بعض نقاط کاشته اند و کاملا سبز و بارور شده و به ثمر رسیده است.این موضوع اثبات می کند که:نطفۀ حیاتی گندم،در حدود سه یا چهار هزار سال زنده مانده است.

ج:ویروسها را می توان از قدیمی ترین موجودات زنده دانست.ویروس نوعی از موجودات زنده است که مطالعه دربارۀ زندگی آنها ممکن است راز حیات را آشکار سازد.همین ها هستند که بسیاری از بیماری های نباتی و حیوانی و انسانی را تولید می کنند مانند زکام معمولی،مشمشه،سرخجه،آبله،آبلۀ مرغان و بیماری های دیگر.در کاوشهای باستانشناسی توانسته اند،این ویروسها را از اعصاری که مربوط به ماقبل تاریخ(و شاید بیش از صد هزار سال قبل)است کشف کنند و در محیطهای مخصوص کشت دهند.یعنی این موجودات پس از گذشتن یک صد هزار سال،هنوز آثار زندگی را از دست نداده اند.گرچه در این مدت،به حالت خفته و نهفته می زیسته اند و به حسب ظاهر با موجودات مرده فرقی نداشته اند (3).

[شماره صفحه واقعی : 184]

ص: 3460

د:اخیرا در روزنامه ها خواندم که:در کاوشهای نواحی سیبری حیوانات بزرگتری را به دست آورده اند و بعد از آنکه آنها را در شرائط مساعدی گذاشتند، آثار حیات در وجودشان نمایان گشت.این حیوانات یخ زده بودند.

ه:یکی از راههایی که به وسیلۀ آن می توان عمر یک موجود زنده را طولانی کرد و آن را در حال نیمه زنده و قابل زندگی مطالعه نمود،هیبرناسیون است که به نام زمستان خوابی موسوم شده است.این خواب در بعضی از حیوانات،در تمام فصل سرما ادامه دارد و در بعضی از آنها در تمام فصل گرما.وقتی حیوان وارد هیبرناسیون شد،احتیاجش به غذا از بین رفته سوخت وساز بدن تا سی الی صد برابر تقلیل می یابد،دستگاه تنظیم کننده حرارت او موقتا از کار میافتد و با کم شدن حرارت محیط،دیگر مو و پوست او سیخ نشده و لرزه بر اندامش نمیافتد و حرارت بدن،مانند حرارت محیط می شود که ممکن است تا چند درجه بالای نقطۀ انجماد(39-41 فارنهایت)برسد،تنفس کند و نامنظم می گردد و ضربان قلب گاه گاه و کند می شود(7 تا 10 مرتبه در دقیقه برای سنجاب زمینی که معمولا 300 مرتبه در دقیقه باید بزند)رفلکسهای مختلف عصبی متوقف می شود و موجهای الکتریکی مغز در زیر حرارت 52-66 درجه فارنهایت،دیگر مشهود نیست.

بعضی از حیوانات ممکن است تا مدت مدیدی در مایعات فوق العاده سرد زنده بمانند و بعضی از ماهیها در فیوردهای«نروژ»به همین حال به زندگی خود ادامه می دهند.بسیاری از سلولهای زنده را مانند نطفۀ انسان و حیوان برای تلقیح مصنوعی،و گلبولهای قرمز را برای ترانسفوزیون،می توان به حالت یخ زدگی نگهداری کرد.همچنین بعضی از حیوانات خیلی کوچک و ساده را می توان مکرر یخ زد و مجددا گرم کرد بدون اینکه آسیبی به آنها وارد شود.

مطالعۀ زمستان خوابی از این جهت قابل توجه است که شاید بدان وسیله،راز طول عمر کشف گردد و انسان را بطول عمر نائل گرداند.

مطالعۀ احوال درختان طویل العمر،زنده ماندن چندین هزار سالۀ نطفۀ حیاتی نباتات،زندگی چندین هزار سالۀ ویروسها،حالات شگفت انگیز خوابهای زمستانی و تابستانی،ترقیات حیرت انگیز علم طب و زیست شناسی و امثال اینها، بشر را به امکان طولانی نمودن عمر و غلبۀ بر پیری،امیدوار نموده و به کوشش و

[شماره صفحه واقعی : 185]

ص: 3461

تحقیقات و کنجکاوی وادارشان کرده است.امید است دانشمندان بر این هدف مقدس و آرمان بشریت موفق و کامیاب گردند و در نتیجه،راز طول عمر قائم آل محمد،برای طالبان حقیقت آشکار گردد.

«بامید آنروز»دکتر ابو تراب نفیسی-استاد و رئیس دانشکدۀ پزشکی و داروسازی اصفهان.

هوشیار:من در طول این مدت،به مقالۀ جالبی برخورد نمودم که از یکی از مجلات فرانسه ترجمه شده بود و چون با بحث ما مناسب بود عینش را یادداشت کرده با اجازۀ رفقا میخوانم.

مساوی هفت تا چهارده برابر مدت رشد فردی از آن نوع باشد و چون مدت رشد انسان 25 سال است پس عمر طبیعی انسان باید در حدود«280»سال باشد.

با اختیار کردن روش غذایی مناسب،نیز می توان قاعدۀ طبیعی را برهم زد.

شاهد آن زنبور عسل است که معمولا چهار پنج ماه زندگی می کند،در صورتی که ملکۀ زنبوران که مانند سایرین از تخم و کرمی متشابه تولید می شود،به واسطۀ تغذی از ژلۀ شاهانه،هشت سال زنده می ماند.

البته درباره انسان موضوع باین سادگی نیست.ما نمی توانیم مانند ملکۀ زنبور عسل در جای خاصی زندگی کنیم که حرارتش به دقت تحت نظر باشد و غذامان محدود به نوع معینی و صدها مراقب و پرستار،دائم از ما مواظبت کنند.

ما با خطرات بسیاری روبرو هستیم که عده ای از آنها،بنظر زیست شناسان عبارتند از:مسمومیت های خودبه خود،کمی ویتامین و تصلب شرائین.ولی به نظر یک کارشناس لندنی:بهم خوردن تعادل ذخیرۀ آهن و مس،منیزیوم و پتاسیم بدن است که چون یکی بر دیگری غالب شود،مرگ فرارسد.شگفت آنکه در میان همۀ خطرات،از پیری به طور خاص،نامی نیست،چه تقریبا مرگ به علت خاص پیری وجود ندارد.

یک دکتر سوئدی(رئیس انجمن علمی آمریکائی طول عمر)معتقد است که:پیری از آن جهت حاصل می شود که مولکولهایی از«پروتئین»با سلولهای بدن گیر کرده آنها را کم کم از کار بازمی دارند و موجب مرگ می شوند.دکتر مزبور در جستجوی کشف ماده ایست که این گیر را بگسلد،دستگاه بدن را از نو براه اندازد و باین ترتیب دورۀ پیری را از بین ببرد.در آزمایشگاهها موفق شده اند که مدت زندگی بعضی حیوانات آزمایشی،از قبیل خوک هندی را با افزودن ویتامین«ب 6»و«اسید نوکلئیک»و«اسید پانتونکسیک»در غذای آنها،46/4 درصد افزایش دهند.

زیست شناس روسی«فیلاتف»امیدوار است که بتواند دوران پیری را به وسیلۀ استفاده از نسوج فاسد از بین ببرد،چه این نسوج قدرت عجیبی دارند که می توانند مانند کود زراعتی مزرعۀ بدن ما را حاصل خیز سازند.گذشته از این، هم اکنون اصولی در دست می باشد که رعایت آنها بر طول عمر میافزاید.این اصول

[شماره صفحه واقعی : 187]

ص: 3463

عبارتند از دستورهای غذائی و بیوشیمی،و روشهایی برای استرخاء و قواعدی برای تنفس و حتی تلقین و ایحاء.بعضی از کارشناسان غذائی معتقدند که:

منحصرا به وسیلۀ بهداشت غذائی می توان زندگی را به بیش از صد سال رسانید.

ما از آنچه می خوریم ساخته شده ایم (1).

بوده و از روی دقت علمی صادر شده است.

ظاهرا اولین کسی که آزمایش مذکور را روی اجزاء جسم حیوان انجام داد دکتر«جاک لوب»بود وی نیز در مؤسسۀ علمی«رکفلر»به کار مشغول بوده هنگامی که در موضوع تولید قورباغه،از تخم تلقیح نشده مشغول آزمایش بود، ناگهان متوجه شد که:بعضی از تخمها زمان درازی زندگی می نمایند.برعکس، بعضی از آنها زود می میرند.این قضیه باعث شد که آزمایش را روی اجزاء جسم قورباغه به عمل آورد.در همین آزمایشها موفق شد که مدت درازی آنها را زنده نگهداری کند.بعد از او دکتر«ورن لویس»با همکاری همسرش،اثبات نمود که:ممکن است اجزاء جنین پرنده ای را در آب نمکین زنده نگهداری کرد به طوری که هروقت،کمی مواد آلی به آن ضمیمه شود رشدونمو آنها تجدید گردد.این آزمایشها مرتبا انجام می گرفت و اثبات می کرد که:سلولهای زندۀ حیوان می توانند در مایعی که دارای مواد غذائی لازم باشد همواره به زندگی و رشد خود ادامه دهند،لیکن تا آنوقت،دلیلی در دست نبود که مرگ را از آنها نفی کند.

پس دکتر کارل بوسیلۀ آزمایشهای پی درپی اثبات کرد که اجزاء مورد آزمایش پیر نمی شوند و از خود حیوان زندگی طولانی تری دارند.وی در ماه ژانویه سال 1912 شروع به کار نمود،در این راه مشکلاتی برایش پیش آمد اما او و همکارانش عاقبت بر آن مشکلات غالب گشتند و موضوعات ذیل برایشان کشف شد.

الف:مادامی که برای سلولهای زندۀ مورد آزمایش عارضه ای که باعث مرگشان شود،مانند کم شدن مواد غذائی و دخول میکربها،پیش آمد نکند همواره بزندگی ادامه خواهند داد.

ب:اجزاء مذکور نه تنها حیات دارند بلکه دارای نمو و تکثیر هم هستند، چنانکه اگر جزء بدن حیوان بودند نمو و تکثیر داشتند.

ج:نمو و تکاثر آنها را با غذائی که برایشان تهیه می شود،می توان مقایسه و اندازه گیری نمود.

د:مرور زمان تأثیری در آنها ندارد و پیر و ضعیف نمی گردند بلکه اندک اثری

[شماره صفحه واقعی : 189]

ص: 3465

هم از پیری در آنها دیده نمی شود.در هرسال،درست مانند سالهای گذشته نمو و تکاثر دارند.از ظواهر این موضوع می توان حدس زد مادامی که آزمایش کنندگان، از آن اجزاء مراقبت نمایند و غذای کافی به آنها برسانند به زندگی و نمو خود ادامه خواهند داد.

از اینجا می توان فهمید که:پیری علت نیست بلکه معلول و نتیجه است.پس چرا انسان می میرد؟و چرا مدت حیاتش محدود است؟به طوری که جز برای افراد کمی،از صد سال تجاوز نخواهد نمود و غایت عادی آن،هفتاد یا هشتاد سال است؟پاسخ این پرسشها این است که:اعضاء جسم حیوان زیاد و مختلفند در بینشان کمال ارتباط و اتصال برقرار است.حیات بعضی بر حیات دگران توقف دارد اگر یکی از آنها بواسطۀ علتی،ناتوان شد و مرگش فرارسید،به مرگ آن جزء،مرگ بقیۀ اعضاء نیز فرامی رسد.برای شاهد،مرگهای ناگهانی که در اثر حملۀ میکربها اتفاق می افتد کافی است.همین موضوع سبب شده که حد متوسط عمر از هفتاد و هشتاد سال هم کمتر باشد،خصوصا اینکه بسیاری از اطفال در کودکی مرگشان فرامی رسد.

نهایت چیزی که تا حال ثابت شده این است که:علت مرگ انسان این نیست که هفتاد یا هشتاد سال یا صد سال یا زیادتر،عمر کرده،بلکه علت اصلی از این قرار است:امراض و عوارض بر یکی از اعضاء حمله می نمایند و از انجام کار بازش می دارند و به واسطۀ ارتباط و اتصالی که بین اعضاء برقرار است،از مرگ آن عضو،مرگ سایرین نیز فرامی رسد.پس هنگامی که نیروی دانش توانست جلو عوارض را بگیرد یا از تأثیر آنها مانع شود،دیگر برای زندگی چند صدساله مانعی باقی نخواهد ماند.چنانکه بعضی درختان از عمر طولانی برخوردارند.لیکن انتظار نمی رود که علم طب و بهداشت،به این زودیها بآن غایت عالی نائل گردد.ولی بعید نیست که بآن هدف نزدیک شود و متوسط عمر را دوچندان یا سه چندان یا زیادتر از عمر کنونی گرداند (1).

موفق شده اند عمر حشرۀ میوه را نهصد برابر عمر طبیعی افراد آن نوع گردانند.این موفقیت در اثر آن بوده که آن حیوان را از سموم و دشمنان حفظ نموده و محیط مناسبی برایش فراهم ساخته اند (1).

مهندس:من هم در طول مطالعاتم به چند مقالۀ علمی و جالب برخورد کردم که دانشمندان دربارۀ راز طول و علل و عوامل پیری و مرگ و امکان مبارزۀ با آنها بحث کرده بودند.اما چون وقت گذشته،بهتر است بررسی این مقالات را برای جلسه بعد بگذاریم.

*** هفته بعد جلسه در منزل آقای فهیمی تشکیل شد و آقای هوشیار از آقای مهندس خواست تا مطالب خود را عنوان کند.

مهندس:خوب است عین آن مقالات را بخوانم شاید در حل مشکل مفید باشد:

نسبت از کار بیفتند،حال آنکه چنین نیست و خیلی از پیران پس از مرگ، بسیاری از قسمتهای مختلف اعضای بدن و سلولهای بدن آنها سالم و بی عیب و نقص است و اغلب اشخاصیکه ناگهان می میرند برای آنست که یکی از اعضای بدن آنها ناگهان از کار می افتد و چون تمام اعضای بدن مثل ماشین بهم ارتباط دارند اینست که در اثر کار نکردن یک عضو تمام اعضای دیگر فلج می شوند.

پروفسور سیلی اعلام کرد که روزی علم پزشکی طوری پیشرفت می کند که با تزریق سلولهای تازه می توان همان سلولهای اعضاء فرسوده بدن انسان را زنده کرد و بدین طریق مطابق دلخواه عمر انسان را چند برابر نمود (1).

به نظر«ای.ای.مچنیکف»باید فیزیولوژی پیری را که نتیجۀ پیشرفت طبیعی است و پیری زودرس را که نتیجۀ تأثیرات مختلف براساس ارگانیزم می باشد(تأثیرات سمی،امراض و عوامل خاص دیگر)تمیز و تشخیص داد.

اساس نظریات او این است که پیری انسان یک بیماری می باشد که باید مانند سایر بیماریها مورد مداوا قرار گیرد.وی معتقد بود که زندگی انسان می تواند به مراتب بیشتر و طویلتر باشد و به جلوتر جریان یابد.زندگی انسان در نیمۀ راه گمراه شده و لازم بنظر می رسد که تمام نیروها را به کار برد تا به بشر امکان داده شود که بدون فرتوتی و انحطاط و زوال به پیری فیزیولوژی عادی خود برسد (2).

شصت سالگی برگرداند ولی کاملا امکان دارد که انسان شصت ساله ای را از پیشرفت بسوی ضایعات عوارض نود سالگی مانع شد (1).

پروفسور اتینگر در ضمن یکی از سخنرانیهایش گفت:نسل جوان روزی به این واقعیت برمی خورد که باید مسألۀ فناناپذیری بشر و جاودانی بودن را همانگونه که مردم امروزه سفر فضائی را پذیرفته اند بپذیرد.به نظر من با پیشرفت تکنیک ها و کاری که ما آغاز کرده ایم بشر قرن آینده لااقل خواهد توانست هزاران سال عمر کند (2).

سپس مرگ را بدنبال می آورد.رؤیای زندگی جاودان خیالی بیش نیست،ولی افزودن به طول عمر انسان و غلبۀ بر پیری،عملی ممکن محسوب می شود.

رشد کرده ولی 10 تا 15 سال زندگی می کند.طوطی رشد خود را در دو سالگی تمام می کند ولی تا صد سال هم زندگی می نماید،با اینکه رشد شترمرغ تا سه سال پایان یافته،30 تا 40 سال زندگی می کند.دانشمندان هنوز در تعیین مرز قاطع زندگی طبیعی بشر به موفقیتی نرسیده اند ولی اغلب آنها عقیده دارند که با رفع اختلالها و آسیب هایی که موجب کوتاه شدن عمر می شود می توان طول زندگی بشر را تا 200 سال افزایش داد.ولی این عقیدۀ علمی هنوز بصورت یک تئوری است با این حال آنرا نمی توان غیرواقعی و موهوم قلمداد نمود.

انسان تکامل یافته ترین حیوانات می باشد ولی سن او همانطور که در جدول نشان می دهد از بسیاری از حیوانات پست تر،کمتر است.

می شود ناچار از آن مفارقت می نماید و مرگ فرامی رسد.

جان قصد رحیل کرد،گفتم که مرو

گفتا چکنم خانه فرومی آید

اما در مقابل این دسته،فیلسوف بزرگ اسلامی مرحوم ملاصدرا نظریۀ دوم را اظهار داشته است.خلاصه اش از این قرار است:وی در کتاب اسفار می نویسد:

اداره و نگهداری جسم برعهدۀ روح است،اوست که به میل خود بدن را اداره می کند.تا هنگامی که احتیاج زیادی به بدن دارد در حفظ و نگهداریش کوشش می نماید و مراقبت کامل مبذول می دارد.اما هنگامی که استقلال بیشتری یافت و احتیاجاتش کمتر شد علاقه اش به بدن کم تر می گردد و چندان توجهی بدان نمی کند.در نتیجه ضعف و سستی و اختلالات تولید می شود و پیری و فرسودگی روی آور می گردد.تا وقتی که از ادارۀ بدن به کلی منصرف گردد و مرگ طبیعی فرارسد.

اکنون دوستان توجه دارند که:اگر نظریۀ دوم باثبات رسید و اختیار مرگ به دست نفس افتاد،موضوع طول عمر حضرت صاحب الامر علیه السلام راهش هموارتر می گردد و می توان گفت که:روح مقدس آنجناب چون احساس می کند که وجودش برای جهان انسانیت و اصلاح عالم ضروری و لازم است،همواره در حفظ و نگهداری تن کوشش می کند و جوانی و شادابی خویش را محفوظ می دارد.

در خاتمه لازم است تذکر دهم که:من اکنون در صدد اثبات صحت این مدعا نیستم و نمی خواهم از آن دفاع کنم.فعلا آن را به عنوان فرضیۀ غیرمعروفی به دوستان عرضه می دارم و تصدیق می کنم که:مطلب غیرمأنوس و تازه ای است.

لیکن فعلا نباید عجله کرد و با نظر سطحی و ابتدائی آن را مردود و باطل شمرد.

در صورتی می توان به طور جزم قضاوت نمود که حقیقت نفس و مقدار تأثیرش در بدن و کیفیت ارتباط و تأثیر و تأثر آنها به خوبی شناخته شود و این مسأله بسیار دشواری است که به یک سلسله مباحث مفصل فلسفی و روانی و یک سلسله آزمایشهای دامنه دار و عمیق بیولژی احتیاج دارد.هنوز اطلاعات بشر بدان پایه

[شماره صفحه واقعی : 198]

ص: 3474

نرسیده که بتواند در این باره قضاوت کند.مباحث نفس و روانشناسی مراحل ابتدائی خود را طی می کنند.اگر دانش متوجه روح و تن آدمی شده بود جهان ما قطعا نمای دیگری داشت.

دکتر«الکسیس کارل»در کتاب«انسان موجود ناشناخته»می نویسد:«ما از ساختمان وجودی خودمان جز اطلاعات ناچیز و ناقصی نداریم،اگر گالیله و نیوتن و لاوازیه و امثال آنان،نیروی فکر خودشان را صرف مطالعه روی بدن و روان آدمی کرده بودند نمای دنیای ما با امروز فرقهای زیادی داشت».

که از سایر افراد امتیاز داشته عمرهای طولانی تری پیدا کرده اند.وجود اینگونه افراد استثنائی دلالت می کند که برای عمر افراد آن نوع حد و مرزی که تخلف ناپذیر باشد وجود ندارد.درست است که اکثر انسانها قبل از صدسالگی می میرند لیکن مأنوس بودن ما به این مقدار دلیل نیست که تجاوز از صد سال امکان ندارد.زیرا افراد زیادی دیده شده که از صد سال بیشتر زندگی کرده اند.

وجود انسانهای صد و پنجاه ساله و صد و هشتاد ساله و دویست و پنجاه ساله دلیل روشنی است بر اینکه عمر انسان اصلا حد و مرزی ندارد.چه فرق می کند که انسان دویست سال زندگی کند یا دو هزار سال؟هردو غیرمأنوس و غیرمتعارف هستند.

3-پیری یک عارضۀ غیرقابل جلوگیری نیست بلکه یک نوع بیماری قابل علاج است.چنانکه علم طب تا حال توانسته علل و عوامل صدها بیماری را کشف کند و راه جلوگیری و معالجه آنها را به بشر یاد دهد،در آینده نیز موفق خواهد شد که عوامل پیری را کشف کند و راه پیشگیری و مداوای آنرا در اختیار بشر قرار دهد.گروهی از دانشمندان درصدد یافتن اکسیر جوانی هستند.و با تلاش و کوششهای خستگی ناپذیر به تحقیق و آزمایش اشتغال دارند.و زحمات و آزمایشهای آنان موفقیت آمیز بوده است.به طوریکه می توان پیش بینی نمود که بشر در آینده ای نزدیک بر علل و عوامل پیری و فرسودگی غلبه می کند و راه پیشگیری این بیماری عمومی را کشف خواهد کرد.در آن صورت بشر می تواند تا مدت بسیار طولانی،جوانی و شادابی خود را نگهداری کند.

باتوجه به مطالب مذکور و اعتراف دانشمندان تصدیق می فرمایید که اگر کسی از حیث ترکیبات جسمانی در کمال اعتدال باشد،اعضاء رئیسه بدنش مانند:قلب،اعصاب،کلیه،کبد،مغز،معده،همه نیرومند و سالم باشند.تمام دستورات بهداشتی را بداند و مراعات کند،خواص و آثار مأکولات و مشروبات را بداند،از مفید آنها استفاده کند و از زیانبخش آنها خودداری نماید،تمام میکروبها و عوامل تولید آنها را بشناسد،از طریق پیشگیری امراض بالاخص پیری و مرگ آگاه باشد،از سموم و مهلکات اطلاع کامل داشته باشد و از آنها اجتناب کند،احتیاجات ضروری بدن را از حیث غذا و اقسام ویتامینها و مواد آلی تأمین

[شماره صفحه واقعی : 200]

ص: 3476

کند،از پدر و مادر و اجداد مرضی را بارث نبرده باشد،از اخلاق زشت و اضطراب روح که سبب فرسودگی اعصاب و مغز و مولد کثیری از امراض هستند منزه باشد، تمام اخلاق نیک که آسایش بخش روح و جسمند در او جمع باشد و علاوه بر تمام اینها مدبر ترکیب جسمانی او روحی باشد در حد اعلای کمال انسان،چنین فرد ممتازی استعداد دارد که چندین برابر افراد متعارف نوع خود بلکه هزاران سال زندگی کند.علم و دانش نه تنها چنین عمر درازی را محال نمی داند بلکه امکان آن را به اثبات رسانده است.

بنابراین،عمر طویل و غیرمتعارف امام زمان علیه السلام را نباید یک مشکل لاینحل و محال عادی شمرد.بلکه علم و دانش عمر بسیار دراز را با حفظ نیروی جوانی و شادابی،یک امر کاملا ممکن می داند.اگر وجود شخصی برای عالم ضروری بود و لازم شد که عمر بسیار طولانی داشته باشد خدای قادر مطلق می تواند دستگاه آفرینش و سلسلۀ علل و معلولات جهان را طوری تنظیم کند تا چنین فرد کاملی را تحویل دهد که از علوم و اطلاعات لازم برخوردار باشد.

دکتر:مطالب مذکور فقط امکان چنین فرد ممتازی را اثبات نمود اما از کجا که وجود داشته باشد؟

هوشیار:قبلا بواسطۀ براهین عقلیه و نقلیه اثبات شد که وجود امام برای بقاء نوع انسان ضروری و لازم است و به مقتضای احادیث زیاد عدد ائمه از دوازده نفر تجاوز نمی کند و اثبات شد که امام دوازدهم مهدی موعود و فرزند بلافصل امام حسن عسکری علیه السلام است که از مادر متولد شده و اکنون در حال غیبت بسر می برد و صدها حدیث در این باره به ما رسیده است.آنگاه به واسطه مطالب مذکور و تأیید دانشمندان اهل فن خواستیم امکان چنین عمر غیرمتعارفی را اثبات کنیم.

«950»سال عمر برایش نوشته شده است.

قرآن کریم بالصراحه دلالت می کند که نهصد و پنجاه سال در بین قوم خویش مشغول دعوت و تبلیغ بوده است.در سورۀ عنکبوت می فرماید:«ما نوح را بسوی قومش فرستادیم و نهصد و پنجاه سال در بین آنان درنگ نمود.پس طوفان قومش را فروگرفت در حالیکه از ستمکاران بودند (1).

ما اگر در صحت گفتار مورخین تردید نماییم در صحت قرآن شک نداریم و آن کتاب آسمانی،روزگار دعوت حضرت نوح را نهصد و پنجاه سال دانسته است و این عمر،کاملا غیرعادیست.

مهندس:من شنیده ام که این آیه نیز خودش از متشابهاتست؟

هوشیار:کجای این آیه متشابه است،آیا از حیث معنا و مفهوم ابهام و اجمالی دارد؟!هرکس اندک اطلاعی از قواعد و لغت عرب داشته باشد به خوبی از عهدۀ تفسیر این آیه برمی آید.اگر این آیه از متشابهات باشد آیۀ محکمی در قرآن باقی نمی ماند!من نمی توانم برای کلام چنین افراد محملی پیدا کنم جز اینکه باید گفت،اینها اصل قرآن را منکر بوده لیکن از اظهار این موضوع وحشت داشته اند.

مسعودی عده ای از درازعمران را در کتاب خود نامبرده و عمرهای طویل آنان را نگاشته است از جمله:

آدم:930 سال،شیث:912 سال.انوش:960 سال.قینان:920 سال.

مهلائل:700 سال.لوط:732 سال.ادریس:300 سال.متوشالح:960 سال.

لمک:790 سال.نوح:950 سال.ابراهیم:195 سال.کیومرث:1000 سال.

جمشید:600 یا 900 سال.عمر بن عامر:800 سال.عاد:1200 سال (2).

شما اگر به کتابهای تاریخ و حدیث و تورات مراجعه کنید از این قبیل افراد زیاد خواهید دید.لیکن لازم است تذکر دهم که:مدرک عمدۀ این عمرهای طویل یا توراه و تواریخ آنست که حال آنها بر اهل تحقیق پوشیده نیست یا

[شماره صفحه واقعی : 202]

ص: 3478

اخبار آحادی است که مفید یقین نیستند یا تواریخ غیرمعتبر است که بهرحال خالی از اغراق و مبالغه نیستند و چون صحت آنها برای من روشن نبود از بحث و استدلال به آنها خودداری می نمایم و برای اقامۀ شاهد به همان عمر دراز حضرت نوح اکتفا می کنم.شما اگر درصدد تحقیق و تفصیل باشید می توانید بکتاب «المعمرون و الوصایا»تألیف ابی حاتم سجستانی و کتاب«الآثار الباقیه»تألیف ابو ریحان بیرونی و کتب تاریخ دیگر مراجعه کنید.

[شماره صفحه واقعی : 203]

ص: 3479

صاحب الامر علیه السلام از این جهت به یوسف شباهت دارد که برادران یوسف با اینکه عاقل و دانا بودند و قبلا هم با وی معاشرت داشتند،وقتی وارد بر او شدند تا خود را معرفی ننمود او را نشناختند و با اینکه بین او و یعقوب بیش از هیجده روز راه فاصله نبود،یعقوب از وی اطلاعی نداشت پس چرا این مردم انکار می کنند که خدا همین عمل را نسبت به حجت خود حضرت صاحب الامر نیز انجام دهد؟! آنجناب هم،در بین مردم تردد کند و در بازارشان راه برود و بر فرششان قدم بگذارد ولی او را نشناسند و به همین وضع زندگی کند تا هنگامیکه خدا اذنش دهد، خودش را معرفی نماید (1).

علی بن حسین علوی در کتابش،از سعید بن احمد نقل کرده که گفت:حمزه بن مسیب در تاریخ هشتم ماه شعبان سال 544 برای من حکایت نمود که عثمان بن عبد الباقی در تاریخ هفتم جمادی الثانی سال 543 برایم حکایت کرد که احمد بن محمد بن یحیی انباری در تاریخ دهم ماه رمضان سال 543 به من گفت:

من باتفاق چند نفر دیگر در خدمت عون الدین یحیی بن هبیره وزیر حاضر بودیم، در همان مجلس مرد محترم و ناشناسی نیز حضور داشت.مرد ناشناس اظهار داشت:در یکی از سالها که بوسیلۀ کشتی مسافرت می کردم،اتفاقا کشتی راه را گم کرد و ما را به جزایر مرموزی برد که قبلا از آنها بی خبر بودیم،ناچار از کشتی پیاده شدیم و داخل آن سرزمین گشتیم.-در اینجا احمد بن محمد داستان شگفت انگیز آن کشورها را از قول مرد ناشناس تفصیلا نقل می کند و در ذیل داستان می گوید-وزیر بعد از استماع آن حکایت،داخل اطاق مخصوص خویش شد سپس تمام ما را احضار کرده گفت:تا من زنده هستم حق ندارید داستان مذکور را برای احدی نقل کنید.ما هم تا وزیر در قید حیات بود جریان را برای هیچکس اظهار نکردیم (1).

سند داستان اجمالا ذکر شد تا خوانندگان به سستی و بی پایگی اصل داستان پی ببرند،اگر تفصیل قضیه را بخواهید میتوانید به کتب مذکور مراجعه نمایید.

بر دانشمندان مخفی نیست که با امثال این حکایتها نمی توان وجود چنین کشورهائی را اثبات کرد زیرا اولا ناقل این داستان مهم،یکمرد ناشناس و مجهول الهویه ای بیش نیست که سخنش اعتبار ندارد و ثانیا ممکن نیست چنین کشورهای نمونه ای در زمین وجود داشته باشند اما احدی از آنها اطلاع نداشته باشد،مخصوصا در این عصر،که تمام نقاط زمین نقشه برداری شده و مورد توجه دانشمندان است.لیکن بعضیها به طوری از این داستان و وجود کشورهای مجهول دفاع کرده اند که گویا از ارکان مسلم اسلام دفاع می کنند.

گفته اند:شاید آن کشورها الآن هم موجود باشند ولی خدا آنها را از نظر اغیار و نامحرمان مخفی بدارد!اما گمان نمی کنم این سخن احتیاجی به پاسخ داشته باشد،اصلا نمی دانم چه ضرورتی ایجاب کرده که در مورد یک همچو موضوع

[شماره صفحه واقعی : 206]

ص: 3482

بی مدرکی باین گونه احتمالات سست و باورنکردنی متوسل شوند!!گفته اند:

بر فرض اینکه چنین کشورهایی اکنون وجود نداشته باشند،باز هم می توان گفت:

در اعصار گذشته موجود بوده اند لیکن بعدا خراب شده و ساکنینشان منقرض گشته اند.این احتمال نیز،چندان اساس و پایه ای ندارد،زیرا اگر چنین کشورهای وسیع و آباد و شیعه نشینی در زمین وجود داشت،باید کثیری از مردم از آنها اطلاع داشته باشند و اوضاع و احوال شگفت انگیز آنها را و لو به نحو اجمال، در تواریخ ثبت نموده باشند،عادتا بعید بلکه محال است که چندین کشور بزرگ وجود داشته باشد ولی هیچکس از وجود آنها اطلاع نیابد و این سعادت فقط نصیب یک مرد ناشناس و مجهول الهویه ای گردد.بعدا هم به طوری آثارشان از صفحۀ روزگار برداشته شود که حتی در حفاریها و صفحات تاریخ نیز،نام و اثری از آن کشورها و ساکنینشان دیده نشود!!

علامۀ محقق آقای شیخ آغا بزرگ تهرانی،در صحت داستان مذکور تشکیک کرده می نویسد:این داستان در آخر یکی از نسخه های کتاب«تعازی»تألیف محمد بن علی علوی مرقوم بوده است.پس علی بن فتح اللّه کاشانی گمان کرده که داستان مرقوم،جزء آن کتابست،در صورتیکه اشتباه کرده و ممکن نیست داستان،جزء آن کتاب باشد،زیرا یحیی بن هبیره وزیر که این قضیه در منزلش اتفاق افتاده،در تاریخ«560»وفات کرده و مؤلف کتاب«تعازی»قریب دویست سال بر وی تقدم داشته است.علاوه بر آن،در متن داستان نیز،تناقضاتی دیده می شود زیرا احمد بن محمد بن یحیی انباری که ناقل داستان است می گوید:

وزیر از ما پیمان گرفت که داستان مذکور را برای احدی نقل نکنیم،ما هم به عهد خویش وفا کردیم و تا زنده بود برای هیچکس ابراز ننمودیم.بنابراین باید حکایت آن داستان،بعد از تاریخ وفات وزیر یعنی(560)اتفاق افتاده باشد،در صورتی که در متن داستان،عثمان بن عبد الباقی می گوید:احمد بن محمد بن یحیی انباری،داستان را در تاریخ(543)برای من حکایت کرد (1).

در جای دیگر می گوید:«…عثمان بن عبد الباقی در هفتم جمادی الثانی سال 543 برایم حکایت کرد که احمد بن محمد در دهم رمضان سال 543 به من

[شماره صفحه واقعی : 207]

ص: 3483

گفت…)!و شما توجه دارید که ماه رمضان دو ماه بعد از ماه جمادی الثانی است،چگونه ممکن است در ماه جمادی الثانی یعنی دو ماه قبل از آن،اتفاقی که در ماه رمضان روی داده برای کسی حکایت شود.

بالجمله:ما در موضوع محل سکونت امام زمان مجبور نیستیم با تکلفات زیاد و براهین سست و بی پایه،«جزائر خضراء»یا شهر«جابلقا»و«جابرصا»را اثبات نماییم یا بگوییم:آن حضرت اقلیم ثامن را برای سکونت انتخاب کرده است.

فهیمی:پس این داستان«جزیره خضراء»چیست؟

هوشیار:چون وقت مقداری گذشته اجازه دهید بقیه مطالب در جلسه بعد که اگر دوستان موافقت کنند در منزل ما تشکیل می شود-مطرح گردد.

[شماره صفحه واقعی : 208]

ص: 3484

می گذاشت.مدتی از محضرش استفاده نمودم.پس چنین اتفاق افتاد که عازم سفر مصر شد و چون خیلی بهم علاقه داشتیم تصمیم گرفت که مرا نیز به همراه خود به مصر ببرد.باهم به مصر رفتیم و در شهر قاهره قصد اقامه کرد.مدت نه ماه در آنجا با بهترین وجه زندگی کردیم.در یکی از روزها نامه پدرش بدستش رسید که نوشته بود شدیدا بیمارم و آرزو دارم که قبل از مرگ ترا ملاقات نمایم.استاد از نامه پدر گریه کرد و تصمیم گرفت که به اندلس سفر کند.من در این سفر با او همراه شدم.هنگامیکه به اولین قریۀ جزیره رسیدیم من شدیدا بیمار شدم که قادر به حرکت نبودم.استاد از وضع من بسیار ناراحت شده مرا به خطیب قریه سپرد که از من پرستاری کند و خودش به سوی شهرش حرکت نمود.بیماری من سه روز طول کشید و سپس حالم رو به بهبود رفت.از منزل خارج شدم و در کوچه های قریه به گردش پرداختم.در آنجا قافله هائی را دیدم که از کوهستان آمده و اجناسی را با خود آورده بودند.از احوالشان جویا شدم.در جوابم گفته شد:اینها از سرزمین بربر می آیند که نزدیک جزائر رافضی ها است.وقتی نام جزائر رافضی ها را شنیدم مشتاق شدم که آنجا را ببینم،گفتند:از اینجا تا آن جزائر مقدار بیست و پنج روز راه فاصله دارد که به مقدار دو روزش آب و آبادانی وجود ندارد.برای پیمودن آن دو روز الاغی را کرایه کردم و بعد از آن پیاده حرکت نمودم.رفتم تا به جزیرۀ رافضی ها رسیدم.اطراف جزیره با دیوارهائی محصور بود و برجهای محکم و بلندی داشت.وارد مسجد شهر شدم،مسجد بسیار بزرگی بود.صدای مؤذن را شنیدم که به روش شیعه اذان می گفت و بعد از آن برای تعجیل فرج امام زمان دعا کرد.از خوشحالی گریه ام گرفت.مردم به مسجد آمدند و بر طبق فقه شیعه وضو گرفتند مرد خوش سیمائی وارد مسجد شد و به سوی محراب حرکت کرد و مشغول نماز جماعت شدند.بعد از فراغ از نماز و تعقیبات از احوال من جویا شدند.شرح حالم را بیان کردم و گفتم عراقی الاصل هستم.وقتی فهمیدند که شیعه هستم به من احترام کردند و در یکی از حجرات مسجد جائی برایم معین کردند.امام مسجد به من احترام می کرد و شب و روز جدا نمی شد.در یکی از روزها به او گفتم:خوراک و مایحتاج اهل این بلد از کجا می آید؟من که در اینجا زمین مزروعی نمی بینم.گفت:طعام اینها از جزیرۀ خضراء می آید که

[شماره صفحه واقعی : 210]

ص: 3486

در بین بحر ابیض واقع شده است.غذای اینها هرسال در دو نوبت به وسیلۀ کشتی از جزیره وارد می شود.گفتم:چند مدت باقی مانده تا کشتی بیاید؟گفت:

چهار ماه.پس من از طول مدت ناراحت شدم ولی خوشبختانه بعد از چهل روز کشتیها وارد شد.هفت کشتی یکی بعد از دیگری وارد شد.از کشتی بزرگ مرد خوش سیمائی پیاده شد،به مسجد آمد و بر طبق فقه شیعه وضو گرفت و نماز ظهر و عصر را خواند.بعد از فراغ از نماز متوجه من شد و سلام کرد و اسم خودم و پدرم را ذکر کرد.از این حادثه تعجب کردم.گفتم شاید در سفر از شام تا مصر یا از مصر تا اندلس با اسم من آشنا شده ای؟گفت:نه.بلکه نام تو و پدرت و شکل و قیافه و صفاتت به من رسیده است.من تو را به همراه خودم به جزیرۀ خضراء خواهم برد.یک هفته در آنجا توقف کرد و بعد از انجام کارهای لازم باهم حرکت نمودیم.بعد از اینکه مدت شانزده روز در دریا حرکت کردیم،در وسط دریا آبهای سفیدی نظر مرا جلب کرد.آن شیخ که نامش محمد بود به من گفت:چه موضوعی نظرت را جلب نموده است؟گفتم:آبهای این نقطه رنگ دیگری دارد؟ گفت:اینجا بحر ابیض است و اینهم جزیره خضراء می باشد این آبها همانند دیواری اطراف جزیره را احاطه نموده است و از حکمت خدا چنین است که کشتیهای دشمنان ما اگر بخواهند باین نقطه نزدیک شوند،به برکت صاحب الزمان علیه السلام غرق می گردند.مقداری از آبهای آن نقطه را خوردم مانند آب فرات شیرین و گوارا بود.بعد از اینکه آبهای سفید را پیمودیم به جزیرۀ خضرا رسیدیم.از کشتی پیاده و وارد شهر شدیم.شهری بود آباد و پر از درختان میوه، بازارهای زیادی داشت پر از اجناس و اهالی شهر با بهترین وجه زندگی می کردند.

دلم از دیدن چنین مناظر زیبائی لبریز شادمانی شد.

رفیقم محمد مرا به منزل خودش برد و بعد از استراحت به مسجد جامع بزرگ رفتیم.در مسجد جماعت زیادی بودند و در بین آنها شخصی بزرگ و باابهت بود که نمی توانم ابهت و جلالش را توصیف کنم.نامش سید شمس الدین محمد بود.

مردم نزدش علوم عربی و قرآن و فقه و اصول دین را می خواندند.هنگامی که خدمتش رسیدم،به من خوش آمد گفت،نزدیک خودش نشانید،احوال پرسی کرد و گفت من شیخ محمد را به سراغ تو فرستادم.سپس دستور داد در یکی از

[شماره صفحه واقعی : 211]

ص: 3487

حجرات مسجد جائی برایم تهیه کردند.در آنجا استراحت می کردم و غذا را با سید شمس الدین و اصحابش صرف می کردیم.مدت هیجده روز بدین صورت گذشت.در اولین جمعه ای که برای نماز حاضر شدم دیدم که سید شمس الدین نماز جمعه را دو رکعت و به قصد وجوب خواند.از این موضوع تعجب کردم سپس بطور خصوصی به سید شمس الدین گفتم:مگر زمان حضور امام است که نماز جمعه را به قصد وجوب می خوانید؟!گفت:نه امام حاضر نیست لیکن من نائب خاص او هستم.گفتم:آیا تاکنون امام زمان علیه السلام را دیده ای؟گفت:

ندیده ام لیکن پدرم می گفت که صدایش را می شنیده ولی خودش را نمی دیده است.اما جدم هم صدایش را می شنیده هم خودش را می دیده است.گفتم:

آقای من!علت چیست که بعض افراد او را می بینند و بعضی نه؟گفت:این لطفی است که خداوند متعال نسبت به بعض بندگانش دارد.

سپس سید دست مرا گرفت و به خارج شهر برد.باغها و بوستانها و نهرها و درختان فراوانی را مشاهده کردم،که در عراق و شام نظیرش را ندیده بودم.به هنگام گردش مرد خوش سیمائی بما برخورد نمود و سلام کرد.به سید گفتم:

این شخص که بود؟گفت:آیا این کوه بلند را می بینی؟گفتم:آری.گفت:

در وسط این کوه مکانی زیبا و چشمه آبی گوارا زیر درختان وجود دارد و در آنجا گنبدی است که از آجر ساخته شده است این مرد با رفیق دیگرش خادم آن قبه و بارگاه می باشند.من هرصبح جمعه به آنجا می روم و امام زمان علیه السلام را زیارت می کنم و پس از خواندن دو رکعت نماز کاغذی را می یابم که تمام مسائل موردنیازم در آن نوشته است.سزاوار است تو هم بروی آنجا و امام زمان را در آن قبه زیارت کنی.

پس من به سوی آن کوه حرکت نمودم.قبه را همان طور یافتم که برایم توصیف نموده بود.همان دو خادم را در آنجا دیدم.خواستار ملاقات امام زمان علیه السلام شدم گفتند:غیرممکن است و ما مأذون نیستیم.گفتم:پس برایم دعا کنید،قبول کرده برایم دعا کردند.سپس از کوه پائین آمدم و به منزل سید شمس الدین رفتم.او در منزل نبود.به خانه شیخ محمد که در کشتی با من بود رفتم و جریان کوه را برایش تعریف کردم و گفتم که آن دو خادم به من اجازه

[شماره صفحه واقعی : 212]

ص: 3488

ملاقات ندادند.شیخ محمد به من گفت:هیچکس حق ندارد بآن مکان برود جز سید شمس الدین.او از فرزندان امام زمان علیه السلام می باشد.بین او و امام زمان پنج پدر فاصله است و او نائب خاص امام زمان می باشد.

بعد از آن از سید شمس الدین اجازه خواستم که بعضی مسائل مشکل دینی را از او نقل کنم و قرآن مجید را نزدش بخوانم تا قرائت صحیح را به من یاد بدهد.

گفت:اشکال ندارد،ابتداء قرآن را شروع کن.در بین قرائت اختلاف قاریان را ذکر می کردم.سید به من گفت:ما اینها را نمی شناسیم.قرائت ما مطابق قرآن علی بن ابیطالب علیه السلام است.آنگاه داستان جمع قرآن به وسیله علی بن ابیطالب را بیان کرد.گفتم:چرا بعض آیات قرآن ربطی به ماقبل و مابعدشان ندارند؟گفت آری چنین است و جریان جمع قرآن به وسیله ابو بکر و نپذیرفتن قرآن علی بن ابیطالب علیه السلام را تعریف نمود.به دستور ابو بکر قرآن جمع آوری شد و مثالب را از قرآن حذف نمودند و از همین جهت می بینی که بعض آیات با قبل و بعد غیر مربوط هستند.

از سید اجازه گرفتم و در حدود نود مسأله از او نقل کردم که جز به خواص مؤمنین به کسی اجازه نمیدهم آنها را ببیند..

آنگاه داستان دیگری را که مشاهده کرده نقل می کند و می گوید:به سید عرض کردم.از امام زمان علیه السلام احادیثی بما رسیده که هرکس در زمان غیبت کبری مدعی رؤیت شد دروغ می گوید.این احادیث چگونه سازگار است با اینکه بعض شما او را می بینید.گفت:صحیح است،امام اینطور فرموده لیکن این مال آن زمانی است که دشمنان فراوانی از بنی عباس و دیگران داشت اما در این زمان که دشمنان مایوس شده اند و شهرهای ما هم از آنها دور است و هیچکس بما دسترسی ندارد ملاقات خطری ندارد.

گفتم:سید من!علماء شیعه حدیثی را از امام نقل میکنند که خمس را برای شیعیان اباحه نموده آیا شما هم این حدیث را از امام دارید؟گفت:امام خمس را در حق شیعیان اباحه نموده است.آنگاه مسائل و سخنان دیگری را از سید نقل می کند و می گوید:سید به من گفت:تو نیز تاکنون دو مرتبه امام زمان را دیده ای ولی او را نشناخته ای.

[شماره صفحه واقعی : 213]

ص: 3489

در خاتمه میگوید:سید به من تکلیف کرد که در بلاد مغرب توقف نکن و هرچه زودتر به عراق برگرد و من بدستورش عمل کردم (1).

هوشیار:داستان جزیره خضراء چنین است که من خلاصه اش را برایتان بیان کردم.در خاتمه لازم است یادآور شویم که داستان مذکور اعتباری ندارد و شبیه افسانه و رمان است.زیرا:

اولا:سند معتبر و قابل اعتمادی ندارد.داستان از یک کتاب خطی ناشناخته نقل شده و خود مرحوم مجلسی درباره اش می نویسد:چون من داستان را در کتب معتبر نیافتم باب جداگانه ای را بآن اختصاص دادم(تا با مطالب کتاب مخلوط نشود).

ثانیا:در متن مطالب داستان تناقضاتی دیده می شود.چنانکه ملاحظه فرمودید در یک جا سید شمس الدین به راوی داستان می گوید:من نائب خاص امام هستم و خودم آن حضرت را تاکنون ندیده ام.و پدرم نیز آن جناب را ندیده لیکن سخنش را شنیده است.اما جدم هم خودش را دیده هم حدیثش را شنیده است.اما همین سید شمس الدین در جای دیگر به راوی داستان گفت:من هرروز صبح جمعه برای زیارت امام به آن کوه میروم و خوب است تو هم بروی.و شیخ محمد هم به راوی داستان گفت که:فقط سید شمس الدین و امثالش می توانند خدمت امام زمان علیه السلام مشرف شوند.چنانکه ملاحظه می فرمائید این مطالب باهم تناقض دارند.نکته قابل ذکر اینکه سید شمس الدین که می دانست جز خودش کس دیگری را به ملاقات امام نمی برند چرا به راوی داستان پیشنهاد کرد که برای ملاقات به بالای کوه برود.

ثالثا:در داستان مذکور به تحریف قرآن تصریح شده که قابل قبول نیست و مورد انکار شدید علماء اسلام می باشد.

رابعا:موضوع اباحه خمس مطرح شده و مورد تأیید قرار گرفته که آن هم از نظر فقها مردود می باشد.

بهرحال داستان به طور رمانتیک تهیه شده که خیلی غریب و عجیب به نظر می رسد.یک نفر بنام زین الدین از عراق به قصد تحصیل علوم به شام می رود،

[شماره صفحه واقعی : 214]

ص: 3490

از آنجا به همراه استادش به مصر می رود،از آنجا باز به همراه استادش به اندلس (اسپانیا)سفر می کند این همه مسافت زیاد را می پیماید،در آنجا مریض می شود،استادش او را رها می کند،و بعد از بهبودی با شنیدن نام جزیرۀ روافض آن چنان به دیدن آن جزیره مشتاق می گردد که استادش را فراموش می کند با پیمودن راه دور و خطرناک به جزیره رافضیها می رسد.جزیره غیرمزروع بوده لذا سؤال می کند غذای این مردم از کجا می آید؟در جواب می شنود که از جزیره خضراء برایشان غذا می آورند.با اینکه گفته بودند،چهار ماه دیگر کشتی ها می رسند،ناگهان بعد از چهل روز در ساحل لنگر می اندازند و بعد از یک هفته توقف او را به همراه خود به دریا می برند.در وسط بحر ابیض آبهای سفیدی را می بیند که شیرین و گوارا هم هست،سپس از آن نقطه غیرممکن العبور گذشته وارد جزیرۀ خضراء می شود و…تا آخر داستان.

جالب اینجاست که یک نفر عراقی این همه راه دورودراز را طی می کند، در کشورهای مختلف با مردم صحبت می کند و زبان همه را می داند.آیا مردم اسپانیا هم به زبان عربی صحبت می کردند؟

نکته دیگری که قابل ذکر است داستان بحر ابیض است.شما می دانید که بحر ابیض در شمال کشور اتحاد جماهیر شوروی قرار دارد که این داستان نمی تواند در آنجا اتفاق افتاده باشد.البته به بحر متوسط هم بحر ابیض گفته می شود که این داستان می تواند در آنجا اتفاق افتاده باشد.لیکن باز هم همه این دریا بحر ابیض نامیده می شود،نه نقطه خاصی از آن که ناقل داستان آنجا را سفید یافته است.

اگر کسی در متن داستان بیشتر دقت کند مجعول بودن برایش روشن می شود.

در خاتمه لازم است متذکر شوم،چنانکه قبلا ملاحظه فرمودید در احادیث ما چنین آمده که امام زمان علیه السلام بطور ناشناس در بین مردم زندگی و رفت و آمد می کند،در مجامع عمومی و در مراسم حج شرکت می نماید و در حل برخی از مشکلات هم به مردم کمک می کند.

باتوجه به این مطلب،معرفی یک نقطه دورافتاده و غیرممکن العبور وسط دریا را به عنوان جایگاه امام زمان و امید مستضعفین جهان و دادرس حاجت مندان، کمال بی انصافی و بی سلیقگی را نشان می دهد.در خاتمه معذرت می خواهم که

[شماره صفحه واقعی : 215]

ص: 3491

وقت گرانبهای شما را برای تشریح یک چنین داستان غیرمعتبری صرف نمودم.

جلالی:امام زمان اولادی هم دارد یا نه؟

هوشیار:دلیل معتبری در دست نداریم که موضوع ازدواج آنجناب و وجود اولاد را بطور قطع اثبات کند یا نفی نماید،البته ممکن است بطور ناشناس ازدواج کرده و اولاد ناشناسی هم داشته باشد و هرطور صلاح بداند عمل کند،گرچه بعضی از دعاها دلالت دارند که از آن حضرت فرزندانی به وجود آمده یا بعد از این بوجود خواهد آمد (1)

[شماره صفحه واقعی : 216]

ص: 3492

امامی وقت ظهور را تعیین نکرده اند و راه هرگونه سوءاستفاده ای را بسته اند.پس اگر حدیثی نسبت به امامی داده شده که وقت ظهور در آن،تعیین گشته اگر قابل تأویل و توجیه باشد باید تأویلش نمود و الا یا باید مسکوت عنه بماند یا تکذیب شود.مانند حدیث ضعیف و مجمل ابو لبید مخزومی که مطالبی را بامام نسبت داده و در ضمن آنها می گوید:قائم مادر«الر»قیام می کند (1).

[شماره صفحه واقعی : 218]

ص: 3494

ادعای مهدی موعود را تأیید کنند و فوق العادگی اوضاع را به جهانیان اعلام دارند.حکم این علائم،با سایر معجزات یکسان است،و به صرف اینکه با جریان عادی سازگار نیست نباید مردود شناخته شود.

ه:یک نوع از علائم الظهور در کتابها دیده می شود که وقوع آنها عادتا محال به نظر می رسد مانند اینکه گفته شده:در وقت ظهور مهدی،خورشید از مغرب طلوع می کند و خورشید در نیمۀ ماه رمضان و ماه در آخر همان ماه می گیرد.

بر دانشمندان پوشیده نیست که لازمۀ وقوع اینگونه حوادث اینست که نظم عالم برهم بخورد و حرکت منظومه شمسی تغییر یابد.اما باید بدانید که مدرک اینگونه علائم،اخبار آحادی بیش نیست که مفید یقین نیستند و اگر کسی در سند آنها خدشه کرد می تواند آنها را مجعول خلفای بنی امیه و بنی عباس و عمال آنها بداند.زیرا در آن اوقات افرادی به عنوان مهدی علیه دستگاه حاکمۀ وقت قیام و نهضت می نمودند و بدان وسیله عده ای را بر دور خویش جمع می کردند.خلفای وقت چون می دیدند اصل احادیث مهدی قابل انکار نیست لذا حیلۀ دیگری اندیشیدند تا بدان وسیله مردم را منصرف سازند و کار نهضت علویین را مختل نمایند.بدان منظور علائم محال را جعل کردند تا مردم در انتظار آن علائم بنشینند و دعوت علویین را اجابت نکنند،اما اگر احادیث صحیح بود مانعی ندارد این گونه علائم به طور اعجاز تحقق یابند تا فوق العادگی اوضاع را بجهانیان اعلام کنند و اسباب پیشرفت دولت حق را فراهم سازند.

[شماره صفحه واقعی : 220]

ص: 3496

پیوست.ممکن است گفته شود گرچه اصل خروج سفیانی از حتمیات شمرده شده ولی کیفیت و زمان خروجش معلوم نیست از حتمیات باشد،مثلا ممکن است موضوع انقراض دولت بنی عباس به دست سفیانی از حتمیات نباشد و به دست دیگران واقع شود.

فهیمی:من شنیده ام:خالد بن یزید بن معاویه بن ابی سفیان چون آرزوی خلافت بر دلش ماند و حکومت را به دست بنی مروان می دید،برای تسلیت خویش و تقویت روحیۀ بنی امیه،حدیث سفیانی را جعل کرد.صاحب اغانی دربارۀ خالد می نویسد:مرد عالم و شاعری بوده و درباره اش گفته شده که:

حدیث سفیانی را جعل نموده است (1).

طبری می نویسد:علی بن عبد اللّه بن خالد بن یزید بن معاویه در سال(159) در شام خروج نموده می گفت:من همان سفیانی منتظر هستم و بدین وسیله مردم را به سوی خویش دعوت می نمود (2).از این شواهد تاریخی استفاده می شود که موضوع سفیانی از مجعولات است.

هوشیار:احادیث سفیانی را عامه و خاصه روایت کرده اند و بعید نیست متواتر باشد و به صرف احتمال و وجود یک مدعی باطل،نمی شود حکم به مجعولیت و بطلان کرد.بلکه باید چنین گفت:چون حدیث سفیانی در بین مردم شایع بود و مردم در انتظارش بودند بعضیها از این موضوع سوءاستفاده نمودند و خروج کرده می گفتند:ما همان سفیانی منتظر هستیم و بدین وسیله گروهی را فریب دادند.

[شماره صفحه واقعی : 222]

ص: 3498

یعنی ضد یا دشمن مسیح.کلمه دجال نام شخص معینی نیست بلکه در لغت عرب هر دروغگو و حیله بازی را دجال نامند.در کتاب انجیل هم لفظ دجال زیاد دیده می شود.

در رسالۀ اول یوحنا نوشته است:دروغگو کیست،جز آنکه مسیح بودن عیسی را انکار کند،آن دجال است که پدر و پسر را انکار می نماید (1).

باز در همان رساله می نویسد:شنیده اید که دجال می آید الحال هم دجالان بسیار ظاهر شده اند (2).در همان رساله می گوید:و هر روحی که عیسی مجسم شده را انکار کند از خدا نیست و اینست روح دجال که شنیده اید می آید و الان هم در جهان است (3).

در رسالۀ دوم یوحنا نوشته است:زیرا گمراه کنندگان بسیار به دنیا بیرون شدند که عیسی مسیح ظاهرشدۀ در جسم را اقرار نمی کنند،آنست گمراه کننده و دجال (4).

از آیات انجیل استفاده می شود که:دجال به معنی دروغگو و گمراه کننده است و استفاده می شود که:داستان خروج دجال و زنده بودنش،در آن زمان هم در بین نصاری شایع بوده و در انتظار خروجش بوده اند.

ظاهرا حضرت عیسی علیه السلام خروج دجال را خبر داده و مردم را از فتنه اش برحذر می داشته است،لذا نصاری در انتظارش بوده اند و به احتمال خیلی قریب، دجال موعود حضرت عیسی،همان مسیح کاذب و دجالی بوده که در حدود پنج قرن بعد از عیسای مسیح ظاهر شد و به دروغ ادعای پیغمبری نمود و اوست که بدار آویخته شد نه مسیح پیغمبر (5).

در اسلام نیز احادیثی راجع به وجود دجال در کتب حدیث موجود است پیغمبر اسلام مردم را از دجال می ترسانید و فتنه اش را گوشزد آنان می کرد و

[شماره صفحه واقعی : 224]

ص: 3500

می فرمود:تمام پیمبرانی که بعد از نوح مبعوث شدند قوم خویش را از فتنۀ دجال می ترسانیدند (1).

پیغمبر صلی الله علیه و آله فرمود:قیامت برپا نشود تا اینکه سی نفر دجال که خود را پیغمبر می پندارند ظاهر شوند (2).

علی علیه السلام فرمود:از دو دجالیکه از اولاد فاطمه به وجود می آیند برحذر باشید.

دجالی هم از دجلۀ بصره خروج می کند که از من نیست و او مقدمۀ دجالهاست (3).

پیغمبر صلی الله علیه و آله فرمود:قیامت برپا نمی شود تا اینکه سی نفر دروغگو و دجال ظاهر شوند و بر خدا و رسولش دروغ بندند (4).

پیغمبر صلی الله علیه و آله فرمود:پیش از خروج دجال،متجاوز از هفتاد نفر دجال ظاهر خواهند شد (5).

از احادیث مذکور نیز استفاده می شود که دجال نام شخص معینی نیست و به هردروغگو و گمراه کننده ای اطلاق می شود.

خلاصه:ریشۀ داستان دجال را باید در کتاب مقدس و در بین نصاری پیدا کرد.بعد از آن،اکثر احادیث آن و تفصیلاتش در کتب اهل سنت و به طرق آنها است.

بهرحال:اصل قضیۀ دجال به طور اجمال،بعید نیست صحت داشته باشد لیکن تعریفات و توصیفاتی که درباره اش شده مدرک قابل اعتمادی ندارد (6).

پس بر فرض اینکه اصل قضیۀ دجال صحت داشته باشد اما بدون تردید با

[شماره صفحه واقعی : 225]

ص: 3501

افسانه هایی آمیخته شده صورت حقیقی خود را از دست داده است.می توان چنین گفت:در آخر الزمان و نزدیک ظهور حضرت صاحب الامر علیه السلام شخصی پیدا خواهد شد که در دروغگویی و حقه بازی سرآمد اقرانش می باشد و در دروغگویی بر تمام دجالهای گذشته برتری دارد،با ادعاهای پوچش گروهی را گمراه می کند.چنین جلوه می دهد که:حیات و آب و نان مردم بدست اوست.مردم به طوری اغفال می شوند که گمان می کنند:آسمان و زمین در اختیار اوست.در دروغگویی کارش به جایی می رسد که کارهای خوب را بد و کارهای بد را خوب معرفی می کند.بهشت را جهنم و جهنم را بهشت جلوه می دهد.لیکن کفرش بر هر بی سواد و باسوادی واضح است.

لیکن دلیل معتبری نداریم که صائد بن صید،دجال موعود و از زمان رسول خدا تا حال زنده باشد زیرا علاوه بر اینکه سند حدیث ضعیف است،پیغمبر صلی الله علیه و آله دربارۀ دجال فرمود:داخل مدینه و مکه نمی گردد در صورتی که صائد بن صید در این دو شهر وارد شده در مدینه وفات نمود و گروهی از مردم شاهد مرگش بودند (1).بر فرض اینکه پیغمبر اکرم،صائد را دجال نامیده باشد،دجال لغوی یعنی دروغگوست نه دجال موعود از علائم الظهور.به عبارت دیگر،پیغمبر اکرم، صائد را ملاقات نمود و او را به عنوان یکی از مصادیق دجال به اصحاب خویش معرفی کرد و چون بعدا از خروج دجال در آخر الزمان خبر داد،این دو مطلب سبب اشتباه مردم شد و گمان کردند صائد که پیغمبر او را دجال نامیده همان دجالی است که باید در آخر الزمان خروج کند و از همین موضوع،زنده ماندن و عمر طویل را برایش نتیجه گرفتند.

6)

-قیس بن حفص عن یونس بن ارقم عن ابی سیار الشیبانی عن الضحاک بن مزاحم عن نزال بن سبره عن علی. بر دانشمندان پوشیده نیست که سند این دو حدیث قابل اعتماد نیست زیرا مامقانی دربارۀ محمد بن عمر بن عثمان می نویسد:مجهول الحال است و دربارۀ نافع نوشته:غلام ابن عمر می باشد و گمراه و گمراه کننده بوده است.و دربارۀ عمر نوشته:احوالش معلوم نیست و دربارۀ ضحال بن مزاحم نوشته:مدرکی که او را از نیکان قرار دهد نیافتم.و دربارۀ نزال بن سبره نوشته:احوالش معلوم نیست.

[شماره صفحه واقعی : 226]

ص: 3502

دیگران را نیز منظور می دارد و حاضر می شود که مقداری از منافع خویش را فدای آنان سازد.

شاید اولین مرتبه ای که بشر از خودخواهی مطلق فرود آمده و حاضر شده نفعی به دیگری برساند،داستان ازدواج و زناشویی باشد،زیرا هریک از مرد و زن احساس می نمودند که به همدیگر احتیاج دارند و همین احساس احتیاج بود که پیوند زناشویی را بینشان برقرار ساخت و برای دوام و استحکام آن مجبور شدند خودخواهی خویش را تعدیل نمایند و منافع یکدیگر را نیز منظور بدارند.از اجتماع دو نفری زن و مرد اجتماع خانوادگی تأسیس شد.در واقع،هرفردی از افراد خانواده،جز تحصیل سعادت و کمال خویش،هیچ هدف و منظوری ندارد لیکن چون این موضوع را درک نموده که سعادت وی مربوط به سعادت تمام افراد خانواده است،سعادت آنان را نیز می خواهد و حس تعاون در وی تقویت می شود.

بشر مدتها به حالت خانوادگی و چادرنشینی زندگی نمود تا در اثر حوادث و تزاحمات و غارتهایی که برایش اتفاق افتاد،افکار خانواده های مختلف ترقی نمود و احساس نمودند که برای تأمین سعادت و مبارزۀ با دشمنان ناچارند اجتماع بزرگتری را تأسیس کنند.به علت همین ترقی فکر و احساس احتیاج بود که طایفه و قبیله به وجود آمد و افراد قبیله حاضر شدند منافع تمام افراد طایفه را منظور بدارند و مقداری از منافع شخصی و خانوادگی را فدای اجتماع قبیله ای سازند.همین رشد فکری و احساس احتیاج بود که در طول ایام و قرون کثیره،وادارشان نمود که در جوار یک دیگر زندگی نمایند،برای سکونت خودشان ده یا شهری تأسیس کنند،منافع همشهریان خویش را منظور بدارند و از حقوق آنان نیز دفاع کنند.

بشر تا مدتها بدین حالت زندگی می نمود تا اینکه کم کم،در اثر حوادث و پیش آمدهای روزگار و نزاعهای دسته جمعی و اعمال نفوذ زورمندان،افکارش از محیط کوچک ده و شهر ترقی نمود و احساس کرد که برای تأمین رفاه و آسایش خویش ناچار است با ساکنان دهات و شهرهای مجاور نیز ارتباط داشته باشد تا در مواقع خطر و حملۀ دشمنان قوی،از همدیگر بهره مند گردند.بدین منظور اجتماع بزرگتری تاسیس شد و جایگاه وسیعشان به نام کشور و مملکت نامیده

[شماره صفحه واقعی : 228]

ص: 3504

شد.

بشر کشورنشین فکرش به قدری ترقی نموده که تمام سرزمین محدود کشور خویش را به منزلۀ یک خانه می داند و اهالی آن کشور را به منزلۀ افراد یک خانواده حساب می کند و اموال عمومی و ذخائر آن سرزمین را متعلق به تمام ساکنین کشور می داند.از ترقی و پیشرفت هرنقطه ای از آن کشور لذت میبرد.

اختلافات نژادی و زبانی و شهری و دهاتی را نادیده می گیرد و سعادت خویش را در سعادت تمام اهالی کشور می داند.معلوم است که فکر یگانگی و ارتباط، هرچه در بین افراد کشور قوی تر باشد و اختلافات کمتر خودنمایی کنند،ترقیات آن کشور بیشتر خواهد شد تمدن و ترقی کنونی بشر به آسانی به دست نیامده، بلکه در طی سالها و قرنهای کثیره و به واسطۀ هزاران حادثه و تجربه های گوناگون،به چنین سطح عالی ارتقاء یافته است.

فکر بشر در طول هزاران سال و به واسطۀ پیش آمدها و حوادث روزگار به مرتبۀ بلندی ترقی نموده و تا حدودی از خودخواهی مطلق و کوتاه نظری دست برداشته لیکن هنوز هم بقدر کافی ترقی نکرده و در این حد نمی تواند متوقف گردد.هم اکنون بواسطۀ ترقی علوم و صنایع،بین کشورهای جهان،ارتباط و اتصال خاصی برقرار شده است.مسافتی را که قبلا در مدت چندین ماه طی می کردند اکنون همان مسافت را در ظرف ساعات و دقائق محدود طی می کنند.از فاصله های بسیار دور صدای یکدیگر را می شنوند و همدیگر را مشاهده می کنند.حوادث و اوضاع کشورها باهم مربوط شده و بیکدیگر سرایت می نمایند.اکنون بشر احساس می کند که نمی تواند مرزهای کشورش را محکم به بندد و به حالت انزوا و گوشه گیری زندگی نماید و با سایر کشورها قطع رابطه کند.به واسطۀ حوادث و انقلابات جهانی فهمیده است که اجتماع کشوری چنان نیرو و قدرتی ندارد که سعادت افراد کشور را تأمین کند و از حوادث و خطرات سوء نگهداریشان نماید.

از این رهگذر است که هرکشوری کوشش و جدیت می کند که اجتماع خویش را قوی تر و بزرگتر سازد.

این خواستۀ درونی بشر گاهی به صورت جماهیر بروز می کند.گاهی به صورت بلوک شرق و غرب نمایان می شود و گاهی به عنوان اتحادیۀ دول اسلامی

[شماره صفحه واقعی : 229]

ص: 3505

تحقق می پذیرد.گاهی به صورت کشورهای سرمایه داری یا کمونیستی خودنمایی می کند و صدها امثال این اتحادیه ها که از روح توسعه طلبی و رشد فکری بشر حکایت دارند.

اکنون بشر کوشش و تلاش می کند که پیمانهای عمومی و اتحادیه ها را توسعه دهد شاید بدان وسیله خطرات را مرتفع سازد و مشکلات و بحرانهای جهانی را حل کند و وسائل رفاه و آسایش ساکنان کرۀ خاکی را فراهم سازد.

به عقیدۀ بعض دانشمندان،حالت کوشش و فعالیت و توسعه طلبی کنونی بشر مقدمۀ یک انقلاب کلی و جهش عمومی می باشد.جهان انسانیت به زودی خواهد فهمید که این نوع اتحادیه ها هم،چون محدودند قدرت ندارند بحرانهای خطرناک و موحش جهانی را حل کنند.نه تنها دردی را دوا نمی کنند بلکه به واسطۀ صف آرایی در مقابل یکدیگر،بحرانها و مشکلات شدیدتری را نیز تولید می کنند.

بشر اکنون در حال تجربه و آزمایش است تا به وسیلۀ این اتحادیه ها،هم حس خودخواهی و کوتاه نظری خویش را تا سرحد امکان،اقناع کند و هم مشکلات جهانی و خطرات را مرتفع سازد.اما عاقبت خواهد فهمید که با حس خودخواهی و کوتاه نظری،نمی شود سعادت انسانیت را تأمین نمود.خواهی نخواهی اعتراف می کند که:محیط کرۀ زمین با محیط یک خانه فرقی ندارد و ساکنین زمین به منزلۀ یک خانواده هستند.بالاخره درک می کند که:خودخواهی در غیرخواهی است.در آن هنگام قلوب و افکار جهانیان با سعدی شیرازی هم آواز شده از روی ایمان اعتراف می کنند که:

بنی آدم اعضای یکدیگرند

که در آفرینش ز یک گوهرند

می فهمند که قوانین و احکامی که بر پایه های محدود نظامات اختلاف انگیز بنا شده،برای اصلاح جهان کافی نیست.تأسیس مجامع بین المللی و وضع قوانین حقوق بشر را می توان طلیعۀ آن فکر بزرگ و مقدمۀ بیداری و تکامل عقول انسانیت دانست.گرچه آنها هم به واسطۀ اعمال نفوذ زورمندان تا حال کار قابل توجهی انجام نداده اند و موفق نشده اند بر نظامات اختلاف انگیز حاکم وفائق گردند لکن از وجود این گونه افکار،می توان آیندۀ درخشان بشر را پیش بینی

[شماره صفحه واقعی : 230]

ص: 3506

نمود.

از اوضاع و حوادث عمومی جهان می توان حدس زد که:بشر در آیندۀ نزدیک، بر سر یک دوراهی بسیار حساسی واقع خواهد شد.آن دو راه عبارت است از:

مادیگری محض یا توحید خالص.یعنی جهان انسانیت یا باید چشم بسته تسلیم ماده و مادیات گردد و به احکام خداوندی یک سره پشت پا بزند یا خدا را حاکم بر دستگاه آفرینش بداند و قوانین خدایی را گردن نهد و علاج بحرانهای جهانی و اصلاح بشر را از قوانین آسمانی بخواهد و به قوانین غیر الهی متعبد نگردد.لیکن بطور قطع می توان گفت که:غریزۀ خداپرستی و دین جویی بشر هرگز خاموش نمی شود و چنانکه ادیان آسمانی مخصوصا دین اسلام پیش بینی نموده اند،حزب خداپرست،عاقبت پیروز و غالب می گردند و اقتدار و حکومت جهان،در دست مردم صالح و شایسته واقع خواهد شد و اجتماع بزرگ انسان،بر پایه های فضائل انسانیت و اخلاق نیک و عقائد صحیح استوار می گردد.تمام تعصبات غلط و معبودهای دروغین اختلاف انگیز،از بین می روند.تمام جهانیان در مقابل معبود یگانه و دستوراتش سر تسلیم فرود می آورند.گروه خداپرست و حزب توحید در محوطۀ وسیع و حصار محکم مرز ایمان جایگزین می گردند و دعوت پیغمبر اسلام صلی الله علیه و آله و قرآن شریف را اجابت می کنند.

آری قرآن کریم به جهان اهل کتاب پیشنهاد کرد که:بیائید تا همۀ ما در تحت یک کلمه و برنامه مشترک داخل شویم و تصمیم بگیریم که به جز خدای یگانه، معبودی نگیریم و در مقابل هیچ موجودی به جز خدا خضوع و عبادت نکنیم و افراد بشر را واجب الاطاعه ندانیم (1).

قرآن کریم اجرای آن برنامۀ انقلاب جهانی را به توسط مسلمین صلاحیتدار و شایسته می داند.پیغمبر اکرم صلی الله علیه و آله خبر داده است که:آن فرد شایسته و فوق العاده ای که افکار گوناگون و عقائد و آراء متفرق بشر را در یک جا و به سوی یک هدف متمرکز می سازد و عقول مردم را کامل و بیدار می نماید و اسباب و عوامل دشمنیها و اختلافات را ریشه کن می سازد و صلح و صفا را برقرار می کند،

[شماره صفحه واقعی : 231]

ص: 3507

همان مهدی موعود و از فرزندان پیغمبر اسلام خواهد بود.حضرت ابو جعفر علیه السلام فرمود:وقتی قائم ما قیام نمود دستش را بر سر بندگان می نهد و عقول و افکار پراکندۀ آنان را متمرکز می کند و بسوی یک هدف متوجه می سازد و اخلاق پسندیده را در آنان به حد کمال می رساند (1).

علی بن ابیطالب علیه السلام فرمود:وقتی قائم ما نهضت نمود عداوت و دشمنی از قلوب مردم ریشه کن می گردد و امنیت عمومی برقرار می شود (2).حضرت باقر علیه السلام فرمود:وقتی قائم ما قیام کرد تمام اموال عمومی و معادن و ذخائر زمین در اختیار آنجناب قرار می گیرد (3).

[شماره صفحه واقعی : 232]

ص: 3508

استضعاف یعنی چه و مستضعفین چه کسانی هستند؟

مستکبرین چه علائمی دارند؟

چرا مستکبرین بر مستضعفین تسلط یافته اند؟

چگونه امکان دارد که مستضعفین بر مستکبرین غلبه کنند؟

رهبری آن انقلاب عظیم جهانی برعهدۀ کیست؟

مستضعفین در قرآن در برابر مستکبرین و طاغوتیان قرار گرفته و به همین جهت این دو را باهم باید بررسی کنیم.در قرآن برای مستکبرین علائم و نشانه هائی ذکر شده است.در یک جا دربارۀ فرعون که یکی از مستکبرین بوده می فرماید:

همانا فرعون در زمین استکبار و برتری جست،و مردم را به اختلاف و تفرقه انداخت.گروهی را به استضعاف کشید.پسرانشان را می کشت و زنانشان را زنده می گذاشت.زیرا که فرعون از مفسدین بود (1).

در آیۀ مذکور برای فرعون که از مستکبرین است سه علامت ذکر شده است؛ اول،استکبار و برتری جوئی.دوم،ایجاد اختلاف و تفرقه بین مردم.سوم،افساد.

در آیۀ دیگر می فرماید:فرعون در زمین برتری جست زیرا از اسراف کنندگان بود (2).

در این آیه اسراف و ولخرجی را نیز یکی از صفات مستکبرین می شمارد.

در آیۀ دیگر می گوید:

فرعون قوم موسی را تحقیر و توهین کرد پس از او اطاعت کردند،زیرا مردمانی فاسق بودند (3).

در این آیه،تحقیر و توهین به مردم را از صفات مستکبرین دانسته و همین معنا را از عوامل اطاعت مردم شمرده است.

در آیه دیگر می گوید:قارون و فرعون و هامان،پس موسی برایشان براهین واضح آورد ولی آنها در زمین استکبار نمودند (4).

[شماره صفحه واقعی : 234]

ص: 3510

در آیۀ مذکور امتناع از قبول حق را از علائم استکبار می شمارد.و در آیۀ دیگر می فرماید؛مستکبرین قوم صالح به مستضعفین مؤمن گفتند:آیا باور می کنید که صالح فرستاده خدا باشد؟پس مؤمنین در جواب گفتند که ما به آنچه صالح آورده ایمان داریم.و مستکبرین گفتند:ما بدانچه شما ایمان دارید کافریم (1).

در آیۀ دیگر ترویج کفر و شرک را از علائم مستکبرین می شمارد:مستضعفین به مستکبرین گفتند:بلکه نیرنگ شبانه روزی شما است که به ما دستور می دادید که به خدا کفر بورزیم و برایش شریک قرار دهیم (2).چنانکه ملاحظه فرمودید در آیات مذکور چند نشانه برای مستکبرین ذکر شده است:1-استکبار و برتری جوئی.2-ایجاد اختلاف و تفرقه.3-اسراف کاری و ولخرجی 4-تحقیر و کوچک کردن مردم 5-افساد 6-امتناع از قبول حق 7-ترویج و اشاعه کفر و فساد.

از مجموع این آیات چنین استفاده می شود که:مستکبرین گروهی هستند که بدون جهت خودشان را برتر از دیگران معرفی می نمایند.به مردم می گویند:

ما سیاستمدار و کاردان و عاقل هستیم و مصالح شما را بهتر از خودتان می فهمیم.

عقل شما بدان حد نیست که بتوانید مصالح خودتان را درک کنید،باید از ما اطاعت کنید تا سعادتمند شوید.یکی از عوامل مهم استکبار ایجاد تفرقه و اختلاف است.به وسیلۀ رنگ،نژاد،مذهب،زبان،قومیت،ملیت،کشور، شهر،استان و صدها عوامل اختلاف انگیز دیگر،در بین مردم تفرقه اندازی می کنند.برای اینکه بتوانند بر مردم حکومت نمایند،از کفر و شرک و فساد و گناه ترویج می نمایند و بدین وسیله مردم را فریب می دهند و به استثمار و استعمار می کشند،همۀ امورشان را در قبضه خویش در می آورند،اموال عمومی را قبضه می کنند و بر طبق دلخواه به مصرف می رسانند،به بهانۀ دفاع از کشور نیرو و سلاح تهیه می کنند،به بهانه ایجاد امنیت و تأمین نیازهای عمومی تشکیلات قضائی و اداری به نفع خود به وجود می آورند و از اموال عمومی و بیت المال طبق دلخواه

[شماره صفحه واقعی : 235]

ص: 3511

خرج می کنند و به همدستانشان می دهند،در صورتی که دروغ می گویند و جز ادامۀ ریاست و خودخواهی هدفی ندارند.مستکبرین بزرگ نیستند و قدرت ندارند بلکه با فریبکاری،قدرت عظیم مردم را به عنوان خودشان جلوه می دهند و آنان را تحقیر می نمایند.

از اینجا معنای مستضعفین نیز روشن شد.مستضعف به معنای ضعیف و ناتوان نیست بلکه مستضعف به کسی گفته می شود که در اثر تلقینات و حیله گریها و تبلیغات دروغین مستکبرین،نیرو و قدرت واقعی خودش را فراموش کرده و به بندگی و ذلت کشیده شده است.قدرت واقعی مال خود مردم است.زمین و آب و هوا و منابع طبیعی و نیروی کار و نیروی علم و صنعت و اختراع،همه و همه به خود مردم تعلق دارد.نیروی کارگر و تولیدکننده،نیروی سپاه و ارتش،قوای نظامی و انتظامی و قضائی و اداری همه اینها از افراد ملت به وجود می آید.نیروی علم و اختراع و صنعت نیز از خود افراد ملت می باشد.بنابراین خود مردم منابع قدرت هستند نه مستکبرین.اگر یاری و همکاری مردم نباشد مستکبرین چه قدرتی دارند؟لیکن مستکبرین با حیله و فریب و تبلیغات دروغین مردم را از خود بیگانه کرده و به استضعاف کشیده اند.به وسیلۀ خود آنها بر سر خودشان می کوبند و استثمار و استعمارشان می کنند.مستکبرین اقلیتی بیش نیستند که در طول تاریخ سعی کرده اند ملتها را در حال استضعاف و بی اطلاعی نگهدارند و بدین وسیله بر آنان حکومت کنند.

ولی پیامبران الهی مأموریت داشته اند که مردم به استضعاف کشیده را بیدار سازند تا به نیرو و قدرت عظیم خویش پی ببرند و از قیدوبند مستکبرین آزاد گردند.پیامبران همواره سعی می کردند که بر علیه مستکبرین افشاگری کنند، قدرت دروغین و ابهت و جلال کاذب آنها را بشکنند،به مستضعفین جرأت بدهند تا در برابر قدرت دروغین مستکبرین و طاغوتیان قیام کنند و بندهای استعمار و استثمار را پاره کنند.

حضرت ابراهیم علیه السلام در برابر حکومت طاغوتی نمرود قیام کرد، حضرت موسی علیه السلام در برابر حکومت فرعون به پا خاست،حضرت عیسی علیه السلام در برابر جباران عصر و بمنظور نجات محرومین قیام کرد و حضرت

[شماره صفحه واقعی : 236]

ص: 3512

محمد صلی الله علیه و آله در برابر ابو جهلها و ابو سفیانها و ابو لهب ها و قیصرها و کسری ها قیام کرد و برای نجات مردمان محروم و مستضعف به جهاد پرداخت.

پیامبران برخلاف مستکبرین در بیدار ساختن مردم تلاش می کردند.با شرک و بت پرستی و فساد مبارزه می نمودند.مردم را به توحید و خداپرستی و وحدت دعوت می کردند.با ظلم و ستم و استکبار مخالفت می کردند.خداوند در قرآن می فرماید:

«بدرستیکه در هر امتی رسولی فرستادیم که خدا را بپرستید و از طاغوت دوری کنید» (1).

می فرماید:«هرکس که به طاغوت کفر بورزد و به خدا ایمان بیاورد به ریسمان محکم الهی تمسک جسته است» (2).

قرآن قتال در راه خدا را برای نجات مستضعفین از وظائف مسلمین می شمارد و می گوید:

چرا در راه خدا و برای نجات مستضعفین جهاد نمی کنید؟مردان و زنان و کودکان که می گویند:پروردگارا ما را از این قریه ای که ساکنینش ستمکارند خارج ساز و قرار بده برای ما از جانب خود سرپرستی را و مقرر بدار برای ما یاوری را.مؤمنین در راه خدا جهاد می کنند و کفار در راه طاغوت می جنگند.پس با دوستان شیطان بجنگید که نیرنگ شیطان ضعیف است (3)

از سخنان گذشته چند مطلب به اثبات رسید.

1-مستکبرین که بر مردم حکومت می کنند اقلیتی بیش نیستند و قدرت واقعی ندارند بلکه از قدرت مستضعفین استفاده می کنند و خود آنان را به قیدوبند استضعاف و استثمار می کشند.

2-مستضعفین همان اکثریت مردم هستند که قدرت واقعی،مال خود آنهاست.آنها ضعیف و ناتوان نیستند بلکه در اثر تلقینات مستکبرین خودشان

[شماره صفحه واقعی : 237]

ص: 3513

را ضعیف می پندارند.

3-مهم ترین عامل بدبختی مستضعفین احساس ضعف و ناتوانی آنها است.چون خودشان را ضعیف و ناتوان و مستکبرین را نیرومند و مقتدر می دانند آلت بلا اراده آنان قرار می گیرند و مطیع و فرمانبردارشان واقع می شوند و بهرگونه رنج و محرومیت و ذلتی تن می دهند و جرأت مخالفت ندارند.بزرگترین مشکل و بیماری صعب العلاج مردم محروم و مستضعف این است که قدرت عظیم خودشان را فراموش کرده اند،مرعوب قدرت دروغین و پوشالی مستکبرین گشته اند و به دست خودشان راه ستمگری و تعدی را برای طاغوتیان فراهم می سازند.

4-تنها راه نجات محرومین و مستضعفین این است که شخصیت گمشدۀ عظیم و نیرومند خود را بازیابند،با یک انقلاب و یورش همگانی قیدوبندها را پاره کنند،حکومت مستکبرین و طاغوتیان را برای همیشه سرنگون سازند و خود، قدرت ادارۀ جهان را در دست گیرند که چنین امری امکان پذیر است.زیرا قدرت های واقعی از آن مردم عادی است که اکثریت دارند.اگر دانشمندان و مخترعین و کارگران و کارمندان و سپاهیان و کشاورزان و صنعتگران همه و همه بخود آیند و نیروی عظیم خویش را در اختیار طاغوتیان و مستکبرین قرار ندهند حکومت پوشالی و کاذب آنان یک مرتبه درهم فرومی ریزد.اگر همه نیروها و مغزها و سپاهیان و سلاحها به نفع مستضعفین بکار گرفته شود و همه در این راه بسیج شوند،دیگر برای مستکبرین چه قدرتی باقی خواهد ماند؟.

این موضوع گرچه دشوار است ولی امکان پذیر خواهد بود و قرآن چنین عصر نورانی و درخشانی را نوید می دهد و می فرماید:

ما اراده کرده ایم که بر مستضعفین زمین منت نهاده آنها را پیشوا و وارث زمین قرار دهیم و در زمین بآنها تمکن و قدرت بخشیم (1).

این انقلاب جهانی توسط حضرت مهدی و اصحاب و یاران پیروزمند و فداکارش بوقوع خواهد پیوست.حضرت باقر علیه السلام در حدیثی فرمود:

[شماره صفحه واقعی : 238]

ص: 3514

هنگامی که قائم ما قیام کرد خداوند متعال دستش را بر سر بندگان می نهد و بدین وسیله شعور آنها را جمع و عقولشان را کامل می گرداند (1).

از قرآن و احادیث استفاده می شود که این انقلاب عظیم و همگانی به عنوان دین و برای اجرای قوانین الهی برپا می شود.رهبری آن را حضرت مهدی علیه السلام برعهده دارد و مؤمنین شایسته و فداکار در رکابش جهاد خواهند کرد.

قرآن می فرماید:خدا به کسانیکه ایمان آورده و عمل صالح انجام داده اند وعده داد که آنها را در زمین خلیفه گرداند چنانکه پیشینیان نیز خلافت داشتند و نوید داده که دینی را که برایشان برگزیده قدرت و نیرو بدهد و خوف آنها را به امن و آرامش تبدیل کند تا او را پرستش کنند و برایش شریک قرار ندهند (2).

در احادیث چنین آمده که مراد از آیۀ مذکور حضرت مهدی و اصحاب و یارانش میباشند و به وسیله آنهاست که اسلام در تمام جهان گسترش می یابد و بر تمام ادیان غلبه می کند.قرآن کریم و احادیث معصومین روزی را نوید می دهند که مستضعفین جهان از خواب غفلت بیدار می شوند و به قدرت عظیم خویش و ضعف و ناتوانی مستکبرین و طاغوتیان پی می برند و با رهبریهای حضرت مهدی علیه السلام همه زیر پرچم نیرومند توحید گرد می آیند و با تکیه بر نیروی ایمان و در یک صف،در برابر مستکبرین قیام می کنند،با یک یورش همگانی بر رژیمهای استکبار می تازند و برای همیشه آنها را سرنگون می سازند.در چنین عصر درخشانی است که کفر و شرک و مادیگری و ستم از زمین ریشه کن می شود، عدل و توحید در جهان فراگیر می گردد،اختلاف و تفرقه از بین مردم برداشته می شود،مرزهای موهوم و اختلاف انگیز از اعتبار ساقط می گردد و همه جهانیان در صلح و صفا و آسایش و آرامش زندگی می کنند.

[شماره صفحه واقعی : 239]

ص: 3515

بشر و جوامع انسانی را به سعادت و کمال واقعی برساند و اجتماع صالحی به وجود آورد که بر پایۀ فضائل و صفات انسان و اخلاق نیک استوار باشد.

البته گفتن و نوشتن اینگونه مطالب دشوار نیست لیکن دانشمندان و اهل تحقیق می دانند که به وقوع پیوستن یک چنین انقلاب جهانی و عمیق کاری است بسیار دشوار و چنان نیست که بدون تهیه اسباب و مقدمات و آمادگی افکار عمومی و فراهم بودن زمینه،امکان وقوع داشته باشد.یک چنین انقلاب عمیقی باید از اندرون دلهای جهانیان سرچشمه بگیرد و همۀ انسانها بالاخص مسلمانان که می خواهد پرچمدار آن نهضت باشند،آمادگی داشته باشند.قرآن کریم نیز شایستگی و صلاحیت را شرط آن انقلاب دانسته می فرماید:ما در زبور نوشتیم که بندگان شایسته و صلاحیتدار ما قدرت زمین را بدست می گیرند (1).

بنابراین،تا نوع بشر به حد کمال و رشد نرسد و برای پذیرفتن حکومت حق آماده نگردد مهدی موعود ظاهر نخواهد شد.البته رشد فکری یک حادثۀ آنی نیست بلکه در طول ایام و به واسطۀ پیش آمدهای روزگار پیدا می شود و رو به کمال می رود.باید جهانیان آنقدر این کشور و آن کشور بگویند،و بر سر مرزهای موهوم کشوری بجنگند و خونریزی کنند تا بستوه آیند و بفهمند که حدود و مرزها ساخته وپرداخته افکار کوتاه و خودخواهی انسانهاست.در آن صورت از آن حدود اعتباری و اختلاف انگیز منزجر می شوند،و تمام جهان را یک کشور و همۀ افراد بشر را هموطن و در نفع و ضرر و سعادت و بدبختی شریک می دانند.در آن هنگام سیاه و سفید،زرد و سرخ،آسیائی و آفریقائی،امریکائی و اروپائی،شهری و دهاتی،عرب و عجم را می توانند به یک چشم نگاه کنند.

باید دانشمندان،برای اصلاحات عمومی و سعادت و آسایش انسانها آنقدر قانون تدوین کنند و تبصره بآنها بزنند و بعد از مدتی آنها را لغو کنند و قوانین تازه تری را به جای آنها بگذارند تا خسته شوند و جهانیان به نقصان و سستی قوانین بشر و افکار کوتاه قانونگذاران پی ببرند و از اصلاحاتی که به وسیلۀ آن قوانین می خواهد انجام بگیرد مأیوس شوند و بدین مطلب اعتراف کنند که یگانه طریق اصلاح بشر پیروی از پیمبران و اجرای قوانین الهی است.بشر هنوز حاضر نیست

[شماره صفحه واقعی : 241]

ص: 3517

در مقابل برنامه های خدا تسلیم شود.گمان می کند که به وسیلۀ علوم و اختراعات می تواند اسباب سعادت انسانها را فراهم سازد،لذا برنامه های الهی و معنویات را کنار گذاشته و دواسبه دنبال مادیات می دود.باید آنقدر بدود تا جانش به ستوه آید و سرش به سنگ بخورد.آنگاه بدین مطلب اعتراف می کند که علوم و اختراعات گرچه می توانند انسان را به فضا پرواز دهند و کرات آسمانی را مسخرش گردانند و سلاحهای کشنده و ویران کننده را در اختیارش قرار دهند اما نمی توانند مشکلات جهانی را حل کنند،استعمار و بیدادگری را ریشه کن سازند و بشر را بسعادت و آسایش روانی برسانند.

از آن وقتی که بشر حاکم و زمامدار و فرمانروا پیدا کرده و حکومتشان را پذیرفته است همواره از آنان انتظارها داشته است.همیشه امیدوار بوده و هست که آن افراد زورمند و زیرک جلو تعدیات را بگیرند و اسباب رفاه و آسایش عموم را فراهم سازند.لیکن کمتر شده که به امید و آرزویش برسد و به حکومت دلخواه دست یابد.در هرعصری آن را به صورتی درآورده شکل تازه ای بدان داده اند،اما بعد از چندی مشاهده شده که وضع همان وضع سابق است و چندان تفاوتی نکرده است.باید آنقدر حکومتهای رنگارنگ در جهان تأسیس شود و مرامها و احزاب فریبنده به وجود آید و بی لیاقتی آنها ثابت شود تا بشر از اصلاحات آنها مأیوس گردد و تشنۀ اصلاحات خدایی شود و برای پذیرفتن حکومت توحید آماده گردد.

هشام بن سالم از حضرت صادق علیه السلام روایت کرده که فرمود:تا همۀ اصناف مردم به حکومت نرسند صاحب الامر قیام نمی کند.برای اینکه وقتی حکومتش را تشکیل داد کسی نگوید:اگر ما هم به حکومت می رسیدیم با عدالت رفتار می کردیم (1).

امام باقر علیه السلام فرمود:دولت ما آخرین دولت است.هرخاندانی که لیاقت حکومت داشته باشند قبل از ما به حکومت می رسند،تا وقتی حکومت ما تأسیس شد و رفتار آن را دیدند نگویند:ما هم اگر به حکومت رسیده بودیم مانند آل محمد عمل می کردیم و اینست معنای آیۀ:و العاقبه للمتقین (2).

[شماره صفحه واقعی : 242]

ص: 3518

باتوجه به سخنان گذشته روشن شد که هنوز طبع انسانیت برای تحمل حکومت توحید آماده و مهیا نشده،لیکن چنان نیست که برای همیشه از این نعمت بزرگ محروم بماند.بلکه خداوند حکیم که انواع موجودات را به کمال مطلوب می رساند،نوع انسان را نیز از رسیدن به غایت مطلوب،محروم نخواهد ساخت.بشر از روزی که پا به زمین گذاشته همیشه در آرزوی یک زندگی اجتماعی خوش و سعادتبخش بوده و در راه رسیدن به آن تلاش و کوشش می نموده است.همیشه از جان ودل خواستار یک عصر درخشان و اجتماع صالحی بوده که ظلم و تعدی در آن نباشد.این خواستۀ درونی بشر بی هدف و غایت نیست و خداوند حکیم نوع انسان را از وصول به چنین غایت مطلوبی محروم نخواهد کرد بطور قطع جهان روزی را در پیش دارد که افکار مردم کاملا بیدار می شود،از احکام و قوانین و برنامه و مرام های گوناگون مأیوس می گردند،از حکام و فرمانروایان بشر ناامید می شوند،از مشکلات و گرفتاریهایی که به دست خودشان تهیه شده بستوه می آیند و از هرطرف متوجه خدا و قوانین الهی می شوند.چارۀ دردها و مشکلات لا ینحل اجتماعی را در پیروی از مکتب انبیا می دانند.

احساس می کنند که بدو چیز گرانبها احتیاج دارند:اول برنامه و نقشۀ اصلاحات و قوانین کامل و دست نخورده و روشن الهی.دوم یک زمامدار معصوم و فوق العاده ای که در طریق اجرای احکام و برنامه های خدایی دچار سهو و اشتباه و خطا نشود و همه انسانها را به یک چشم نگاه کند.خداوند حکیم مهدی موعود را برای یک چنین موقع حساسی ذخیره نموده و قوانین و برنامه های متین اسلام را در نزدش ودیعه گذاشته است.

می شود و کفار را به قتل می رساند (1).

برنامۀ امام زمان این است که دین اسلام و خداپرستی را به کافران عرضه می دارد هرکس ایمان بیاورد از قتل نجات پیدا می کند و هرکس سرسختی نشان داد و از قبول اسلام امتناع ورزید کشته می شود.از طرف دیگر می دانیم که در طول تاریخ بسیار اتفاق افتاده و می افتد که از نسل افراد کافر یا منافق فرزندان خداپرست و مؤمن به وجود آمده اند.مگر مسلمانان صدر اسلام از پدران کافر به وجود نیامدند؟اگر رسول خدا در فتح مکه،کفار مکه را قتل عام کرده بود آن همه مسلمان از نسلشان بوجود نمی آمد.لطف و فیض خدا اقتضا دارد که انسانها را به حال خود بگذارد تا در طول ایام و روزگار دراز فرزندان مؤمنی که امکان وجود دارند از نسلشان پدید آیند.باید جهان ماده به مقدار قابلیت و استعدادش انسان مؤمن تحویل دهد و از جانب خدا به آنها وجود افاضه شود.مادامی که نوع انسان ثمر می دهد و افراد مؤمن و خداپرست از آن به وجود می آید باید باقی بماند و این وضع همچنان ادامه دارد تا هنگامیکه افکار عمومی برای پذیرش توحید و خداپرستی آماده گردد در آن هنگام امام زمان علیه السلام ظهور می کند.بسیاری از کفار به دست آنجناب ایمان می آورند،افرادی هم که با آن شرائط و اوضاع در کفر و مادیگری پافشاری نمایند اشخاصی هستند که فرزندان مؤمن از آنها به وجود نخواهد آمد.

*** در اینموقع وقت جلسه پایان یافت و قرار شد جلسه بعد در منزل آقای دکتر تشکیل شود.

[شماره صفحه واقعی : 244]

ص: 3520

روز به وی وحی می شود.عرض کردم به او وحی می شود!؟فرمود:وحی می شود اما وحی پیمبری نیست،بلکه مانند وحیی است که به مریم دختر عمران و به مادر موسی و به زنبور عسل نسبت داده شده است.ای ابا جارود!قائم آل محمد از مریم و مادر موسی و زنبور عسل نزد خدا گرامی تر است (1).

از این قبیل احادیث استفاده می شود که بر وجود مقدس امام نیز وحی و الهام می شود لیکن درعین حال،فرق بین امام و پیغمبر محفوظ است.زیرا پیغمبر مشرع است و احکام و قوانین شریعت به وی وحی می شود،به خلاف امام که احکام و قوانین باو وحی نمی شود و نسبت به آنها حافظ است.

ثانیا ممکن است گفته شود که پیغمبر اکرم صلی الله علیه و آله وقت ظهور را به توسط ائمۀ اطهار به مهدی خبر داده است و لو به اینطور که حدوث حوادث معینی را از علائم و قرائن فرارسیدن وقت ظهور معرفی نموده و امام زمان در انتظار ظهور آن علائم است.

پیغمبر صلی الله علیه و آله فرمود:وقتی موقع ظهور مهدی فرارسید خداوند شمشیر و پرچم آن جناب را به صدا می آورد،می گویند:ای دوست خدا!به پاخیز و دشمنان خدا را به قتل رسان (2).

یکی از شواهد احتمال مذکور روایاتی است که دلالت می کنند برنامه و دستورالعمل تمام امامان مهر کرده،از جانب پروردگار عالم بر پیغمبر اکرم صلی الله علیه و آله نازل شد و پیغمبر آن را به علی بن ابی طالب علیه السلام تحویل داد.علی علیه السلام در موقع خلافت صحیفۀ خویش را گشود و بر طبق آن عمل نمود و بعدا آنرا به امام حسن علیه السلام تحویل داد و به همین کیفیت،نوبت به هر امامی می رسید مهرنامه خویش را می گشود و بر طبق آن عمل می نمود،اکنون نیز برنامۀ کار و دستورالعمل امام زمان علیه السلام در دستش موجود است. (3)

[شماره صفحه واقعی : 246]

ص: 3522

بودند از شما بردبارتر بودند (1).

از این قبیل احادیث بسیار است.ائمه اطهار همواره به شیعیان سفارش می کردند باید شما در انتظار فرج باشید.می فرمودند:انتظار فرج خودش یک نوع فرج است کسیکه در انتظار فرج باشد مانند کسی است که در میدان جنگ با کفار جنگ کند و در خون خویش آغشته گردد.پس در این جهت تردید نیست که بزرگترین وظیفه مسلمانان در زمان غیبت انتظار فرج میباشد.اکنون باید دید معنای انتظار فرج چیست؟و چگونه انسان می تواند منتظر فرج باشد تا به آن همه ثوابهای کلان نائل گردد؟آیا در تحقق انتظار فرج همین قدر کافی است که انسان با زبان بگوید:من منتظر ظهور امام زمان هستم؟یا گاه و بیگاه با آه و ناله بگوید:خدا فرج امام زمان را نزدیک گرداند؟یا بعد از ادای نمازهای یومیه و در مشاهد مشرفه برای تعجیل در ظهور دعا کند؟یا بعد از ذکر صلوات،اللهم عجل فرجه الشریف بگوید؟یا در روزهای جمعه دعای ندبه را با سوزوگداز بخواند؟

البته همۀ اینها در جای خویش نیکوست لیکن گمان نمی کنم تنها این قبیل کارها انسان را مصداق حقیقی منتظر فرج قرار دهد که آن همه فضیلت برایش ذکر شده و در زبان ائمه با کسیکه در میدان جهاد در خون خودش می غلتد برابر معرفی شده است.

افرادی که از زیر بار هرنوع مسئولیت اجتماعی و وظیفۀ امر به معروف و نهی از منکر شانه خالی می کنند،در مقابل انواع فساد و بیدادگری ساکت و بی اراده اند،صحنه های رقت انگیز فساد و مادیگری و ظلم و ستم را تماشا می کنند و در مقابل تمام این حوادث بیش از این عکس العملی نشان نمی دهند که می گویند:خدا فرج امام زمان را نزدیک کند تا جلو مفاسد را بگیرد،گمان نمی کنم وجدان شما این مطلب را باور کند که این افراد سست عنصر را در ردیف افرادی قرار دهد که برای دفاع از دین دست از زن و بچه و مال و ثروت خودشان کشیده و در میدان جهاد جان گرامی خویش را سپر قرار داده در این راه شربت شهادت را نوشیده اند؟!

بنابراین،باید انتظار فرج معنای دقیق تر و ارزنده تری داشته باشد برای اینکه

[شماره صفحه واقعی : 249]

ص: 3525

مطلب بهتر روشن شود ناچارم قبلا دو موضوع را به عنوان مقدمه ذکر کنم سپس به اثبات مقصد بپردازم.

مقدمۀ اول:از احادیث استفاده می شود که برنامۀ کار امام زمان،برنامۀ بسیار وسیع و عالی و دشواری است،زیرا باید تمام جهان را اصلاح کند،ظلم و ستم را بطورکلی ریشه کن سازد،آثار کفر و بی دینی و مادیگری را براندازد،تمام افراد بشر را خداپرست گرداند،دین اسلام را دین رسمی و همگانی جهانیان قرار دهد، عدل وداد را در تمام گیتی گسترش دهد،مرزهای موهوم و غلط را از مغز افراد بشر بیرون کند،تا همۀ آنان زیر یگانه پرچم خداپرستی با صلح و صفا زندگی کنند.

تمام اقوام و ملل و نژادهای بشر را تحت پرچم واحد توحید داخل کند و حکومت واحد جهانی اسلام را تأسیس نماید.البته اهل تحقیق و دانشمندان می دانند که اجرای چنین برنامه ای بسیار سنگین و دشوار است.بقدری دشوار است که گروهی در اصل امکان تحقق آن تردید دارند.بنابراین،در صورتی ممکن است یک چنین نقشۀ وسیع و عالی اجرا شود که مزاج بشریت برای پذیرش آن مهیا گردد،سطح افکار عمومی به قدری ترقی کند که خواستار یک چنین برنامۀ خدایی باشند و اسباب و مقدمات نهضت امام زمان و دادگستر جهان از هرجهت فراهم گردد.

مقدمۀ دوم:از احادیث اهل بیت استفاده می شود که امام زمان علیه السلام و یارانش به وسیلۀ جنگ و جهاد،بر کفر و مادیگری و بیدادگری غلبه می کنند و به واسطۀ نیروی جنگی،سپاه دشمن و طرفداران بی دینی و ظلم و ستم را مغلوب می سازند.

احادیث این باب بسیار است.از باب نمونه:

امام محمد باقر علیه السلام فرمود:مهدی از این جهت،با جدش محمد شباهت دارد که با شمشیر قیام می کند،دشمنان خدا و رسول و ستمکاران و گمراه کنندگان را به قتل می رساند،با شمشیر و ترس نصرت می یابد،هیچیک از لشگریانش با شکست مواجه نمی شوند (1).

بشیر می گوید:خدمت حضرت ابی جعفر علیه السلام عرض کردم:مردم می گویند وقتی مهدی قیام کرد کارها طبعا برایش روبراه می شود و باندازۀ شاخ حجامتی

[شماره صفحه واقعی : 250]

ص: 3526

هم خونریزی نمی شود؟حضرت فرمود:به خدا سوگند چنین نیست.اگر چنین موضوعی امکان داشت برای رسول خدا صورت می گرفت.در صورتی که در میدان جنگ دندانش خونین شد و پیشانی مبارکش شکست.به خدا قسم نهضت صاحب الامر هم انجام نمی گیرد مگر اینکه در میدان جنگ عرق بریزیم و خونها ریخته شود.سپس دست به پیشانی مبارکش کشید (1).

از این قبیل اخبار استفاده می شود که موفقیت و پیروزی مهدی موعود تنها در اثر تأییدات الهی و نیروی غیبی نیست و بنا نیست که بدون توسل به نیروهای ظاهری،به طور اعجاز برنامه های اصلاحی خویش را به مرحله اجرا درآورد،بلکه علاوه بر تأییدات الهی،از نیروی سپاه و سلاحهای جنگی نیز استفاده خواهد کرد.ترقی و پیشرفت حیرت انگیز علوم و صنایع و اختراع سلاحهای مخوف و خطرناک جنگی را نیز در نظر داشته باشید.

باتوجه به این دو مطلب اکنون باید دید که شرائط ظهور مهدی موعود چیست؟ مسلمانان در قبال نهضت آنجناب چه وظیفه ای دارند و در چه صورتی می توان گفت مسلمانان برای قیام جهانی و دشوار آن حضرت آمادگی دارند و در انتظار ظهور و تأسیس دولت نیرومند الهی روزشماری می کنند؟.من از احادیث اهل بیت چنین استفاده می کنم که مهمترین وظیفۀ مسلمانان در زمان غیبت امام زمان این است که اولا در اصلاح نفوس خودشان کوشش و جدیت کنند،به اخلاق نیک اسلامی آراسته شوند،به وظائف فردی خودشان عمل نمایند و احکام و دستورات قرآن را به کار بندند.ثانیا احکام و برنامه های اجتماعی اسلام را استخراج کنند و در بین خودشان بطور کامل اجرا سازند.به واسطۀ اجرای برنامه های اقتصادی اسلام مشکلات اقتصادی خودشان را حل کنند و با فقر و بیکاری و تمرکز ثروتهای غیرمشروع مبارزه نمایند و با بکار بستن قوانین نورانی اسلام جلو ظلم و بیدادگری را حتی المقدور بگیرند.به طور خلاصه احکام و برنامه های سیاسی و اجتماعی و اقتصادی و حقوقی و عبادی اسلام را بطور کامل در بین خودشان اجرا نمایند و نتائج درخشان آنرا عملا در پیش جهانیان مجسم سازند.

[شماره صفحه واقعی : 251]

ص: 3527

در تحصیل دانش و صنایع جدیت نمایند و غفلت و سستی و عقب افتادگی سابق خودشان را جبران کنند.نه تنها خودشان را به کاروان تمدن بشری برسانند بلکه از هرجهت بر جهانیان تقدم جویند.عملا به جهانیان بفهمانند که احکام و قوانین نورانی اسلام می تواند مشکلاتشان را حل کند و سعادت دو جهانی آنان را تضمین نماید.با بکار بستن قوانین و برنامه های نورانی اسلام یک دولت نیرومند و مقتدر اسلامی به وجود آورند و به عنوان یک ملت متمدن و نیرومند و مستقل اسلامی در صفحۀ گیتی ظاهر شوند.

نیروی شرق و غرب را مهار کنند و مقام رهبری جهانیان را اشغال نمایند.

در تقویت نیروی دفاعی و تحکیم قوای نظامی و تهیۀ سلاحهای جنگی تا سرحد قدرت بکوشند.ثالثا طرحها و برنامه های سیاسی و اقتصادی و اجتماعی اسلام را استخراج کنند و به سمع جهانیان برسانند.ارزش و مزایای برنامه های خدایی را برای بشریت به اثبات رسانند.افکار جهانیان را برای پذیرفتن قوانین خدایی آماده سازند،اسباب و مقدمات حکومت واحد جهانی اسلام و مبارزۀ با ظلم و بیدادگری را آماده نمایند.

کسانی را که در این راه سعی و کوشش می نمایند و برای پیشبرد هدف مقدس امام زمان و تهیۀ اسباب و مقدمات نهضت و قیام آن جناب جدیت می کنند، می توان منتظر فرج خواند و درباره شان گفت خودشان را برای ظهور و قیام مهدی دادگستر آماده می سازند.چنین افراد فداکار و کوشایی را می توان گفت مانند کسانی هستند که در میدان جنگ در خون خویش می غلتند.

اما افرادی که حل مشکلاتشان را از قوانین موضوعه بشری انتظار دارند، قوانین اجتماعی و سیاسی اسلام را به طورکلی نادیده گرفته اند احکام اسلام را در مساجد و معابد محصور نموده در بازار و اجتماعشان اثری از اسلام دیده نمی شود،انواع فساد و بیدادگری را مشاهده می کنند و به جز گفتن«خدا فرج امام زمان را نزدیک کند»عکس العملی نشان نمی دهند،در علوم و صنایع کاسه لیس دگرانند،اختلافات داخلی و پراکندگی در بینشان حکمفرماست،با اجانب می سازند ولی با خودشان نمی سازند،دربارۀ چنین ملتی نمی توان گفت منتظر فرج آل محمد و نهضت مهدی موعود می باشند.چنین افرادی برای تأسیس

[شماره صفحه واقعی : 252]

ص: 3528

حکومت جهانی اسلام آمادگی ندارند،گرچه روزی صدها مرتبه بگویند:اللهم عجل فرجه الشریف.

من این مطلب را از روایات انتظار فرج به خوبی می فهمم.به علاوه، در روایات دیگر هم کم وبیش بدین موضوع اشاره شده است.از باب نمونه:امام صادق علیه السلام فرمود:خودتان را برای ظهور و نهضت قائم ما آماده سازید و لو به ذخیره کردن یک تیر باشد (1).

عبد الحمید واسطی می گوید:به حضرت باقر علیه السلام عرض کردم:ما به انتظار این امر از کسب و بازار هم دست کشیدیم؟فرمود:ای عبد الحمید آیا گمان می کنی کسی که جانش را در راه خدا وقف نمود خدا برایش گشایش قرار نمی دهد؟ بخدا سوگند خدا در کارهایش گشایش خواهد داد.خدا رحمت کند بنده ای را که امر ما را زنده بدارد.عبد الحمید گفت:اگر پیش از قیام قائم مرگ من فرارسد چه خواهد شد؟فرمود:هریک از شما که بگوید:اگر قائم را درک کنم یاری اش می نمایم،مانند کسی است که در رکاب آنجناب شمشیر می زند.بلکه مانند کسی است که در خدمت آنحضرت به شهادت نائل گردد (2).

ابو بصیر می گوید:روزی امام صادق علیه السلام به اصحابش فرمود:آیا شما را خبر ندهم به چیزی که خدا اعمال بندگانش را جز به آن قبول نمی کند؟ ابو بصیر عرض کرد:بفرمایید.فرمود:شهادت به یگانگی خدا و پیمبری محمد و اعتراف به دستورات خدا و دوستی با ما و بیزاری از دشمنانمان و تسلیم در مقابل ائمه و پرهیزکاری و جدیت و آرامش و در انتظار قائم بودن.سپس فرمود:برای ما دولتی است که هروقت خدا بخواهد تأسیس خواهد شد.هرکس میل دارد که از اصحاب و یاران قائم ما باشد باید در انتظار فرج باشد.پرهیزکاری را شیوه خویش کند به اخلاق نیک آراسته گردد و در همان حال در انتظار قائم ما بسر برد.اگر چنین بود و پیش از قیام قائم مرگش فرارسید به اجر و ثواب کسانی که قائم را درک می کنند نائل خواهد گشت.ای شیعیان جدیت و کوشش نمایید و منتظر ظهور آنجناب باشید،ای گروهی که مورد توجه و رحمت خدا واقع شده اید پیروزی گوارایتان باد. (3)

[شماره صفحه واقعی : 253]

ص: 3529

عبادی،اخلاقی،سیاسی و اجتماعی است.احکام و قوانین اسلام را به طور کامل می توان به دو دسته تقسیم نمود.

دسته اول:احکام فردی:مانند:نماز،روزه،طهارت،نجاست،حج،اطعمه، اشربه و نظیر اینها.انسان در عمل کردن به این وظائف نیازی به حکومت و تعاون اجتماعی ندارد.بلکه خودش به تنهائی می تواند انجام وظیفه نماید.

دسته دوم:احکام اجتماعی،مانند:جهاد،دفاع،امر به معروف،نهی از منکر،قضا و حل اختلافات،قصاص،حدود و دیات،تعزیرات،حقوق مدنی و جزائی،روابط مسلمین با خودشان و با کفار،زکات و خمس.این قبیل احکام به زندگی اجتماعی و سیاسی انسانها مربوط می شود.انسانها چون ناچارند باهم زندگی کنند،در زندگی اجتماعی با تزاحمات و برخوردهائی مواجه خواهند شد و به همین جهت نیاز به قوانینی دارند که جلو تعدیات و تجاوزات را بگیرد و حقوق افراد را تضمین کند.شارع مقدس اسلام از این امر مهم و حیاتی غفلت نکرده و به همین منظور قوانین حقوقی و جزائی و مدنی را جعل و تدوین نموده و برای حل اختلافات و اجرای کامل آنها احکام و دستورات قضائی را پیش بینی نموده است.از جعل و تدوین این قوانین به خوبی استفاده می شود که دستگاه قضا و داوری در متن دین اسلام قرار دارد و شارع مقدس به چنین تشکیلاتی عنایت داشته است.جهاد در راه خدا و دفاع از اسلام و مسلمین نیز بخش عظیمی از احکام و قوانین اسلام را تشکیل می دهد که دهها آیه و صدها حدیث در این باره صادر شده است.از باب نمونه:

خداوند حکیم به مؤمنین می فرماید: وَ جٰاهِدُوا فِی اللّٰهِ حَقَّ جِهٰادِهِ (1).

در راه خدا حق جهاد را ادا کنید.

وَ قٰاتِلُوهُمْ حَتّٰی لاٰ تَکُونَ فِتْنَهٌ وَ یَکُونَ الدِّینُ لِلّٰهِ

(2)

.

با کافران جهاد کنید تا فتنه و فساد برطرف شود و دین مخصوص خدا گردد.

فَقٰاتِلُوا أَئِمَّهَ الْکُفْرِ إِنَّهُمْ لاٰ أَیْمٰانَ لَهُمْ لَعَلَّهُمْ یَنْتَهُونَ

(3)

.

[شماره صفحه واقعی : 255]

ص: 3531

با پیشوایان کفر بجنگید.زیرا به عهد و پیمانشان وفادار نیستند.شاید از ترس شمشیر دست از آزار شما بردارند.

از این قبیل آیات که نمونه های فراوانی دارد استفاده می شود که مسلمین وظیفه دارند برای گسترش اسلام و مبارزۀ با کفر و استکبار و ستم جهاد کنند.

حتی در آیات دستور می دهد که همواره در تقویت نیروی دفاعی خودشان بکوشند و در برابر دشمنان نیروی مجهز و آماده ای داشته باشند.

در قرآن می فرماید: وَ أَعِدُّوا لَهُمْ مَا اسْتَطَعْتُمْ مِنْ قُوَّهٍ وَ مِنْ رِبٰاطِ الْخَیْلِ تُرْهِبُونَ بِهِ عَدُوَّ اللّٰهِ وَ عَدُوَّکُمْ وَ آخَرِینَ مِنْ دُونِهِمْ لاٰ تَعْلَمُونَهُمُ اللّٰهُ یَعْلَمُهُمْ (1).

هرچه می توانید نیروی جنگی و اسبان بسته،برای دشمنان آماده کنید و بدین وسیله دشمن خودتان و دیگران را که شما آنها را نمی شناسید و خدا از آنان اطلاع دارد،بترسانید.

پس نتیجه می گیریم که تشکیلات و تأسیسات نظامی جزء اسلام است.

مسلمین وظیفه دارند همواره در تقویت و تحکیم نیروی دفاعی و اختراع و تولید انواع سلاحهای تدافعی و تهاجمی بکوشند.آنچنان که دشمنان اسلام همواره از قدرت اسلام در رعب و وحشت باشند و فکر تعدی و تجاوز به مغزشان خطور نکند.

یعنی باید از شما امتی به وجود آید که مردم را به خیر دعوت کنند،و امر به معروف و نهی از منکر نمایند.

و می فرماید: کُنْتُمْ خَیْرَ أُمَّهٍ أُخْرِجَتْ لِلنّٰاسِ،تَأْمُرُونَ بِالْمَعْرُوفِ وَ تَنْهَوْنَ عَنِ الْمُنْکَرِ وَ تُؤْمِنُونَ بِاللّٰهِ (1).

یعنی شما بهترین امتی هستید که برای مردم به وجود آمدید،زیرا امر به معروف و نهی از منکر را انجام می دهید و به خدا ایمان دارید.

یٰا أَیُّهَا النَّبِیُّ حَرِّضِ الْمُؤْمِنِینَ عَلَی الْقِتٰالِ

(1)

.

ای پیامبر!مؤمنین را در جهاد ترغیب و تحریص کن.

و می فرماید: یٰا أَیُّهَا النَّبِیُّ جٰاهِدِ الْکُفّٰارَ وَ الْمُنٰافِقِینَ وَ اغْلُظْ عَلَیْهِمْ (2).

ای پیامبر!با کفار و منافقین جنگ کن و بر آنان سخت بگیر.

رسول خدا مأموریت داشت که در بین مردم حکومت و داوری کند.در قرآن می فرماید:

إِنّٰا أَنْزَلْنٰا إِلَیْکَ الْکِتٰابَ بِالْحَقِّ لِتَحْکُمَ بَیْنَ النّٰاسِ بِمٰا أَرٰاکَ اللّٰهُ وَ لاٰ تَکُنْ لِلْخٰائِنِینَ خَصِیماً

(3)

.

ما قرآن را بر تو نازل کردیم تا اینکه با آنچه خدا به تو نشان داده در بین مردم حکم کنی و نباید که به نفع خیانتکاران به خصومت برخیزی.

از این مجموع چنین استفاده می شود که رسول خدا علاوه بر مقام نبوت و دریافت وحی و ابلاغ به مردم،مقام حکومت و زمامداری مسلمین را نیز برعهده داشته و مأمور بوده که با اجرای احکام و برنامه های سیاسی و اجتماعی اسلام، مسلمین را اداره کند و در همین رابطه اختیارات ویژه ای به آن حضرت واگذار شده و مسلمانان موظف بوده اند که از دستورهای حکومتی آن جناب اطاعت نمایند.

در قرآن می فرماید:

أَطِیعُوا اللّٰهَ وَ أَطِیعُوا الرَّسُولَ وَ أُولِی الْأَمْرِ مِنْکُمْ

(4)

.

از خدا و رسول و صاحبان امر(مسؤولین امور)اطاعت کنید.

وَ أَطِیعُوا اللّٰهَ وَ رَسُولَهُ وَ لاٰ تَنٰازَعُوا فَتَفْشَلُوا

(5)

.

از خدا و رسول اطاعت کنید و از تنازع و اختلاف اجتناب نمائید که ضعیف می شوید.

وَ مٰا أَرْسَلْنٰا مِنْ رَسُولٍ إِلاّٰ لِیُطٰاعَ بِإِذْنِ اللّٰهِ

(6)

.

[شماره صفحه واقعی : 259]

ص: 3535

هیچ رسولی را نفرستادیم جز اینکه به اذن خدا مورد اطاعت قرار گیرد.

در این قبیل آیات اطاعت از رسول در کنار اطاعت خدا قرار گرفته و به مسلمین خطاب شده است که هم از خدا اطاعت کنید،هم از رسول خدا.

اطاعت از خدا به این صورت تحقق می پذیرد که احکامی را که به وسیلۀ پیامبر ارسال شده مورد قبول قرار گیرد.علاوه بر این،بر مسلمین واجب شده که از دستورها و فرمانهای ویژۀ رسول خدا نیز اطاعت نمایند.فرمانهای ویژۀ رسول الله عبارتست از:دستورها و فرمان هائی که از آن حضرت به عنوان اینکه حاکم مسلمین است صادر می شده.که از این جهت نیز واجب الاطاعه بوده است.البته وجوب اطاعت از او بالاستقلال نیست بلکه چون خدا به اطاعت از او فرمان داده واجب الاطاعه گشته است.

بنابراین حکومت از آغاز اسلام،جزو دین بوده و پیامبر اکرم صلی اللّه علیه و آله عملا آن را برعهده داشته است.

تا با پیاده کردن قوانین و برنامه های دین حکومت اسلامی را تداوم دهد.به همین جهت از آغاز دعوت و به دستور خداوند حکیم،در فرصتهای مناسب علی بن ابیطالب علیه السلام را به عنوان امام مسلمین و خلیفه خودش معرفی می کرد که احادیث آن در کتابهای معتبر شیعه و اهل سنت موجود است.از جمله در سفر حجه الوداع،در غدیر خم فرود آمد و در حضور هزاران نفر از اصحاب فرمود:.

الست اولی بالمؤمنین من انفسهم؟قالوا:بلی یا رسول اللّه.فقال:من کنت مولاه فعلی مولاه.ثم قال:اللّهم و ال من والاه و عاد من عاداه.فلقیه عمر بن الخطاب فقال:هنیئا لک یابن ابیطالب،اصبحت مولای و مولا کل مؤمن و مؤمنه (1).

یعنی رسول خدا به مردم فرمود:آیا من در تصرف در امور مؤمنین از خودشان شایسته تر نیستم؟گفتند:چرا یا رسول اللّه.آنگاه فرمود:هرکس که من مولا و صاحب اختیار او هستم علی صاحب اختیار او خواهد بود.سپس فرمود:خدایا با دوستان علی دوست و با دشمنانش دشمن باش.در این هنگام عمر بن الخطاب علی بن ابیطالب علیه السلام را ملاقات کرد و گفت:ای پسر ابو طالب مقام جدید برایت مبارک و گوارا باشد.تو مولا و صاحب اختیار من و همۀ مردان و زنان مؤمن شدی.

از این قبیل احادیث استفاده می شود که حضرت رسول صلی اللّه علیه و آله مقام حاکمیت خودش را تداوم بخشیده و به علی بن ابیطالب علیه السلام واگذار نموده است.قبلا او را برای تصدی این مقام آماده کرده علوم و اطلاعات لازم را در اختیارش نهاده و می دانست که از مقام علم و عصمت ذاتی نیز برخوردار است و برای مقام امامت شایستگی دارد.به همین جهت و به دستور خداوند حکیم او را بدین مقام برگزید و معرفی نمود.علی بن ابیطالب علیه السلام هم حافظ احکام و قوانین اسلام بود.هم حاکم اسلام و مجری قوانین.رسول خدا در غدیر خم همان مقام اولی به تصرف و صاحب اختیار بودن خودش را به حضرت علی واگذار نمود.

عمر بن الخطاب نیز همین معنا را فهمید که به علی علیه السلام گفت:هنیئا لک یابن ابیطالب اصبحت مولای و مولا کل مؤمن و مؤمنه.

[شماره صفحه واقعی : 261]

ص: 3537

مسلمین هم همین معنا را فهمیدند که با امیر المؤمنین بیعت نموده،اظهار وفاداری کردند و اگر جز این بود نیازی به بیعت نبود.

امیر المؤمنین علیه السلام بعد از خودش امام حسن را برای تصدی مقام امامت و حاکمیت برگزید و امام حسن علیه السلام برادرش امام حسین را و امام حسین علیه السلام فرزندش حضرت سجاد را بدین مقام برگزید و معرفی نمود و بهمین طریق هرامامی،امام بعد از خودش را معرفی نمود تا امام دوازدهم حضرت حجه بن الحسن علیه السلام،همۀ ائمه دوازده گانه علاوه بر مقام عصمت و طهارت و علم و دانش خدادادی و صلاحیت و کمال ذاتی،به مقام امامت و حاکمیت مسلمین نیز منصوب و معرفی می شدند.بنابراین امامت مسلمین و حاکمیت معصوم در متن اسلام قرار دارد و جداشدنی نیست.گرچه جز علی بن ابیطالب علیه السلام آنهم در زمان محدود،هیچیک از ائمه عملا توفیق نیافت که در مسند حق مشروع خویش قرار گیرد و حکومت اسلامی را در مسیر واقعی خویش تداوم بخشد.

قوانین و برنامه ها در تمام زمانها و از جمله در این زمان نظر داشته و دارد.

نمی توان گفت:اسلام احکام و برنامه های سیاسی و اجتماعی را تشریع نموده ولی نسبت به مجری آنها یعنی حاکم شرعی نظر و عنایتی ندارد.

و در راه خدا با کسانیکه با شما می جنگند بجنگید ولی تعدی نکنید.

و می فرماید: فَقٰاتِلُوا أَوْلِیٰاءَ الشَّیْطٰانِ إِنَّ کَیْدَ الشَّیْطٰانِ کٰانَ ضَعِیفاً (1).

با دوستان شیطان بجنگید که حیله های شیطان ضعیف است.

و می فرماید: وَ قٰاتِلُوهُمْ حَتّٰی لاٰ تَکُونَ فِتْنَهٌ وَ یَکُونَ الدِّینُ کُلُّهُ لِلّٰهِ (2).

با آنها بجنگید تا فتنه برطرف شود و دین مخصوص خدا باشد.

و می فرماید: وَ مٰا لَکُمْ لاٰ تُقٰاتِلُونَ فِی سَبِیلِ اللّٰهِ (3).

چرا در راه خدا نمی جنگید؟.

و می فرماید: فَقٰاتِلُوا أَئِمَّهَ الْکُفْرِ إِنَّهُمْ لاٰ أَیْمٰانَ لَهُمْ (4).

با پیشوایان کفر بجنگید زیرا به پیمانهای خود وفادار نیستند.

و می فرماید: وَ قٰاتِلُوا الْمُشْرِکِینَ کَافَّهً کَمٰا یُقٰاتِلُونَکُمْ کَافَّهً (5).

همه باهم با مشرکین بجنگید چنانکه آنان با همدیگر با شما می جنگند.

و می فرماید: وَ أَعِدُّوا لَهُمْ مَا اسْتَطَعْتُمْ مِنْ قُوَّهٍ وَ مِنْ رِبٰاطِ الْخَیْلِ تُرْهِبُونَ بِهِ عَدُوَّ اللّٰهِ وَ عَدُوَّکُمْ (6).

هرچه می توانید برای دشمنان نیرو و اسبان بسته آماده سازید و بدین وسیله دشمنان خدا و دشمنان خودتان را بترسانید.

و می فرماید: وَ السّٰارِقُ وَ السّٰارِقَهُ فَاقْطَعُوا أَیْدِیَهُمٰا جَزٰاءً بِمٰا کَسَبٰا نَکٰالاً مِنَ اللّٰهِ وَ اللّٰهُ عَزِیزٌ حَکِیمٌ (7).

دست زن و مرد دزد را قطع کنید تا کیفر اعمالشان و عقوبتی از جانب خدا باشد و خدا نیرومند و حکیم است.

و می فرماید: اَلزّٰانِیَهُ وَ الزّٰانِی فَاجْلِدُوا کُلَّ وٰاحِدٍ مِنْهُمٰا مِائَهَ جَلْدَهٍ وَ لاٰ تَأْخُذْکُمْ بِهِمٰا رَأْفَهٌ فِی دِینِ اللّٰهِ (8).

[شماره صفحه واقعی : 265]

ص: 3541

زن و مرد زناکار را یکصد تازیانه بزنید و در اجرای حد الهی دلسوزی و عاطفه مانع نشود.

و می فرماید: وَ لْتَکُنْ مِنْکُمْ أُمَّهٌ یَدْعُونَ إِلَی الْخَیْرِ وَ یَأْمُرُونَ بِالْمَعْرُوفِ وَ یَنْهَوْنَ عَنِ الْمُنْکَرِ (1).

باید از شما امتی به وجود آید که مردم را به خوبی دعوت نمایند و امر به معروف و نهی از منکر کنند.

و می فرماید: یٰا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا کُونُوا قَوّٰامِینَ بِالْقِسْطِ شُهَدٰاءَ لِلّٰهِ (2).

ای مؤمنین!شما برپا کننده عدل و گواهان برای خدا باشید.

در این قبیل آیات که نمونه های فراوانی دارد عموم مسلمین مورد خطاب قرار گرفته اند و از آنان خواسته شده که وظائف اجتماعی را که در صلاحیت حکومت اسلامی است انجام دهند.مثلا گفته شده که با دشمنان بجنگید و در راه خدا جهاد کنید.با مستکبرین و سران کفر پیکار نمائید.مردم جهان را به خیر و صلاح دعوت کنید.با فساد و گناه و ستمگری مبارزه نمائید،عدل و داد را در جهان برپا دارید و حدود الهی را اجرا سازید.

با اندکی تأمل روشن می شود که انجام این قبیل کارهای مهم اجتماعی بدون وجود دولت و تشکیلات وسیع اجرائی امکان پذیر نیست و چون چنین امری از مسلمین خواسته شده بنابراین موظفند در تهیۀ مقدمات آن یعنی تأسیس و تحکیم حکومت صالح اسلامی تلاش و جدیت نمایند.به عبارت دیگر اقامه دین در تمام ابعاد بدون وجود حکومت اسلامی امکان پذیر نیست،در حالیکه اقامۀ دین از وظائف مسلمین است.خداوند در قرآن می فرماید:

شَرَعَ لَکُمْ مِنَ الدِّینِ مٰا وَصّٰی بِهِ نُوحاً وَ الَّذِی أَوْحَیْنٰا إِلَیْکَ وَ مٰا وَصَّیْنٰا بِهِ إِبْرٰاهِیمَ وَ مُوسیٰ وَ عِیسیٰ أَنْ أَقِیمُوا الدِّینَ وَ لاٰ تَتَفَرَّقُوا فِیهِ

(3)

.

خدا برای شما از دین احکامی را تشریع نموده که انجام آنها را به نوح توصیه کرده است و آنچه را که به تو وحی کردیم و به ابراهیم و موسی و عیسی توصیه

[شماره صفحه واقعی : 266]

ص: 3542

نمودیم که دین خدای را برپا بدارید و از تفرقه و اختلاف اجتناب نمائید.

از خطابات عمومی قرآن و دوام و استمرار احکام سیاسی و اجتماعی اسلام و از این آیۀ قرآن چنین نتیجه می گیریم که در زمانیکه مسلمین به امام معصوم و مبسوط الید دسترسی ندارند،خودشان موظفند در تأسیس و تحکیم حکومت اسلامی تلاش و جدیت نمایند و بدین وسیله دین را در تمام ابعاد برپا داشته،همه احکام و برنامه هایش را باجرا درآورند.

به عبارت دیگر،اگر این مطلب عقلائی را قبول داریم که با هرج ومرج و بدون حکومت نمی توان زندگی کرد،اگر عقیده داریم که شارع مقدس اسلام نیز چون هرج ومرج را نمی پسندیده،برای تأمین سعادت دنیا و آخرت انسانها حکومت خاصی را پیش بینی کرده و به همین منظور قوانین و برنامه های سیاسی و اجتماعی را تشریع نموده است،اگر عقیده داریم که وجوب تأسیس حکومت اسلامی و اجرای قوانین و برنامه های سیاسی و اجتماعی اسلام مخصوص مدت کوتاه زندگی رسول خدا صلی الله علیه و آله نیست بلکه برای همیشه و در تمام اعصار باید تداوم یابد و اگر عقیده داریم که اقامۀ دین در تمام ابعاد برعهدۀ خود مسلمین نهاده شده است،از این مجموع چنین نتیجه می گیریم که در زمان غیبت امام زمان علیه السلام و دسترسی نداشتن به آن حضرت،مهم ترین و ضروری ترین امری که بر مسلمین لازم است سعی و جدیت در تأسیس و تحکیم حکومت اسلامی و تداوم دادن حکومت پیامبر گرامی اسلام می باشد،تا با اجرای احکام و برنامه های سیاسی و اجتماعی اسلام محیط امن وامان و سالمی را به وجود آورند که برای عبادت و اطاعت خدای بزرگ و پرورش نفس و سیر و صعود الی الله آماده باشد.

وَ مٰا مُحَمَّدٌ إِلاّٰ رَسُولٌ قَدْ خَلَتْ مِنْ قَبْلِهِ الرُّسُلُ أَ فَإِنْ مٰاتَ أَوْ قُتِلَ انْقَلَبْتُمْ عَلیٰ أَعْقٰابِکُمْ

(1)

محمد نیز پیامبری است که قبل از او پیامبرانی آمده و درگذشته اند.اگر بمیرد یا کشته شود شما به وضع سابق خودتان برمی گردید؟یعنی با کشته شدن یا مردن او تشکیلات و نظم اجتماعی خودتان را از دست می دهید و از جهاد و دفاع دست می کشید؟چنانکه ملاحظه می فرمائید آیۀ مذکور ضرورت حفظ و تداوم نظام اسلامی و اجتماعی را به عقول سالم خود مسلمین واگذار نموده و به این نکته توجه میدهد که مسلمین نباید در هیچ حال و لو با کشته شدن یا مردن رسول خدا از نظام اسلامی و اجتماعی خویش دست بردارند و جهاد را رها سازند.

شاهد دیگر:در انجمنی که بعد از وفات رسول خدا صلی الله علیه و آله در سقیفۀ بنی ساعده تشکیل شد،همه حاضرین در ضرورت و لزوم تداوم دادن حکومت اسلامی پیامبر اتفاق داشتند و هیچکس نگفت نیازی به حاکم و خلیفه نداریم،بلکه اختلاف در تعیین مصداق بود.انصار می گفتند:باید امیر و خلیفه از ما باشد و مهاجرین می گفتند:ما به این مقام سزاوارتریم.بعضی هم می گفتند:ما امیر باشیم و شما وزیر و گروهی دیگر می گفتند:یک نفر از ما و یک نفر از شما باهم امیر باشند.اما حتی یک نفر نگفت:وجود امیر و خلیفه ضرورت ندارد و بدون زمامدار می توانیم به حیات اجتماعی خودمان ادامه دهیم.

حتی حضرت علی علیه السلام که از جانب رسول خدا صلی الله علیه و آله برای تصدی این مقام منصوب گشته بود و حق الهی خویش را تضییع شده می دانست و با جریان سقیفۀ بنی ساعده به مخالفت برخاست و گروهی از اصحاب نیز از او حمایت و دفاع می کردند،با اصل ضرورت تداوم حکومت رسول خدا صلی الله علیه و آله به مخالفت برنخاست و هیچگاه نفرمود:اصل تعیین خلیفه چه ضرورتی داشت که این همه تعجیل کردید؟بلکه می فرمود:من به امامت و خلافت سزاوارترم،زیرا پیامبر مرا بدین مقام برگزیده و از علم و عصمت و لیاقت ذاتی نیز برخوردارم.حضرت علی علیه السلام با اینکه حق خودش را تضییع شده و خلافت اسلامی را از مسیر اصلی منحرف شده می دانست،اما چون به ضرورت اصل حکومت ایمان داشت،

[شماره صفحه واقعی : 268]

ص: 3544

هیچگاه درصدد خلاف و تضعیف خلفا برنیامد.بلکه به عنوان ثانوی و برای بقاء اصل کیان اسلام در موارد لازم به یاریشان می شتافت و از خیراندیشی و کمکهای فکری دریغ نداشت.خویشان نزدیک و یاران باوفایش که گاهی از جانب خلفا به مأموریتهائی گمارده می شدند می پذیرفتند و حضرت علی علیه السلام هیچگاه آنها را از پذیرفتن این مناصب نهی نکرد.از رفتار آن حضرت چنین استفاده می شود که اصل وجود حکومت را در هرحال ضروری و لازم می دانسته است.چنانکه در جواب خوارج که می گفتند:لا حکم الاّ للّه فرمود:کلمه حق یراد بها الباطل نعم انه لا حکم الاّ للّه و لکن هؤلاء یقولون:لا امره الاّ للّه.و انه لا بدّ للناس من امیر،بر او فاجر،یعمل فی امرته المؤمن و یستمع فیها الکافر و یبلّغ اللّه فیها الاجل و یجمع به الفیئی و یقاتل به العدّو و تأمن به السبل و یؤخذ به للضعیف من القوی حتی یستریح برّ و یستراح من فاجر (1)

یعنی سخن حقی است که باطل از آن اراده شده است.آری حکم مخصوص خداست لیکن اینها می گویند:امارت و حکومت جز برای خدا نیست.در صورتی که مردم نیاز به امیر و حاکم دارند،خوب باشد یا بد باشد.تا اینکه مؤمن بتواند در پناه حکومت عمل صالح انجام دهد و کافر از نعمت آسایش برخوردار گردد و خدا کارش را باتمام برساند و به وسیلۀ حاکم غنائم و مالیاتها جمع آوری شود و به وسیله آن با دشمنان اسلام جهاد به عمل آید و راهها امن شود و حق ضعیف از قوی مأخوذ گردد،تا اینکه افراد صالح و نیکوکار در راحت و آسایش زندگی کنند و مردم از شر بدکاران در امان باشند.

بنابراین در اصل ضرورت تأسیس و تداوم حکومت اسلامی نباید تردید نمود.

و این وظیفه سنگین و حساس برعهدۀ عموم مسلمین نهاده شده است.در زمانیکه به پیامبر یا امام معصوم دسترسی دارند باید در تأسیس و تحکیم حکومت او تلاش و جدیت نمایند.و در زمانیکه به امام معصوم دسترسی ندارند باید در بین فقها فرد شایسته ای را که نسبت به مسائل اسلامی بالاخص مسائل سیاسی و اجتماعی، کاملا آشنا باشد و از مقام تقوا و مدیریت و بینش سیاسی نیز برخوردار باشد، شناسائی و به رهبری و امامت برگزینند.زیرا حاکمیت و رهبری چنین فردی از

[شماره صفحه واقعی : 269]

ص: 3545

جانب ائمۀ معصومین علیهم السلام پذیرفته و توصیه شده است،یک چنین فردی است که می تواند امت اسلام را رهبری کند و برنامه های سیاسی و اجتماعی اسلام را به اجرا درآورد.

لازم بیادآوری است که بحث حکومت اسلامی و مسأله ولایت فقیه بحثی است دقیق و طولانی و نیاز به تألیف جداگانه ای دارد،که در این بحث کوتاه ما نمی توانیم ابعاد گسترده آن را مورد بررسی قرار دهیم.پس بهتر است در اینجا بهمین اشارۀ کوتاه اکتفا کنیم و بحث را خاتمه دهیم.هدف از ذکر این مقدمه که نسبتا هم طولانی شده اینست که وقتی احادیث مخالف قیام و نهضت قبل از حضرت مهدی را مورد بررسی قرار می دهیم بدین نکته متوجه باشیم که مسائلی از قبیل جهاد،دفاع،حدود،دیات،قصاص،تعزیرات،قضا،شهادت،امر به معروف،نهی از منکر،مبارزه با ظلم و ستم،دفاع از محرومین و مستضعفین و دیگر مسائل اجتماعی و سیاسی،از مسائل ضروری و مسلّم اسلام هستند که نمی توان در آنها تردید نمود این قبیل مسائل باید به اجرا گذارده شوند،برای اجرای آنها وجود حکومت اسلامی ضرورت دارد و برای تأسیس حکومت اسلامی و پیاده کردن احکام و قوانین دین هم،جهاد و نهضت و قیام همگانی ضرورت دارد.

بنابراین احادیث مخالف قیام را باید با یک چنین دیدی مورد بررسی قرار دهیم.

امیدوارم که بتوانیم در فرصت مناسب این موضوع را دقیق تر و مشروح تر بررسی کنیم تا به نتیجه بهتری برسیم چون الان وقت جلسه گذشته و امکان توضیح بیشتر در این مورد نیست.

دکتر:از دوستان تقاضا دارم که هفته آینده برای تشکیل جلسه به منزل ما تشریف بیاورند.

[شماره صفحه واقعی : 270]

ص: 3546

حدیث اول-محمد بن یعقوب عن علی بن ابراهیم عن ابیه عن صفوان بن یحیی عن عیسی بن القاسم قال سمعت ابا عبد اللّه علیه السلام یقول:علیکم بتقوی اللّه وحده لا شریک له و انظروا لانفسکم فو اللّه ان الرجل لیکون له الغنم فیها الراعی فاذا وجد رجلا هو اعلم بغنمه من الذی هو فیها یخرجه و یجئی بذالک الرجل الذی هو اعلم بغنمه من الذی کان فیها و اللّه لو کانت لاحدکم نفسان یقاتل بواحده یجرّب بها ثم کانت الاخری باقیه یعمل علی ما قد استبان لها،و لکن له نفس واحده اذا ذهبت فقد و اللّه ذهبت التوبه فانتم احق ان تختار و الانفسکم ان اتاکم آت منّا فانظروا علی ایّ شیئ تخرجون و لا تقولوا:خرج زید.فان زیدا کان عالما و کان صدوقا و لم یدعکم الی نفسه و انما دعاکم الی الرضا من آل محمد.و لو ظهر لوفی بما دعاکم الیه.انما خرج الی سلطان مجتمع لینقضه.فالخارج منّا الیوم الی ایّ شیئ یدعوکم.الی الرضا من آل محمد صلی اللّه علیه و آله؟فنحن نشهدکم انا لسنا نرضی به و هو یعصینا الیوم و لیس معه احد و هو اذا کانت الرایات و الالویه اجد ران لا یسمع منّا،الاّ من اجتمعت بنو فاطمه معه.فو اللّه ما صاحبکم الاّ من اجتمعوا علیه اذا کان رجب فاقبلوا علی اسم اللّه و ان احببتم ان تتأخروا الی شعبان فلاضیرو ان احببتم ان تصوموا فی اهالیکم فلعل ذالک اقوی لکم و کفا لکم بالسفیانی علامه (1).

یعنی:عیص بن قاسم می گوید:از حضرت صادق علیه السلام شنیدم که فرمود:تقوا را از دست ندهید و همواره مراقب نفوس خودتان باشید.به خدا سوگند اگر کسی چوپانی را برای چرانیدن گوسفندانش برگزیده،بعدا شخص دیگری را یافت که برای چرانیدن گوسفندان از چوپان اول داناتر است،چوپان قبلی را رها می کند و مرد داناتر را به کار می گیرد.به خدا سوگند اگر شما دو جان داشتید که با جان اول جنگ و تجربه می کردید،و جان دیگر برایتان باقی می ماند و از تجربه های گذشته استفاده می کرد(مانعی نداشت)لیکن واقع امر چنین نیست و هرانسانی بیش از یک نفس ندارد که اگر به هلاکت برسد دیگر امکان توبه و بازگشت وجود ندارد.بنابراین بر شما لازم است که خوب بیندیشید و بهترین راه

[شماره صفحه واقعی : 272]

ص: 3548

را انتخاب کنید.پس اگر یک نفر از ما(خاندان پیامبر)آمد و شما را به قیام و خروج دعوت نمود،خوب بیندیشید که به چه منظوری قیام کرده است.(و برای توجیه قیام او)نگوئید:زید بن علی هم قبلا قیام کرد.زیرا زید مردی دانشمند و راستگو بود و شما را به امامت خودش دعوت نمی کرد بلکه به شخصی دعوت می کرد که مورد توافق و رضایت اهل بیت قرار گیرد.و اگر پیروز می شد حتما به وعده اش عمل می کرد و حکومت را باهلش می داد.زید در برابر دستگاه سلطنت قیام کرد تا آن را سرنگون سازد.اما آن کس که امروز قیام کرده شما را به چه امری دعوت می کند؟آیا شما را به سوی شخصی دعوت می کند که مورد توافق و رضایت آل محمد قرار گیرد؟نه،چنین نیست.شما را گواه می گیریم که ما به قیام این شخص راضی نیستیم.او هم اکنون که به قدرت نرسیده با ما مخالفت می کند پس در صورتی که قدرت یافت و پرچمی برافراشت بطریق اولی از ما اطاعت نخواهد کرد.فقط دعوت کسی را بپذیرید که همه فرزندان فاطمه در رهبری او توافق نمایند که او امام و رهبر شما است.وقتی ماه رجب فرارسید به یاری خدا بیائید.و اگر خواستید تا شعبان تأخیر بیندازید مانعی ندارد و اگر میل داشتید که روزۀ ماه رمضان را در بین خانوادۀ خودتان باشید شاید برایتان بهتر باشد.و اگر نشانه و علامت می خواهید خروج سفیانی برای شما کفایت می کند.

سند حدیث-حدیث صحیح است و راویان آن توثیق شده اند.

چون زید قیام کرد پس قیام این شخص هم صحیح است.زیرا زید نه مدعی امامت بود نه مردم را به سوی خودش دعوت می نمود.هدف زید این بود که حکومت باطل را سرنگون سازد و به دست اهلش یعنی شخصی که مورد توافق آل محمد باشد بسپارد.و اگر پیروز می شد حتما بوعده اش عمل می کرد.زید مردی عالم و راستگو بود و صلاحیت رهبری قیام را نیز داشت.اما شخصی که اکنون قیام کرده مردم را به سوی خودش دعوت می کند و با اینکه هنوز به قدرت نرسیده با ما مخالفت می نماید پس اگر پیروز شد به طریق اولی از ما اطاعت نخواهد کرد از حدیث استفاده می شود که در آن زمان شخصی قیام کرده بوده که خودش را لایق مقام امامت می دانسته و برای رسیدن به این مقام مردم را بیاری می طلبیده است.شخص مذکور ظاهرا محمد بن عبد الله بن حسن بوده که به عنوان مهدی موعود قیام کرد.ابو الفرج اصفهانی می نویسد:اهل بیت محمد او را مهدی می خواندند و عقیده داشتند که مهدی موعود روایات است (1)همو می نویسد:

هیچکس شک نداشت که محمد بن عبد الله،مهدی موعود است و این موضوع در بین مردم شایع بود و به همین جهت گروهی از بنی هاشم و آل ابیطالب و آل عباس با او بیعت نمودند (2)همو نقل می کند که محمد به مردم می گفت:شما مرا مهدی می دانید و واقعا هم چنین است (3)به هرحال محمد بن عبد الله بن حسن در زمان حضرت صادق علیه السلام به عنوان مهدی موعود قیام کرده بود و مردم را به سوی خودش دعوت می کرد و در یک چنین موردی است که امام صادق علیه السلام به عیص بن قاسم و سائر شیعیان می فرماید:مواظب نفوس خودتان باشید و بیهوده آن را بهدر ندهید.و قیام این شخص را با قیام زید مقایسه نکنید.

زیرا زید مدعی امامت نبود بلکه مردم را به سوی شخصی که مورد توافق آل محمد قرار گیرد،دعوت می نمود.

از سخنان گذشته به خوبی روشن شد که امام صادق علیه السلام درصدد نیست که مردم را به طور اطلاق از قیام نهی کند بلکه قیامها را به دو دسته تقسیم

[شماره صفحه واقعی : 274]

ص: 3550

می کند:یک دسته قیامهای باطل نظیر قیام محمد بن عبد الله بن حسن و در چنین موردی نباید مسلمین دعوتش را بپذیرند و نفوسشان را به هلاکت بیندازند.دسته دیگر،قیامهای صحیح که مطابق موازین عقل و شرع است،نظیر قیام زید بن علی،که هم هدف درستی داشت هم خودش واجد شرائط رهبری بود.که امام صادق علیه السلام نه تنها از چنین نهضتهائی نهی نمی کند بلکه ظاهرا آنها را تأیید می نماید.از حدیث استفاده می شود:هرقیامی که نظیر قیام زید باشد مورد تأیید ائمه علیهم السلام می باشد.

بررسی شخصیت زید و اهداف و انگیزه های قیامش نیاز به بحثهای طولانی دارد که در این مختصر نمی گنجد،ولی به طور اختصار عرض می کنم.

1-رهبر قیام یعنی زید مردی باتقوا و عالم و صادق بود و صلاحیت رهبری داشت.حضرت صادق علیه السلام درباره اش می فرمود:عمویم زید برای دنیا و آخرت ما سودمند بود.به خدا سوگند در راه خدا به شهادت رسید،او نیز مانند شهیدانی است که با رسول خدا و علی بن ابیطالب و حسن و حسین علیهم السلام به شهادت رسیدند (1)حضرت علی علیه السلام می فرمود:مردی با ابهت و جلال در کوفه قیام می کند که زید نام دارد.او در بین اولین و آخرین همانندی ندارد.

جز کسانی که از سیره و رفتارش پیروی می نمایند.زید و اصحابش در قیامت با طومارهائی ظاهر می شوند.فرشتگان باستقبال آنان می شتابند و می گویند:اینان بهترین باقیماندگان و دعوت کنندگان به حق می باشند.رسول خدا صلی الله علیه و آله نیز از آنان استقبال می کند و می فرماید:پسرم!شما به وظیفه خودتان عمل کردید.و اکنون بدون حساب داخل بهشت شوید (2).

رسول خدا صلی الله علیه و آله به امام حسین فرمود:از نسل تو فرزندی به وجود می آید که زید نام دارد.او و اصحابش در قیامت با صورتهای سفید و زیبا محشور می شوند و داخل بهشت می گردند (3).

2-زید در قیامش هدف صحیحی داشت.مدعی امامت نبود بلکه

[شماره صفحه واقعی : 275]

ص: 3551

می خواست حکومت طاغوت را سرنگون سازد بعد از آن حق را به حقدارش یعنی امام معصوم که مورد توافق آل محمد قرار می گیرد بسپارد و اگر پیروز می شد به وعده اش عمل می کرد.امام صادق علیه السلام فرمود:خدا عمویم زید را رحمت کند.اگر پیروز می شد بوعده اش عمل می کرد.او مردم را به شخص مورد توافق آل محمد دعوت می کرد که مصداقش من بودم (1).

یحیی بن زید می گوید:خدا پدرم را رحمت کند.به خدا سوگند یکی از بزرگترین عبادت کنندگان بود.شبها به عبادت مشغول بود و روزها روزه دار بود.

در راه خدا جهاد کرد.راوی می گوید:به یحی گفتم:یابن رسول اللّه!البته امام باید چنین باشد.یحیی گفت:پدرم امام نبود بلکه از زهاد و سادات بزرگوار و از جهادگران در راه خدا بود.باز راوی گفت:یابن رسول اللّه!پدرت مدعی امامت بود و برای جهاد در راه خدا قیام کرد،با اینکه حدیثی از پیامبر دربارۀ کسیکه به دروغ ادعای امامت کند وارد شده است.یحیی پاسخ داد:بندۀ خدا!چنین حرفی را نزن.پدرم عاقلتر از این بود که مدعی مقامی باشد که حقش نیست.بلکه پدرم به مردم می گفت:من شما را به سوی شخصی دعوت می کنم که مورد توافق آل محمد قرار گیرد.و منظورش عمویم جعفر بود.راوی گفت:پس جعفر بن محمد امام است؟یحیی گفت:آری او فقیه ترین فرد بنی هاشم می باشد (2).

خود زید نیز به علم و تقوا و فضیلت امام صادق علیه السلام اعتراف داشت.

در یکجا می گوید:هرکس که می خواهد جهاد کند به سوی من بیاید و هرکس که طالب علم است خدمت پسر برادرم جعفر برود (3).

یاران و سپاهیان زید نیز به امامت و افضلیت حضرت صادق علیه السلام ایمان و اعتراف داشتند.عمار ساباطی می گوید:مردی به سلیمان بن خالد که در سپاهیان زید خروج کرده بود،گفت:عقیده ات دربارۀ زید چیست؟زید افضل است یا جعفر بن محمد؟سلیمان جواب داد:به خدا سوگند!یک روز از زندگی جعفر بن محمد بیشتر از تمام عمر زید ارزش دارد.آنگاه سرش را حرکت

[شماره صفحه واقعی : 276]

ص: 3552

داد و به نزد زید رفت و داستان را برایش تعریف کرد.عمار می گوید:من هم پیش زید رفتم و شنیدم که می گفت:جعفر بن محمد در مسائل حلال و حرام امام ما می باشد (1).

3-قیام زید یک قیام ناسنجیده و احساساتی و بدون آمادگی و تهیۀ مقدمات نبود بلکه از هرجهت حساب شده و دقیق بود.انگیزه اش در قیام امر به معروف و نهی از منکر و مبارزه با حکومت طاغوت بود.تصمیم داشت با مبارزه مسلحانه حکومت غاصبین را سرنگون سازد و آن را به دست اهلش یعنی شخص مورد توافق آل محمد بسپارد.و به همین جهت تعداد زیادی از مسلمین دعوتش را پذیرفتند و آماده جهاد شدند.ابو الفرج اصفهانی می نویسد:پانزده هزار نفر از مردمان کوفه با زید بیعت نمودند.علاوه بر این،عده زیادی از اهالی مدائن و بصره و واسط و موصل و خراسان و گرگان دعوتش را اجابت کردند. (2)

قیام زید آن چنان لازم و موجه بود که تعدادی از فقهای اهل سنت نیز دعوتش را پذیرفته و بیاریش شتافتند.حتی مورد تأیید ابو حنیفه امام بزرگ اهل سنت نیز قرار گرفت.فضل بن زبیر می گوید:ابو حنیفه به من گفت:چند نفر از فقهاء دعوت زید را پذیرفته اند؟گفتم:سلیمه بن کهیل و یزید بن ابی زیاد و هارون بن سعد و هاشم بن برید و ابو هاشم سریانی و حجاج بن دینار و چند نفر دیگر.ابو حنیفه مقداری پول به من داد و گفت:این پولها را به زید بده و بگو در راه خرید سلاح و تأمین نیازهای رزمندگان جهادگر به مصرف برسان.من پولها را گرفتم و به زید تحویل دادم (3).

نکته جالب این است که زید موضوع قیامش را قبلا با امام صادق علیه السلام در میان گذاشت و آن حضرت در جواب فرمود:عمو جان!اگر راضی هستی که کشته شوی و بدنت را در کناسۀ کوفه بدار بیاویزند هرطور صلاح می دانی عمل کن (4)و زید با اینکه این خبر را از امام صادق علیه السلام شنیده بود اما آن چنان مصمم بود و احساس وظیفه می کرد که حتی خبر شهادت نیز نتوانست او را از این

[شماره صفحه واقعی : 277]

ص: 3553

اقدام بزرگ منصرف سازد.در راه خدا جهاد کرد تا به فیض شهادت نائل گشت.

امام رضا علیه السلام درباره اش فرمود:زید بن علی از علمای آل محمد بود.برای خدا غضب کرد و با دشمنان خدا جنگید تا به شهادت رسید (1)و امام جعفر صادق علیه السلام درباره اش فرمود:خدا عمویم زید را رحمت کند.او مردم را به شخص مورد توافق آل محمد دعوت مینمود و اگر پیروز میشد حتما بوعده اش عمل می کرد (2).

به اصل بحث برگردیم.چنانکه ملاحظه فرمودید روایت عیص بن قاسم را نمی توان از روایات مخالف نهضت و حرکتهای اسلامی محسوب داشت بلکه می توان آن را از مؤیدات نهضتهای صحیح اسلامی به شمار آورد.و حتی به وسیله این حدیث می توان احادیث دیگر را توجیه و تفسیر نمود.که مراد آنها نهی از نهضتهائی است که رهبری آن واجد شرائط لازم نباشد یا قیام و نهضت را قبل از تهیه مقدمات و امکانات لازم شروع کند،یا بانگیزه های باطل وارد عمل شود.اما قیامهای صحیح اسلامی که مانند قیام زید بن علی باشد نه تنها ممنوع نیست بلکه مورد تأیید ائمه اطهار علیهم السلام بوده است.و با همین بیان روشن شد که حدیث یازدهم همین باب وسائل را نیز نمی توان از احادیث مخالف قیام محسوب داشت.حدیث اینست:

حدیث دوم-احمد بن یحیی المکتب عن محمد بن یحیی الصولی عن محمد بن زید النحوی عن ابن ابی عبدون عن ابیه عن الرضا علیه السلام(فی حدیث)انه قال للمأمون:لا تقس اخی زیدا الی زید بن علی.فانه کان من علماء آل محمد صلی اللّه علیه و آله.غضب للّه فجاهد اعدائه حتی قتل فی سبیله و لقد حدثنی ابی موسی بن جعفر انه سمع اباه جعفر بن محمد یقول:رحم اللّه عمیّ زیدا انه دعا الی الرضا من آل محمد و لو ظفر لو فی بما دعا الیه.لقد استشارنی فی خروجه.فقلت ان رضیت ان تکون المقتول المصلوب بالکناسه فشأنک.(الی ان قال)فقال الرضا علیه السلام ان زید بن علی لم یدع ما لیس له بحق و انه کان اتقی للّه من ذالک.انه قال:ادعوکم الی الرضا من آل محمد (3).

[شماره صفحه واقعی : 278]

ص: 3554

یعنی امام رضا علیه السلام به مأمون فرمود:برادرم زید را با زید بن علی بن الحسین مقایسه نکن.زید بن علی از علماء آل محمد بود که برای خدا غضب کرد و با دشمنان خدا جهاد نمود تا اینکه در راه خدا به شهادت رسید.پدرم موسی بن جعفر فرمود که از پدرم جعفر بن محمد علیه السلام شنیدم که می فرمود:خدا عمویم زید را رحمت کند.او مردم را به سوی شخصی که مورد توافق آل محمد قرار گیرد دعوت می کرد.و اگر پیروز می شد حتما به وعده اش عمل می کرد.و می فرمود:زید دربارۀ قیامش با من مشورت نمود،به او گفتم:اگر راضی هستی کشته شوی و بدنت را در کناسه کوفه بدار آویزند هرطور صلاح می دانی عمل کن.(تا اینکه فرمود)پس امام رضا علیه السلام فرمود:زید بن علی مدعی چیزی نبود که حقش نباشد.او پرهیزکارتر از این بود که چنین ادعای ناحقی را داشته باشد.بلکه او به مردم می گفت:شما را به شخصی دعوت می کنم که مورد توافق آل محمد قرار گیرد.

حدیث مذکور از جهت سند صحیح نیست و راویانش در کتب رجال به عنوان مهمل توصیف شده اند.و از جهت معنا هم آن را نمی توان از احادیث مخالف محسوب داشت.زیرا در این حدیث قیامهائی نظیر قیام زید بن علی مورد تأیید قرار گرفته است.اما زید بن موسی مورد انتقاد قرار گرفته است.زید بن موسی در بصره خروج کرد و مردم را به سوی خودش دعوت می نمود.خانه های مردم را به آتش کشید.و اموال مردم را به زور می گرفت و سرانجام سپاهیانش شکست خوردند و خودش دستگیر شد.مأمون او را مورد عفو قرار داد و خدمت امام رضا علیه السلام فرستاد.امام رضا علیه السلام دستور داد آزادش کردند ولی قسم خورد که هیچگاه با او همکلام نشود (1).

چنانکه ملاحظه می فرمائید در این حدیث از قیام زید بن موسی انتقاد شده لیکن از هر قیام و نهضتی نهی نشده بلکه از قیامهائی که نظیر قیام زید بن علی باشد تأیید به عمل آمده است.

علیه السلام انجام بگیرد سرانجام با شکست مواجه خواهد شد.

حدیث اول-علی بن ابراهیم عن ابیه عن حماد بن عیسی عن ربعی رفعه عن علی بن الحسین علیه السلام قال:و اللّه لا یخرج احد منّا قبل خروج القائم الاّ کان مثله کمثل فرخ طار من و کره قبل ان یستوی جناحاه فاخذه الصبیان فعبثوبه (1)یعنی امام سجاد علیه السلام فرمود:به خدا سوگند!هیچیک از ما قبل از قیام قائم قیام نمی کند مگر اینکه همانند جوجه پرنده ای است که پیش از بال وپر درآوردن از لانه اش خارج شود،به دست کودکان خواهد افتاد که با او بازی میکنند.

سند حدیث-حدیث مذکور به اصطلاح اهل حدیث،مرفوع نامیده می شود.و بعض راویان حذف شده اند که معلوم نیست چه کسی یا کسانی بوده اند و به هرحال معتبر و مورد اعتماد نیست.

حدیث دوم-جابر عن ابی جعفر محمد بن علی علیه السلام قال:مثل خروج القائم منّا کخروج رسول اللّه صلی اللّه علیه و آله و مثل من خرج منّا اهل البیت قبل قیام القائم مثل فرخ طار من و کره فتلاعب به الصبیان (2).

یعنی امام محمد باقر علیه السلام فرمود:مثل قیام قائم مثل قیام رسول اللّه خواهد بود.و مثل هریک از ما اهل بیت که قبل از قیام قائم خروج کند مثل جوجۀ پرنده ای است که از آشیانه اش خارج گردد که اسباب بازی کودکان قرار خواهد گرفت..

حدیث سوم-ابو الجارود قال سمعت ابا جعفر علیه السلام یقول:لیس منّا اهل البیت احد یدفع ضیما و لا یدعوا الی حق الاّ صرعته البلیه حتی تقوم عصا به شهدت بدرا،لا یواری قتیلها و لا یداوی جریحها،قلت:من عنی ابو جعفر علیه السلام؟قال:الملائکه (3).

یعنی امام محمد باقر علیه السلام فرمود:هیچ یک از ما اهل بیت به منظور دفع ظلم و قیام به حق قیام نمی کند جز اینکه با گرفتاریها و شکست مواجه خواهد شد.

تا هنگامی که افرادی که در جنگ بدر حضور یافتند و به یاری رزمندگان شتافتند، و کشته ای نداشتند تا مدفون شوند و مجروحی نداشتند تا معالجه گردند،قیام کنند.

[شماره صفحه واقعی : 280]

ص: 3556

راوی می گوید:مقصود امام از این افراد چه کسانی است؟گفت:ملائکه که در جنگ بدر به یاری سپاهیان اسلام فرود آمدند.

حدیث چهارم-ابو الجار و دعن ابی جعفر علیه السلام قال قلت له اوصنی فقال اوصیک بتقوی اللّه و ان تلزم بیتک و تقعد فی دهمک هؤلاء الناس و ایّاک و الخوارج منّا فانّهم لیسوا علی شیئی(الی ان قال)و اعلم انه لا تقوم عصابه تدفع ضیما او تعزّ دینا الاّ صرعتهم البلیه حتی تقوم عصابه شهدوا بدرا مع رسول اللّه صلی الله علیه و آله لا یواری قتیلهم و لا یرفع صریعهم و لا یداوی جریحهم.فقلت:

من هم؟قال:الملائکه (1).

یعنی ابو الجارود می گوید:به امام صادق علیه السلام گفتم:مرا وصیت بفرمائید.فرمود:به تو سفارش می کنم که تقوا را پیشۀ خود سازی و ملازم خانه ات باشی.و در خفا با همین مردم زندگی کنی.و از افرادی از ما که قیام می کنند، اجتناب کن.زیرا آنها بر باطل هستند و هدف درستی ندارند(تا اینکه فرمود) و بدانکه هیچ گروهی برای دفع ظلم یا عزت و اقتدار اسلام قیام نمی کنند جز اینکه بلایا و گرفتاری ها آنها را بر زمین می زند تا وقتی گروهی قیام کنند که در جنگ بدر حضور داشتند و کشته نمی شدند تا مدفون گردند و بر زمین نمی افتادند تا برداشته شوند و مجروح نمی شدند تا معالجه شوند.راوی گفت:این افراد چه کسانی هستند؟فرمود:ملائکه.

اسلام نیست.از ما اهل بیت تنها قیام مهدی به پیروزی نهائی می رسد که فرشتگان الهی نیز به یاریش فرود می آیند.بنابراین،این احادیث از قیام امامان خبر می دهد و علت عدم قیام آنها را تبیین می کند و به قیام سائرین نظر ندارد.

و اگر مقصود امام علیه السلام از کلمه(منّا)سادات علوی باشد،و بفرماید:

هرقیامی که به رهبری هریک از علویین انجام بگیرد در نهایت با شکست و کشته شدن مواجه خواهد شد،باز هم دلالت بر ممنوعیت قیام ندارد.زیرا فرضا که چنین باشد.احادیث از یک واقعیت خارجی خبر می دهند که قیامهائی که قبل از قیام حضرت مهدی علیه السلام انجام بگیرد به پیروزی کامل نمی رسد و رهبرش کشته می شود،اما این احادیث وظیفه شرعی و قطعی وجوب جهاد در راه خدا و دفاع از اسلام و مسلمین و امر به معروف و نهی از منکر و مبارزه با ظلم و بیدادگری و استکبار را از عهده مسلمین ساقط نمی سازند اطلاع از کشته شدن مطلبی است و انجام وظیفه مطلب دیگر.امام حسین علیه السلام نیز با اینکه از موضوع شهادتش اطلاع داشت اما درعین حال برای دفاع از کیان اسلام در برابر دستگاه طاغوتی یزید قیام کرد.و به وظیفه اش عمل نمود گرچه در نهایت به شهادت رسید.و هم چنین زید بن علی بن الحسین با اینکه خبر شهادتش را از امام جعفر صادق علیه السلام شنیده بود باز هم به وظیفه شرعی خودش عمل کرد و برای دفاع از اسلام و قرآن قیام نمود.گرچه در نهایت به شهادت رسید.جهاد در راه خدا و دفاع از اسلام و امر به معروف و نهی از منکر و دفاع از محرومین و مستضعفین بر مسلمین واجب است گرچه در این راه کشته ها بدهند.زیرا کشته شدن مرادف با شکست نیست.اصولا اگر اسلام در جهان گسترش یافته و باقی مانده است، در اثر جهاد و ایثارگری های امام حسین علیه السلام و اصحاب و یارانش و جهاد و فداکاری های انسان های از خودگذشته ای همانند زید بن علی و یحیی بن زید و حسین شهید فخ و دیگر ایثارگران تاریخ اسلام بوده است.بنابراین،احادیث مذکور تکلیف شرعی جهاد و دفاع و وجوب امر به معروف و نهی از منکر را از مسلمین ساقط نمی سازند.

در اینجا جلسه خاتمه یافت و شب شنبه بعد در منزل آقای فهیمی تشکیل شد.

[شماره صفحه واقعی : 282]

ص: 3558

فهیمی:جناب آقای هوشیار به بحث خود ادامه بدهید.

[دسته سوم احادیثی که دستور می دهند که قبل از ظهور علائم مخصوص قیام حضرت مهدی علیه السلام از هرگونه حرکت و قیامی خودداری نمائید]

هوشیار:دسته سوم احادیثی که دستور می دهند که قبل از ظهور علائم مخصوص قیام حضرت مهدی علیه السلام از هرگونه حرکت و قیامی خودداری نمائید.

حدیث اول عده من اصحابنا عن احمد بن محمد بن عثمان بن عیسی عن بکر بن محمد عن سدیر قال،قال ابو عبد اللّه علیه السلام:یا سدیر!الزم بیتک و کن حلسا من احلاسه و اسکن ما سکن اللیل و النهار فاذا بلغک ان السفیانی قد خرج فارحل الینا و لو علی رجلک (1)یعنی حضرت صادق علیه السلام به سدیر فرمود:ملازم خانه ات باش و مادام که شب و روز ساکن هستند تو نیز ساکن باش.وقتی شنیدی که سفیانی خروج کرده به سوی ما بیا،گرچه پیاده باشی.

اگر یکی از اهل بیت شما قبل از این علائم قیام کرد ما هم با او خروج کنیم؟ فرمود:نه.

خروج؟فقال ابو الحسن علیه السلام:صدق ابو عبد اللّه علیه السلام و لیس الامر علی ما تأوله ابن بکیر.انما عنی ابو عبد الله علیه السلام اسکنوا ما سکنت السماء من النداء و الارض من الخسف بالجیش (1).

یعنی حسین بن خالد می گوید به امام رضا علیه السلام عرض کردم:عبد الله بن بکیر حدیثی را نقل کرده که دوست دارم خدمت شما عرضه بدارم.فرمود:

حدیث چیست؟گفتم:ابن بکیر از عبید بن زراره نقل کرده که گفت:هنگامی که محمد بن عبد اللّه بن حسن خروج کرده بود من در خدمت امام صادق علیه السلام بودم.یکی از اصحاب خدمت رسید و عرض کرد:فدایت شوم! محمد بن عبد الله بن حسن خروج کرده شما درباره خروج با او چه می فرمائید؟ فرمود:مادام که آسمان و زمین ساکن هستند شما هم حرکت نکنید.بنابراین اگر امر چنین باشد نه قائمی خواهد بود نه خروجی.پس امام رضا علیه السلام فرمود:

حضرت صادق علیه السلام درست فرموده لیکن مطلب چنین نیست که ابن بکیر فهمیده است.بلکه مقصود امام این بوده که مادام که آسمان از نداء و زمین از فروبردن سپاه ساکن هستند شما هم ساکن باشید.

حدیث مذکور از حیث سند چندان قابل اعتماد نیست.زیرا علی بن اسباط حدیث را از بعض اصحاب نقل کرده که معلوم نیست چه کسی است.به علاوه جعفر بن(محمد بن)مالک در طریق حدیث واقع شده که گروهی از علمای رجال او را تضعیف نموده اند.

حدیث ششم-علی بن احمد عن عبید اللّه بن موسی العلوی عن محمد بن الحسین عن محمد بن سنان عن عمار بن مروان عن منخل بن جمیل عن جابر بن یزید عن ابی جعفر الباقر علیه السلام انه قال:اسکنوا ما سکنت السموات و لا تخرجوا علی احد فانّ امرکم لیس به خفاء الاّ انّها آیه من اللّه عزّ و جّل لیست من الناس (1).

یعنی حضرت باقر علیه السلام فرمود:مادام که آسمان ساکن است ساکن باشید و بر هیچ کس خروج نکنید.بدرستی که امر شما مخفی نیست.الاّ اینکه نشانه ای است از جانب خدا و امرش به دست مردم نیست.

قیام نمی کنید.گاهی می پرسیدند:پس قائم آل محمد کی قیام می کند؟گاهی از علائم قیام قائم سؤال می کردند.و در چنین اوضاعی بود که بعض سادات علوی از این موقعیت استفاده می کردند و به عنوان مهدی موعود و قائم آل محمد قیام می نمودند،و برای سرنگون ساختن حکومتهای طاغوت می جنگیدند،اما چندی طول نمی کشید که با شکست مواجه می شدند.

احادیث مذکور در یک چنین اوضاع و شرائطی صادر شده است.پس اگر امام به یک نفر یا چند نفر از اصحاب می فرماید ساکت باشید و حرکت نکنید،و منتظر خروج سفیانی یا صدای آسمانی یا علائم دیگر باشید،می خواهد بفرماید:

شخصی که اکنون قیام کرده مهدی موعود روایات نیست،از منهم انتظار قیام نداشته باش که قائم معهود نیستم.صبر کنید تا قائم آل محمد قیام کند،و قیام او دارای علائم و نشانه های مخصوصی است.هرکس به عنوان مهدی و قائم قیام کرد و شما را به یاری طلبید،ملاحظه کنید اگر علائم مخصوص را دارد دعوتش را بپذیرید و اگر علائم مخصوص هنوز آشکار نشده فریب او را نخورید و دعوتش را نپذیرید و بدانید که او مهدی موعود نیست.احادیث مذکور در واقع می خواهند جلو سوءاستفاده بعض سادات علوی را که به عنوان مهدی موعود و قائم آل محمد قیام می نمودند،بگیرد.و تفهیم کند که اینها مهدی موعود نیستند فریبشان را نخورید.و احادیث مذکور هرگز درصدد نیستند که احکام و وظائف قطعی مسلمین را از قبیل وجوب جهاد و دفاع از اسلام و مسلمین و امر به معروف و نهی از منکر و لزوم مبارزۀ با ظلم و بیدادگری و دفاع از محرومین و مستضعفین،از اعتبار ساقط سازند.و بگویند:در برابر انواع ظلم و ستم و فحشاء و منکرات و کفر و الحاد و حتی در برابر توطئه هائی که برای براندازی اصل اسلام چیده می شود سکوت کنید و در انتظار ظهور حضرت مهدی باشید تا جهان را پر از عدل و داد نماید.یک چنین مطلب ناروائی را نمی توان به ائمه اطهار علیهم السلام نسبت داد.اگر سکوت واجب بود پس چرا علی بن ابیطالب علیه السلام با دشمنان اسلام جنگید؟و چرا امام حسین علیه السلام در برابر دستگاه ستمگر یزید قیام کرد؟و چرا قیام خونین زید بن علی مورد تأیید ائمه اطهار علیهم السلام قرار گرفت؟ بنابراین،احادیث مذکور را نباید از احادیث مخالف قیام و نهضت و انقلاب

[شماره صفحه واقعی : 287]

ص: 3563

محسوب داشت.

فرارسد و برایتان فرج حاصل گردد.بنابراین،روایت مذکور را نباید از احادیث مخالف قیام محسوب داشت.

حدیث دوم-الحسن بن محمد الطوسی عن ابیه عن المفید عن ابن قولویه عن ابیه عن سعد عن احمد بن محمد عن علی بن اسباط عن عمّه یعقوب بن سالم عن ابی الحسن العبیدی عن الصادق علیه السلام قال:ما کان عبد لیجس نفسه علی اللّه الاّ ادخله الجنه (1)یعنی:امام صادق علیه السلام فرمود:هرکس که برای خدا خویشتن داری کند،او را داخل بهشت می کند.

و انس بن محمد مهمل می باشد و پدرش محمد نیز در کتب رجال به عنوان مهمل توصیف شده است.

حدیث ششم-حمید بن زیاد عن عبید اللّه بن احمد الدهقان عن علی بن الحسن الطاطری عن محمد بن زیاد عن ابان عن صباح بن سیّابه عن المعلی بن خنیس قال ذهبت بکتاب عبد السلام بن نعیم و سدیر و کتب غیر واحد الی ابیعبد اللّه علیه السلام حین ظهر المسوده قبل ان یظهر ولد العباس:بانّا قدّرنا ان یؤل هذا الامر الیک فما تری؟قال:فضرب بالکتب الارض،قال:اف اف ما انا لهؤلاء بامام.اما یعلمون انه انما یقتل السفیانی (1).

یعنی:معلی می گوید:نامه های عبد السلام و سدیر و چند نفر دیگر را خدمت امام صادق علیه السلام بردم،در همان هنگام که سیاه پوشان ظاهر شدند.و قبل از اینکه بنی عباس آشکار گردند.مضمون نامه ها چنین بود که ما تصمیم گرفته ایم که امر رهبری و حکومت به شما واگذار شود،نظر شما چیست؟امام صادق علیه السلام نامه ها را بر زمین زد و فرمود:ای وای،ای وای،من که امام اینها نیستم(در قیامشان به من نظر ندارند)آیا نمیدانند که مهدی موعود کسی است که سفیانی را به قتل می رساند.

3-هرچند یکبار یکی از سادات علومی در برابر حکومتهای ستمکار قیام می کرد و گروهی از مردم که جانشان بستوه آمده بود،به گمان اینکه مهدی موعود و نجات دهندۀ انسانهاست به یاریش می شتافتند ولی بعد از چندی سرکوب و کشته می شدند.

4-خلفای وقت نسبت به موضوع قیام و قائم حساسیت خاصی داشتند و همواره در بیم و هراس و مراقب اوضاع بودند.از سادات علوی و بالاخص افراد سرشناس آنها کاملا مراقبت می کردند.احادیث مذکور در چنین اوضاع و شرائطی صادر شده است.شیعیان که به انواع گرفتاریها مبتلا بودند،با اصرار از ائمه می خواستند که قیام کنید و مسلمین را از بند حکومتهای غاصب و ستمکار آزاد سازید،یا اجازه می خواستند که به یاری بعض سادات علوی که به عنوان مهدی موعود قیام کرده اند بشتابند.ائمه اطهار علیهم السلام به شیعیان می فرمودند در قیام مهدی موعود عجله نکنید که زمان آن هنوز فرانرسیده است.

خروج کنندگان به عنوان مهدی موعود و قائم آل محمد خروج کرده اند در صورتی که قائم معهود نیستند.قیام قائم معهود علائم خاصی دارد که هنوز آشکار نشده است.برای تثبیت و تحکیم امامت ما هم قیام نکرده اند.قیام آنها هم به پیروزی نخواهد رسید.زیرا اسباب و مقدمات سقوط حکومتهای غاصب فراهم نشده است.و سرنگون کردن حکومتها بسیار دشوار است.می فرمودند صبر کنید تا فرج حاصل شود.و در امر قیام مهدی عجله نکنید که به هلاکت می رسید.و چون نیت قیام و اصلاح دارید و درصدد تهیۀ اسباب و مقدماتش هستید به ثواب آن نائل خواهید شد.و به هرحال،این احادیث از عجله کردن و اقدام به یک حرکت خام و ناپخته نهی می کند،ولی نمی گوید که درصدد تهیه اسباب و مقدمات یک نهضت کامل برای مبارزه با ظلم و استکبار و کفر و بی دینی نباشید.مفاد احادیث این نیست که تکلیف جهاد و دفاع و امر به معروف و نهی از منکر و وجوب دفاع از محرومین و مستضعفین،در زمان غیبت امام زمان علیه السلام از مسلمین ساقط شده باید تماشاگر صحنه های فساد باشند و فقط برای تعجیل در ظهور حضرت مهدی دعا کنند.بنابراین،احادیث مذکور را نیز نمی توان از احادیث مخالف قیام و حرکت محسوب داشت.

[شماره صفحه واقعی : 292]

ص: 3568

نظام حاکم و تأسیس حکومت جدید.و صاحب پرچم عبارتست از رهبر نهضت که برای سرنگون ساختن حکومت موجود مردم را به یاری می طلبد.طاغوت یعنی شخص جبار و ستمگری که به حریم مقدس الهی تجاوز کرده و بندگان خدا را مجبور می کند که حاکمیت او را در برابر حاکمیت اللّه بپذیرند و بدون چون وچرا تسلیم فرمانهایش باشند.جمله«یعبد من دون اللّه»بهترین شاهد است که صاحب پرچم،می خواهد در برابر حکومت اللّه حکومتی را تأسیس کند و خواسته های خودش را به اجرا درآورد.صاحب چنین پرچمی به عنوان طاغوت معرفی شده است.بنابراین معنای حدیث این می شود که:هر پرچمی که قبل از قیام قائم برافراشته شود و رهبر آن،مردم را به سوی خودش دعوت کند.صاحب چنین پرچمی طاغوت است که به حریم حاکمیت اللّه تجاوز نموده و مردم را به اطاعت خویش دعوت می کند.بنابراین مفاد حدیث این می شود که نهضتهای غیردینی مردود می باشد.لیکن اگر نهضتی به عنوان دفاع از دین و حاکمیت احکام و قوانین قرآن به وجود آمد مردود نخواهد بود.زیرا در این صورت پرچمی در برابر پرچم دین برافراشته نشده و رهبر چنین نهضتی طاغوت نیست بلکه ضد طاغوت است.چنین رهبری مردم را به پرستش و اطاعت خودش دعوت نمی کند بلکه به اطاعت پروردگار جهان دعوت می نماید.چنین پرچمی نه تنها در برابر پرچم قائم آل محمد قرار نگرفته بلکه در مسیر حکومت جهانی آن جناب و زمینه ساز آن خواهد بود.آیا می توان گفت هر پرچمی که قبل از قیام قائم برافراشته شد صاحبش طاغوت است؟!مگر علی بن ابیطالب علیه السلام در برابر حکومت طاغوتی معاویه قیام نکرد؟!مگر امام حسن علیه السلام با معاویه اعلان جنگ نداد؟مگر امام حسین علیه السلام برای دفاع از اسلام و مبارزه با دستگاه ستمگر یزید قیام نکرد؟مگر زید بن علی بن حسین برای دفاع از قرآن و مبارزۀ با ستمگری قیام نکرد؟

خارج نیستند و مفاد آنها چنین است.

1-هرکس که قیام کرد و شما را به یاری طلبید بدون تأمل دعوتش را اجابت نکنید بلکه شخص دعوت کننده و هدفش را خوب بررسی کنید.اگر به عنوان مهدی موعود و قائم آل محمد قیام کرده یا هدف غیرخدائی دارد دعوتش را نپذیرید.زیرا زمان ظهور و قیام حضرت مهدی هنوز فرانرسیده است.

2-در برابر اصرار شیعیان که امام را دعوت به قیام می کردند از یک واقعیت خارجی خبر می دهد که هریک از ائمه که قبل از قیام قائم آل محمد قیام کند با شکست مواجه می گردد و کشته می شود.چون اسباب و مقدمات قیام جهانی مهدی فراهم نشده است.

3-قیام حضرت مهدی علائم و نشانه های مخصوصی دارد،و قبل از وقوع آن علائم دعوت کسانی را که به عنوان مهدی موعود قیام می کنند اجابت نکنید.

4-برای سرنگون ساختن هر حکومتی تهیه اسباب و مقدمات لازم ضرورت دارد.قبل از آماده کردن اسباب و مقدمات،در قیام و نهضت عجله نکنید که با شکست مواجه خواهید شد.

5-هر پرچمی که قبل از قیام قائم،در برابر حاکمیت الله برافراشته شود صاحبش طاغوت می باشد که به حریم حاکمیت اللّه تجاوز نموده و نباید دعوتش را اجابت کرد.

چنانکه ملاحظه می فرمائید احادیث مذکور تنها قیامهائی را مردود می شمارد که رهبر آن مدعی مهدویت باشد و به عنوان قائم آل محمد قیام کند یا هدف غیر الهی داشته باشد یا بدون تهیه مقدمات و اسباب لازم و قبل از فرارسیدن زمان مناسب اقدام شود.اما اگر رهبر قیام نه به عنوان مهدویت و نه به منظور تأسیس حکومتی در برابر حاکمیت اللّه،بلکه به منظور دفاع از اسلام و قرآن و مبارزۀ با ظلم و استکبار،و بقصد تأسیس حکومت عدل الهی و اجرای کامل قوانین آسمانی قیام کرد و اسباب و مقدمات نهضت را نیز پیش بینی نمود،و مردم را به یاری طلبید،روایات مذکور چنین نهضت و انقلابی را مردود نمی شمارد.و پرچم چنین نهضتی پرچم طاغوت نیست بلکه پرچم ضد طاغوت است.تأسیس چنین حکومتی در برابر اللّه نیست بلکه به منظور حاکمیت اللّه و در مسیر حکومت

[شماره صفحه واقعی : 295]

ص: 3571

جهانی حضرت مهدی و زمینه ساز آن می باشد.بنابراین،احادیث مذکور مخالف چنین قیام و نهضتی نخواهد بود.

در بخش دوم این بحث نیز با احادیث مخالف و مفاد آنها آشنا شدید.

اکنون وجدان پاک شما را به داوری می طلبم.آیا احادیث مذکور با آن سند و دلالتی که ملاحظه کردید می توانند یک چنین وظیفه قطعی و مهمی،یعنی وجوب اجرای کامل قوانین اسلام را از عهدۀ مسلمین ساقط سازند؟آیا می توانند در برابر آن همه آیات و روایات وجوب جهاد و دفاع و امر به معروف و نهی از منکر و مبارزه با ظلم و بیدادگری و دفاع از محرومین و مستضعفین مقاومت نمایند و چنین تکلیف مهمی را در زمان غیبت ولی عصر از عهدۀ مسلمین ساقط سازند؟ آیا با این قبیل احادیث می توان گفت که شارع مقدس اسلام،در این زمانها دست از احکام سیاسی و اجتماعی خویش برداشته و اجرای آنها را به زمان ظهور حضرت مهدی علیه السلام موکول نموده است؟آیا با این قبیل احادیث می توان گفت که حتی اگر اساس اسلام هم در معرض خطر دشمنان اسلام قرار گرفت بر مسلمین لازم نیست از آن دفاع کنند؟آیا می توان گفت که حتی اگر کفار و مشرکین بر مسلمین سلطه یافتند و تمام شؤون آنها را در قبضه خویش درآوردند و بر جان و مال و ناموس و شرف آنها مسلط شدند مسلمین جز سکوت و تماشای صحنه های فساد و بدبختی و رنج و محرومیت وظیفه ای ندارند باید صبر کنند تا امام زمان علیه السلام ظاهر شود و جهان را اصلاح کند؟آیا احادیث مذکور با چنین اسناد و مفادی که داشتند می توانند در برابر این قبیل آیات مقاومت نمایند؟ فَقٰاتِلُوا أَئِمَّهَ الْکُفْرِ إِنَّهُمْ لاٰ أَیْمٰانَ لَهُمْ (1)وَ قٰاتِلُوا الْمُشْرِکِینَ کَافَّهً کَمٰا یُقٰاتِلُونَکُمْ کَافَّهً (2)وَ قٰاتِلُوهُمْ حَتّٰی لاٰ تَکُونَ فِتْنَهٌ وَ یَکُونَ الدِّینُ کُلُّهُ لِلّٰهِ (3)وَ مٰا لَکُمْ لاٰ تُقٰاتِلُونَ فِی سَبِیلِ اللّٰهِ وَ الْمُسْتَضْعَفِینَ (4)فَقٰاتِلُوا أَوْلِیٰاءَ الشَّیْطٰانِ إِنَّ کَیْدَ الشَّیْطٰانِ کٰانَ ضَعِیفاً (5)وَ جٰاهِدُوا فِی اللّٰهِ حَقَّ جِهٰادِهِ (6)وَ قٰاتِلُوا فِی سَبِیلِ اللّٰهِ الَّذِینَ یُقٰاتِلُونَکُمْ وَ لاٰ تَعْتَدُوا (7)وَ لْتَکُنْ مِنْکُمْ أُمَّهٌ یَدْعُونَ إِلَی الْخَیْرِ وَ یَأْمُرُونَ بِالْمَعْرُوفِ

[شماره صفحه واقعی : 297]

ص: 3573

وَ یَنْهَوْنَ عَنِ الْمُنْکَرِ

(1)

یٰا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا کُونُوا قَوّٰامِینَ بِالْقِسْطِ شُهَدٰاءَ لِلّٰهِ

(2)

وَ أَعِدُّوا لَهُمْ مَا اسْتَطَعْتُمْ مِنْ قُوَّهٍ وَ مِنْ رِبٰاطِ الْخَیْلِ تُرْهِبُونَ بِهِ عَدُوَّ اللّٰهِ وَ عَدُوَّکُمْ

(3)

و دهها آیه و صدها حدیث دیگر از این قبیل.نه،هرگز.احادیث مذکور چنان توانی را ندارند که تکالیف قطعی و ضروری و دائمی اسلام را از عهدۀ مسلمین ساقط سازند، بلکه عموم مسلمین موظفند در گسترش دین و دفاع از اسلام و مسلمین و اجرای کامل احکام و برنامه های حیاتبخش قرآن تلاش و جدیت کنند،گرچه مستلزم قیام و جهاد همگانی باشد.

مخصوصا علمای دین و فقهای اسلام در انجام این امر مهم،مسؤولیت سنگین تری را برعهده دارند.زیرا آنها وارثان پیامبران و نگهبانان دین و پناه گاه مردم هستند.مگر علما و فقها حق دارند در برابر کفار و مستکبرین و طاغوتیان که امت اسلامی را به روز سیاه نشانده اند،سکوت کنند و مستضعفین و محرومین را در قیام همگانی تشویق و رهبری نکنند؟مگر امیر المؤمنین علیه السلام نمی فرماید؛ اما و الذی فلق الحبه و برأ النسمه لو لا حضور الحاضر و قیام الحجه بوجود الناصر و ما اخذ اللّه علی العلماء ان لا یقارّ و اعلی کظه ظالم و لا سغب مظلوم لا لقیت حبلها علی غاربها (4)یعنی به خدائی سوگند که دانه را شکافت و انسان را آفرید.اگر آن جمعیت(انبوه)برای بیعت من حاضر نمی شدند.و به این وسیله حجت بر من تمام نمی شد،و اگر نبود که خدا از علماء پیمان گرفته که بر پرخوردن ظالم و گرسنه ماندن مظلوم رضایت ندهند،بدون تردید مهار شتر خلافت را بر کوهانش می انداختم تا هرجا که خواهد برود.مگر امام حسین علیه السلام از پیامبر نقل نکرده که فرمود؛من رای سلطانا جائرا مستحلا لحرام اللّه ناکثا لعهد اللّه مخالفا لسنه رسول اللّه صلی الله علیه و آله یعمل فی عباد اللّه بالاثم و العدوان فلم یغیّر علیه بفعل و لا قول کان حقا علی اللّه ان یدخله مدخله (5)یعنی هرکس که سلطان ستمگری را ببیند که حرام خدا را حلال کرده و عهد خدا را درهم شکسته

[شماره صفحه واقعی : 298]

ص: 3574

و با سنت و قانون پیامبر مخالفت نموده و در میان بندگان خدا مرتکب گناه و عدوان می شود،و او را در برابر چنین سلطان ستم پیشه ای با عمل و گفتار به مخالفت برنخیزد بر خداوند است که چنین شخصی را در جایگاه همان ستمگر(جهنم) وارد کند.

باز هم امام حسین علیه السلام می فرماید؛ذالک بان مجاری الامور و الاحکام علی ایدی العلماء باللّه الامناء علی حلاله و حرامه،فانتم المسلوبون تلک المنزله و ما سلبتم ذالک الاّ بتفرقکم عن الحق و اختلافکم فی السنه بعد البینه الواضحه و لو صبرتم علی الاذی و تحملتم المؤونه فی ذات اللّه کانت امور اللّه علیکم ترد و عنکم تصدر و الیکم ترجع و لکنکم مکنتم الظلمه من منزلتکم و استسلمتم امور اللّه فی ایدیهم یعملون بالشبهات و یسیرون فی الشهوات،سلّطهم علی ذلک فرارکم من الموت و اعجابکم بالحیاه التی هی مفارقتکم فاسلمتم الضعفاء فی ایدیهم فمن بین مستعبد مقهور و بین مستضعف علی معیشتهم مغلوب،یتقلبون فی الملک بآرائهم و یستشعرون الخزی باهوائهم اقتداء بالاشرار و جرأه علی الجبار (1).

یعنی به این جهت است که مجاری امور و احکام به دست علماء الهی می باشد که امین بر حلال و حرام خدا می باشند.پس شمائید که این مقام و منزلت را از دست داده اید.و این مقام از شما سلب نشده مگر در اثر افتراق شما از حق و اختلافتان در سنت پیامبر بعد از اینکه ادله روشنی داشتید.و اگر بر اذیتها صبر می کردید و شدائد و سختیها را در راه خدا تحمل می نمودید امور خدا بر شما وارد می شد و از شما صدور می یافت و به شما مراجعه می شد.ولی شما(در اثر کوتاهی در انجام وظیفه)ستمگران را در جایگاه خودتان مستقر ساختید.و امور الهی(ادارۀ امت)را به دستشان سپردید تا در شبهات(بمیل خودشان)رفتار کنند و دنبال امیال و خواسته هایشان بروند.آری فرار شما از مرگ و علاقه به حیات دنیا بود که آنها را بر شما مسلط ساخت.شما بودید که مردمان ضعیف و محروم را در دست ستمکاران رها ساختید تا برخی را بردۀ خویش قرار دهند و بعضی را ناتوان و محتاج لقمه نانی قرار دهند.و ستمکاران مطابق میلشان مملکت را اداره کنند و ذلت و رسوائی را بر خودشان و ملتشان هموار سازند.و

[شماره صفحه واقعی : 299]

ص: 3575

در این باره از اشرار و بدان پیروی می کنند و بر مخالفت با خداوند جبار جرات می ورزند.

آری علماء و فقهای اسلام یک چنین وظیفه سنگینی را برعهده دارند.

و اگر در انجام این مسؤولیت بزرگ کوتاهی کنند در قیامت مورد بازخواست قرار خواهند گرفت.وظیفه علماء فقط درس و بحث و حاشیه و تقریرات نویسی و اقامه نماز جماعت و مسأله گفتن نیست بلکه وظیفه بزرگتر آنها حفظ دین و دفاع از اسلام و مسلمین و مبارزۀ با کفر و استکبار و سعی در اجرای کامل قوانین و احکام اسلام می باشد.که اگر در این باره کوتاهی کنند نزد خداوند قهار عذر و بهانه ای ندارند.و تمسک جستن به چند حدیث ضعیف و مجمل هم نمی تواند چنین مسؤولیت سنگینی را از دوش آنها بردارد.

آیا خداوند متعال و پیامبر گرامی اسلام بما اجازه می دهند که در برابر توطئه های شوم و خطرناک دشمنان اسلام و اوضاع اسفناک و رقتبار کشورهای اسلامی سکوت کنیم و همانند سابق به درس و بحث و اقامه نمازمان اکتفا کنیم؟!نه،هرگز.

[شماره صفحه واقعی : 300]

ص: 3576

رضایت خدا فراهم نشود از جنگ دست نمی کشند (1).

در آن موقع،زمامداران خودسر و ستمگران بی وجدان،احساس خطر می نمایند و درصدد دفاع برمی آیند و ندای مخالفت را به هم مسلکان خویش می رسانند،اما سربازان عدالتخواه و اصلاح طلبان جهان که از جور و تعدی خسته شده اند،تصمیم نهایی را می گیرند،با اتحاد و کوشش به آنها حمله می نمایند،با تأییدات خداوندی ستمکاران را ریشه کن نموده قتل عامشان می کنند،رعب و ترس همه را فرامی گیرد و تسلیم دولت حق می گردند.

بسیاری از کفار به واسطۀ دیدن علائم صدق و حقیقت،به دین اسلام می گروند،آنهایی که در کفر و ظلم خویش اصرار ورزند به دست لشکر مهدی قتل عام می شوند.یگانه دولت مقتدر و نیرومند اسلام در سرتاسر زمین تشکیل می یابد و مردم از جان ودل در حفظ و حراست آن کوشش می نمایند (2).دین اسلام عمومی می گردد و در تمام بلاد داخل می شود (3).

[شماره صفحه واقعی : 302]

ص: 3578

پیغمبر صلی الله علیه و آله فرمود:اگر از عمر دنیا بیش از یک روز هم باقی نمانده باشد خدا مردی را که نامش نام من و اخلاقش اخلاق من و کنیه اش ابو عبد اللّه است، مبعوث می کند و بوسیلۀ او دین را-به عظمت اولی خود-برمی گرداند و فتوحاتی را نصیبش می کند و به جز گویندۀ کلمۀ توحید کسی روی زمین باقی نخواهد ماند.به آنحضرت عرض شد:مرد مذکور از نسل کدام فرزندانت به وجود می آید؟پیغمبر دستش را به حسین زده فرمود:از این (1).

حضرت ابو جعفر علیه السلام -در حدیثی-فرمود:قائم و اصحابش آن قدر جنگ می کنند تا دیگر مشرکی باقی نماند (2).

[شماره صفحه واقعی : 304]

ص: 3580

رحمت او گشوده است و هرچه بخواهد انفاق می کند.قرآنی که بر تو نازل گشته سرکشی و کفر بسیاری از آنها را افزون می کند و تا قیامت در میانشان دشمنی و کینه انداختیم (1).

چنانکه ملاحظه می فرمایید،ظواهر این آیات دلالت می کنند که کیش یهود و نصاری تا قیامت باقی خواهد ماند.

از بعض احادیث نیز همین موضوع استفاده می شود.از باب نمونه:

ابو بصیر می گوید:به امام صادق علیه السلام عرض کردم:صاحب الامر با اهل ذمه-یهود و نصاری-چه می کند؟فرمود:مانند پیغمبر اکرم صلی الله علیه و آله با آنان مصالحه می کند،آنها هم با کمال ذلت جزیه می دهند (2).

حضرت ابو جعفر علیه السلام فرمود:صاحب الامر مهدی نامیده شد برای اینکه تورات و سائر کتابهای آسمانی را از غاری که در انطاکیه واقع شده استخراج می نماید، بین اهل تورات با توراه و بین اهل انجیل با انجیل و بین اهل زبور با زبور و بین اهل قرآن با قرآن قضاوت خواهد کرد (3).

در مقابل این آیات و روایات،احادیث مخالفی هم وجود دارد که دلالت می کنند در عصر دولت مهدی علیه السلام غیر از مسلمان احدی روی زمین باقی نمی ماند، آن حضرت دین اسلام را بر یهود و نصاری عرضه می دارد هرکس پذیرفت از کشته شدن نجات می یابد و هرکس امتناع ورزید به قتل می رسد.از باب نمونه:

ابن بکیر می گوید:تفسیر آیۀ- وَ لَهُ أَسْلَمَ مَنْ فِی السَّمٰاوٰاتِ وَ الْأَرْضِ طَوْعاً وَ کَرْهاً وَ إِلَیْهِ یُرْجَعُونَ -را از حضرت ابو الحسن علیه السلام پرسیدم.فرمود:آیۀ مذکور در شأن قائم نازل شده است.وقتی آن جناب ظاهر شد دین اسلام را بر یهود و نصاری و صابئین و کفار شرق و غرب،عرضه می دارد،پس هرکس با میل و اختیار اسلام بیاورد بنماز و زکوه و سائر واجبات امرش می کند و هرکس از قبول اسلام امتناع ورزید گردنش را می زند،تا اینکه در شرق و غرب زمین،جز موحد و خداپرست کسی باقی نماند.ابن بکیر می گوید:به آنحضرت عرض کردم فدایت شوم،

[شماره صفحه واقعی : 306]

ص: 3582

مردم جهان زیادتر از آنند که کشته شوند؟فرمود:هرگاه خدا کاری را اراده کرد زیاد را کم،و کم را زیاد می گرداند (1).

حضرت ابو جعفر علیه السلام فرمود:خدا شرق و غرب جهان را برای صاحب الامر مفتوح می کند آن قدر جنگ می کند تا اینکه جز دین محمد دینی باقی نماند (2).

حضرت ابو جعفر علیه السلام در تفسیر آیۀ ذیل فرمود:به طوری می شود که احدی باقی نمی ماند مگر اینکه به محمد ایمان بیاورد (3).

چنانکه ملاحظه فرمودید احادیث دو دسته اند:یک دسته موافق قرآن،دستۀ دیگر مخالف آن،لیکن بر دانشمندان پوشیده نیست که احادیث موافق قرآن بر احادیث مخالف مقدمند و آنها را از اعتبار ساقط می سازند.بنابراین،یهود و نصاری در عصر دولت مهدی باقی خواهند ماند لیکن از عقیدۀ تثلیث و شرک دست برمی دارند و خداپرست می شوند و تحت الحمایۀ حکومت اسلامی به زندگی خویش ادامه می دهند.درعین حال،دولتهای باطل سقوط می کنند و قدرت جهان در دست مسلمانان صلاحیتدار واقع می شود و دین اسلام دین جهانی و بر تمام ادیان غالب می گردد و بانگ توحید از همه جا بلند می شود.امام صادق علیه السلام فرمود:هنگامیکه قائم ما قیام کرد هیچ نقطه ای از زمین نیست جز اینکه آوای:اشهد ان لا اله الا اللّه و ان محمدا رسول اللّه در آنجا بلند می شود (4).

حضرت ابو جعفر علیه السلام فرمود:وقتی قائم قیام کرد دولت باطل برای همیشه سقوط می کند (5).

حضرت ابو جعفر علیه السلام در تفسیر آیۀ ذیل فرمود:این آیه دربارۀ ائمه و مهدی و یارانش نازل شده است،خدا آنان را بر شرق و غرب زمین فرمانده و حاکم می گرداند بواسطۀ آنان دین را تقویت می کند و بدعتها و باطل را از بین

[شماره صفحه واقعی : 307]

ص: 3583

می برد-چنانکه نادانان حق را پایمال کرده اند-به طوریکه دیگر از ظلم اثری باقی نمی ماند.وظیفه امر به معروف و نهی از منکر را انجام می دهند (1).

ابو بصیر می گوید:خدمت امام جعفر صادق علیه السلام عرض کردم یابن رسول اللّه!قائم شما اهل بیت کیست؟فرمود:ابا بصیر!او پنجمین فرزند پسر من موسی است، پسر بهترین کنیزان خواهد بود.به قدری غیبتش طولانی می شود که گروهی به شک میافتند.بعدا خدا ظاهرش می نماید و شرق و غرب زمین را به دستش فتح می کند.عیسی بن مریم نازل می شود و پشت سرش نماز می خواند.در آن عصر، زمین به نور خدا روشن می گردد و تمام نقاطیکه غیرخدا در آن عبادت شده به عبادتگاه خدا تبدیل می شود.دین مخصوص خدا می گردد،گرچه مشرکین از آن کراهت داشته باشند (2).پیغمبر صلی الله علیه و آله به علی علیه السلام فرمود:امامان بعد از من دوازده نفرند،اولشان تو و آخرشان قائمی است که خدا به دست وی شرق و غرب جهان را مفتوح می گرداند (3).

مهندس:من موضوعی در این رابطه به خاطرم رسید ولی مثل اینکه وقت، کمی گذشته و نباید بیش از این مزاحم آقای دکتر و سایر دوستان شد و اگر اجازه بفرمایید در جلسه بعد مطرح کنم.

*** جلسه خاتمه یافت و قرار شد هفته آینده همه دوستان در منزل آقای جلالی گرد هم آیند.

[شماره صفحه واقعی : 308]

ص: 3584

پیدا کرده اند که ادیان و مسلکهای خودشان قدرت ندارند وجدان آنان را قانع سازند.از سوی دیگر غریزۀ خداپرستی و دین جویی آرامشان نمی گذارد لذا در جستجوی آیینی هستند که از هرگونه عقائد فاسد و خرافات منزه باشد و قدرت و معنویتی داشته باشد که خواسته های درونی آنان را تأمین و از غذای معنوی و روحانی بهره مندشان کند.از این رهگذر است که می توان حدس زد جامعه بشریت در آیندۀ نزدیک به حقانیت و متانت احکام و معارف اسلام پی می برد و برایش روشن می شود که یگانه آیینی که می تواند به خواسته های درونی پاسخ مثبت بدهد و سعادت جسمانی و روانی را تأمین کند،فقط و فقط،دین مقدس اسلام است و بس.

متأسفانه ما چنان همت عالی و وسیلۀ کافی در دست نداریم تا مردم جهان را از معارف پاک و حقایق نورانی اسلام مطلع گردانیم.اما حس حقیقت جویی مردم از یک طرف،معارف و احکام متین اسلام از طرف دیگر عاقبت این مشکل را حل می کند.در آن هنگام است که جهانیان فوج فوج داخل اسلام می شوند و مسلمین اکثریت پیدا می کنند.

علاوه بر این از اوضاع عمومی زمان ظهور می توان پیش بینی نمود که وقتی مهدی موعود ظاهر شد و حقایق اسلام را به مردم جهان عرضه داشت و برنامۀ انقلابی و اصلاحی اسلام را بسمع آنان رسانید بسیاری از مردم اسلام را قبول می کنند و از قتل نجات می یابند زیرا از یک طرف،استعداد مردم برای درک حقائق به حد کمال رسیده از طرف دیگر معجزاتی را به دست امام زمان علیه السلام مشاهده می کنند،از طرف دیگر،اوضاع عمومی جهان را غیرعادی و فوق العاده می یابند و اعلام خطر رهبر انقلاب به گوششان می رسد.این اوضاع سبب می شود که مردم جهان فوج فوج به دست مهدی موعود اسلام اختیار نمایند و از قتل نجات یابند.

اما کسانیکه با تمام این اوضاع از پذیرفتن اسلام امتناع ورزند پس یهود و نصاری که قبلا گفتیم کشته نمی شوند و تحت الحمایۀ دولت اسلامی زندگی می کنند فقط کفار و ستمگران معاند و ستیزه گر هستند که به دست لشکر مهدی دادگستر هلاک می گردند،و تعداد آنها هم چندان زیاد نخواهد بود.

[شماره صفحه واقعی : 310]

ص: 3586

کرد.خدا قم و اهلش را زبون و ذلیل نمی کند بلکه توفیقات و تأییدات خداوندی همواره شامل حالشان خواهد بود.سپس فرمود:دین و متدینین قم،کم ارج بوده مورد توجه واقع نخواهند شد،اگر جز این بود قم خراب و اهلش نابود می شدند، حجتی بر سائر بلاد باقی نمی ماند و آسمان قرار نمی گرفت و لحظه ای به جهانیان مهلت داده نمی شد.قم و اهلش از تمام حوادث ناگوار محفوظ خواهند ماند.

زمانی خواهد آمد که شهر قم و ساکنینش،بر تمام مردم حجت گردند و آن در زمان غیبت قائم ما است تا وقت ظهورش.اگر چنین نبود زمین اهلش را فرومی برد.

فرشتگان خدا تمام بلیه ها را از قم و ساکنینش دفع می کنند،هر ستمکاری که به آنشهر قصد تجاوز و تعدی نماید،هلاک کنندۀ ستمکاران کمرش را می شکند و به پیش آمد سخت یا مصیبت دردناک یا دشمن مقتدری مشغولش می سازد.

خداوند متعال توجه به قم و اهالی آن را از یاد ستمکاران می برد چنانکه ذکر خدا را فراموش کرده اند (1).

امیر المؤمنین علیه السلام فرمود:مردی از قم مردم را به سوی حق دعوت می کند،گروهی دعوتش را می پذیرند و در اطرافش گرد می آیند که مانند پاره های آهن می باشند و بادهای تند نمی تواند آنها را از جای برکند.از جنگ خسته نمی شوند و ترس ندارند.فقط بر خداوند توکل دارند و سرانجام پیروزی از آن پرهیزکاران خواهد بود (2).

جلالی:شما پیش بینی کردید که در آینده،اسلام و مسلمین اکثریت پیدا می کنند،حدس شما با بعضی از احادیث سازش ندارد،مثلا:

پیغمبر فرمود:زمانی خواهد آمد که از قرآن جز اثری و از اسلام جز نامی باقی نمی ماند،مسلمان نامیده می شوند اما از تمام مردم،از اسلام دورترند.

مساجدشان تعمیر ولی از هدایت خالی است (3).

[شماره صفحه واقعی : 312]

ص: 3588

هوشیار:پیغمبر در این قبیل احادیث بیش از این نفرموده که روزی خواهد آمد که حقیقت و واقعیت اسلام از بین می رود و بیش از صورتی از آن باقی نمی ماند و با اینکه مسلمانند از حقیقت اسلام فرسنگها دورند.ولی این موضوع با اکثریت داشتن مسلمین نیز سازش دارد،زیرا ممکن است در عین حالیکه مسلمانند از حقیقت و نورانیت اسلام کم بهره باشند،غبار اندراس و کهنگی بر پیکر مقدس اسلام نشسته باشد و به واسطۀ وجود مقدس ولی عصر آثار کهنگی زدوده شود و بنای دین تجدید گردد.چنانکه پیغمبر اکرم فرمود:قسم به کسی که جانم به دست اوست،اسلام و مسلمین همواره در تزاید می باشند و شرک و مشرکین در تناقص خواهند بود.سپس فرمود:سوگند به کسی که جانم به دست اوست به هرکجا که شب می رسد این دین نیز خواهد رسید (1).

سخن را کوتاه کنم اولا پیش بینی می شود که قبل از ظهور حضرت صاحب الامر مسلمین اکثریت یابند.ثانیا وقتی آن حضرت ظاهر شد،بسیاری از جهانیان مسلمان می گردند زیرا سطح علوم و استعداد بشر ترقی نموده و برای پذیرفتن حق آمادگی یافته اند چنانکه در روایات وارد شده است:

حضرت باقر علیه السلام فرمود:وقتی قائم ما قیام نمود خدا دست لطفش را بر سر بندگان می نهد و حواسشان را جمع و عقولشان را کامل می گرداند (2).

علی علیه السلام فرمود:در دورۀ آخر الزمان و دوران سختی و نادانی مردم،خداوند مردی را برانگیزد و به واسطۀ ملائکه خویش یاریش کند و یارانش را نگهداری نماید و به وسیلۀ آیات و علامات نصرتش دهد و بر تمام اهل زمین پیروزش گرداند،تا خواه و ناخواه به دین حق درآیند.زمین را از عدل و داد و نور و برهان پرمی کند.عرض و طول شهرها برایش خاضع می شوند،به طوریکه هیچ کافری نماند جز اینکه ایمان آورد و ناشایسته ای نماند جز اینکه صالح گردد (3).

[شماره صفحه واقعی : 313]

ص: 3589

سیره و رویۀ پدران بزرگوارش که چنین مأموریت حادی نداشتند و به پند و اندرز اکتفا می نمودند.بنابراین،مقصود از خروج با سیف،این نیست که سلاحهای جنگی او منحصر به شمشیر است و از استعمال هرگونه سلاح دیگری خودداری می کند بلکه ممکن است آنجناب هم از سلاحهای جنگی روز استفاده نماید بلکه امکان دارد سلاحهای دیگری را اختراع کند که بر تمام وسائل جنگی آنروز غالب گردد.

حقیقت مطلب این است که ما از حوادث و پیش آمدهای آیندۀ جهان بی اطلاعیم و از سرنوشت انسانیت و صنایع به طور دقیق خبر نداریم بدینجهت هم حق نداریم بدون مدرک،آینده را بر طبق گذشته قیاس کنیم.ما نمی دانیم در آینده،کدام کشور و ملتی در صنایع و علوم و تمدن و قدرت بر سایرین برتری و تفوق پیدا خواهد کرد.شاید در آینده،ملل متفرق اسلامی از خواب غفلت بیدار شوند،اختلافات جزئی را کنار بگذارند و همه شان برادروار،زیر پرچم نیرومند توحید گرد آیند.علوم و دستورات متین قرآن را برنامۀ عملی خویش قرار دهند و برنامه های اصلاحی اسلام را به مرحلۀ اجرا درآورند.از ثروتهای خدادادی خویش بهره برداری نمایند.از حالت سستی و انزوا بیرون آیند و در علوم و صنایع و اخلاق،پیشرو تمدن بشریت گردند.نیروی سرکش و افسار گسیختۀ شرق و غرب را مهار کنند و زمینۀ نهضت و ظهور مصلح حقیقی و مهدی موعود را فراهم سازند.

پس آنجناب ظاهر شود و به واسطۀ نیروی مقتدری که در اختیار دارد و نصرت و تأییدات خداوندی و قدرت خارق العاده مقام ولایت،حکومتهای سرکش و ستمکار را سرنگون سازد و حکومت توحید و عدالت را در سرتاسر جهان تشکیل دهد.در آنهنگام،دانشمندان و مخترعین جهان که به چشم خود مشاهده می کنند که نتیجۀ زحمات و کوششهای جان فرسای آنان که باید در راه صلح و صفا و بهتر ساختن زندگی تودۀ مردم مصرف شود،در راه استعمار و بدام انداختن مردم به کار می رود و از این موضوع رنج می برند ولی چاره ای نمی یابند،بدون شک ندای عدالت خواهی مهدی اسلام را اجابت می کنند و در راه پیشبرد هدفش کوشش می نمایند.

ما چه می دانیم شاید در آینده بشر از جهالت و عناد و عصبیت و خودسری دست

[شماره صفحه واقعی : 317]

ص: 3593

بردارد و تولید و اختراع سلاحهای هسته ای و اتمی را ممنوع سازد و بودجه های سنگین نظامی را در راه توسعه فرهنگ عمومی و امور عمرانی و رفاه بشر به مصرف برساند.

[شماره صفحه واقعی : 318]

ص: 3594

سر راه ساخته شده خراب می کنند.برای خیابانها پیاده رو احداث می نمایند.به پیاده ها دستور می دهند از پیاده رو عبور کنند و به سواره ها امر می کنند در وسط خیابان حرکت نمایند.

تمام پنجره هائی را که به کوچه باز شده مسدود می سازد.از ایجاد مستراح و ناودان در کوچه مانع می شود.حتی مساجد مشرف و عالی را خراب می کند.

پیش آمدگی های ساختمانها را نیز خراب می کند.مناره ها و مقصوره ها را ویران می سازد.

در عصر مهدی علیه السلام عقول مردم کامل می گردد و سطح معلومات عمومی بالا می رود به طوریکه زنها در خانۀ خویش از عهدۀ قضاوت برمی آیند.

حضرت صادق علیه السلام فرمود:علم و دانش به بیست و هفت قسمت تقسیم شده اما تاکنون بیش از دو قسمت آن در دسترس بشر قرار نگرفته است.وقتی قائم ما قیام نمود بیست و پنج قسمت دیگر را آشکار می کند و در بین بشر پخش می نماید (1).

ایمان مردم کامل می گردد و کینه از دلشان بیرون می رود.در خاتمه لازم است متذکر باشید که هر بخشی از مطالب مذکور از روایتی گرفته شده و مدرک اکثر آنها خبر واحدی بیش نیست.اگر طالب تفصیل باشید به کتاب بحار الانوار ج 51 و 52 و کتاب اثبات الهداه ج 6 و 7 و کتاب غیبت نعمانی مراجعه فرمایید.

[شماره صفحه واقعی : 320]

ص: 3596

مستعد نمودند.طرح برنامه و آغاز مبارزه از پیمبران گذشته شروع شد و هریک از آنان بر حسب نوبۀ خویش،سطح افکار دینی بشر را ترقی دادند تا نوبت به پیغمبر اسلام صلی الله علیه و آله رسید.پس آن حضرت نقشۀ کامل و برنامه جامع آن انقلاب و تحول جهانی را تهیه کرد و تحویل ائمه اطهار داد.خودش و جانشینانش در این راه کوششها کردند و سختیهای بسیاری را متحمل گشتند.سالهای سال باید بگذرد و حوادث و انقلاباتی در جهان واقع گردد تا مزاج انسانیت لیاقت و استعداد حکومت توحید را پیدا کند.

آنگاه آخرین سنگر کفر و بی دینی توسط نیروی فوق العاده مهدی موعود علیه السلام مفتوح خواهد شد و آرمان بشریت تحقق خواهد یافت.

بنابراین،مهدی موعود علیه السلام مجری نقشه های پیغمبر اسلام صلی الله علیه و آله بلکه تمام پیمبران گذشته است و پیروزی او پیروزی ادیان آسمانی است.خدا در زبور به حضرت داود وعدۀ پیروزی داده و در یکی از آیاتی که در شأن مهدی موعود نازل شده می فرماید:ما در زبور نوشتیم که بندگان شایستۀ ما وارث زمین می گردند (1)

[شماره صفحه واقعی : 322]

ص: 3598

غیبت،بدعت هایی در دین گذاشته می شود و احکامی از قرآن و اسلام بر طبق میل مردم تأویل و تفسیر می شود.بسیاری از حدود و احکام چنان فراموش می شود که گویا اصلا از اسلام نبوده است.وقتی مهدی علیه السلام ظهور کرد بدعتها را ابطال می کند و احکام خدا را به همان جور که صادر شده ظاهر می نماید.حدود اسلامی را بدون سهل انگاری اجرا می کند و معلوم است که چنین برنامه ای کاملا برای مردم تازگی دارد.

حضرت صادق علیه السلام فرمود:وقتی قائم قیام کرد به سیرۀ رسول خدا صلی الله علیه و آله رفتار می کند لیکن آثار محمد صلی الله علیه و آله را تفسیر و بیان می کند (1).

فضیل بن یسار می گوید:از حضرت باقر علیه السلام شنیدم که می فرمود:وقتی قائم ما قیام کرد از ناحیۀ مردم،با مشکلات و سختی هایی مواجه می شود که پیغمبر اکرم صلی الله علیه و آله از جانب مردم عصر جاهلیت،به آن مقدار مواجه نشده بود.من عرض کردم:چطور؟حضرت فرمود:هنگامی که پیغمبر مبعوث شد مردم سنگ و چوب را پرستش می نمودند اما قائم ما وقتی قیام کند مردم احکام خدا را بر ضد وی تأویل و تفسیر می کنند و به وسیلۀ قرآن با وی احتجاج و مخاصمه می نمایند.

سپس فرمود:به خدا سوگند!عدالت قائم در اندرون خانه هایشان داخل می شود چنانکه سرما و گرما داخل می گردند (2).

از زیر بار آنها شانه خالی می کنند.محرمات الهی را با حیله های گوناگون و تأویلات صوری جائز می شمارند.از ادای حقوق واجبه خودداری می نمایند.به دلخواه خود احکام دین را تأویل می کنند.از قرآن،فقط به قرائت و تجوید و احترامات صوری اکتفا می نمایند.اگر امام زمان علیه السلام ظاهر شود و به آنان بگوید:

شما از حقیقت و گوهر دین بدور افتاده اید و آیات قرآن و احادیث پیغمبر را برخلاف واقع تفسیر و تأویل کرده اید،چرا حقیقت نورانی اسلام را رها کرده به بعض ظواهرش قناعت کرده اید؟شما اعمال و رفتارتان را با دین تطبیق نکرده اید، بلکه احکام دین را با دنیای خودتان توجیه نموده سازش داده اید.جای این همه دقت که در قرائت و تجوید به عمل می آورید به احکام قرآن عمل کنید.جدم امام حسین علیه السلام فقط برای گریه کشته نشد،چرا هدف جدم را گم و پایمال کرده اید؟

دستورات اخلاقی و اجتماعی را باید از ارکان اسلام بدانید و جزء برنامۀ عملی خویش قرار دهید.از محرمات اخلاقی باید اجتناب کنید،حقوق مالی خود را باید بپردازید و به بهانه هایی بیجا مغرور نگردید و بدانید که خواندن و شنیدن مدائح و مصائب،جای خمس و زکوه و دیون را نمی گیرد و گناه رباخواری و رشوه و تقلب و غل و غش را نمی بخشد و دود آتش عزای ابا عبد اللّه علیه السلام جواب آه و نالۀ یتیمان و ستمدیدگان و بیوه زنان را نمی دهد.با تأویلات و توجیهات غلط، رباخواری و غل و غش را جائز مشمارید.با حیله های گوناگون از زیر بار واجبات شانه خالی نکنید.قدس و تقوی را در خانه و مسجد محصور نکنید بلکه در اجتماع شرکت جویید و وظیفه بزرگ امر به معروف و نهی از منکر را انجام دهید فلان بدعت و فلان و فلان…را از اسلام بیرون کنید.

چنین دین و برنامه ای برایشان تازگی داشته از آن وحشت می نمایند و اصلا اسلامش نمی دانند زیرا اسلام را جور دیگر تصور کرده بودند.آنان می پنداشتند:

ترقی و عظمت اسلام به زینت کردن مساجد و منارهای بلند است،اگر امام بفرماید:عظمت اسلام به عمل صالح و راستی و درستی و امانت و وفای به عهد و اجتناب از حرام است،برایشان تازگی دارد.آنها گمان می کردند وقتی امام زمان علیه السلام ظاهر شد تمام اعمال مسلمین را تصحیح می کند و به اتفاق آنان در گوشۀ

[شماره صفحه واقعی : 326]

ص: 3602

مسجد مشغول عبادت می شود اما اگر مشاهده کنند که از شمشیر امام زمان علیه السلام خون می چکد و مردم را به سوی جهاد و امر به معروف و نهی از منکر دعوت می کند و نمازگزاران ستم پیشه را به قتل می رساند و اموالی را که از راه تعدی و رشوه خواری و ربا به دست آورده اند به صاحبانش برمی گرداند و مانع زکوه را گردن می زند،این برنامه برایشان تازه و جدید است.

حضرت صادق علیه السلام فرمود:وقتی قائم ما قیام کرد مردم را از نو بسوی اسلام دعوت می نماید و به سوی چیزی که کهنه شده و عموم مردم از آن بدور افتاده اند هدایت می کند.آنجناب مهدی نامیده شده،چون به چیزی که مردم از آن دور شده اند هدایت می شود و قائم نامیده شده،چون برای بپاداشتن حق قیام می کند (1).

خلاصه:بین مهدی توهمی آنان و برنامه اش،با مهدی واقعی و برنامه اش، تفاوت از زمین تا آسمان است.از این رهگذر است که چون برنامۀ کارش مورد پسند مردم واقع نمی شود ابتداء از دورش متفرق می شوند لیکن چون جزوی چاره سازی نمی یابند باز تسلیمش می گردند.

حضرت صادق علیه السلام فرمود:گویا قائم را مشاهده می کنم که قبایی دربر دارد و عهدنامۀ پیغمبر را که با مهر طلایی مهر شده از جیبش بیرون می آورد،مهرش را گشوده برای مردم قرائت می نماید،پس مردم مانند گوسفند از اطرافش پراکنده می شوند و به جز وزیر و یازده نفر نقیب کسی نزدش باقی نمی ماند.پس مردم-در جستجوی مصلح-همه جا را گردش می کنند ولی چون چاره سازی جزوی نمی یابند به سویش می شتابند.به خدا سوگند!من می دانم قائم به ایشان چه می گوید که انکار می کنند (2).

نمی کند.این سخن با روایات ذیل سازش ندارد:

حضرت صادق علیه السلام فرمود:دو خون در اسلام حلال است اما احدی حکم خدا را در آنها جاری نمی سازد تا اینکه خداوند متعال قائم اهل بیت را بفرستد و حکم خدا را بدون شاهد،در حق آنان جاری نماید،یکی راجع به مرد محصن(زن دار) زناکار است که سنگسارش می کند و دیگری راجع به مانع زکوه است که گردنش را می زند (1).

حضرت صادق علیه السلام فرمود:وقتی قائم آل محمد قیام کرد همانند داود و سلیمان،بدون شاهد و گواه،در بین مردم قضاوت خواهد کرد (2).

اینگونه احادیث دلالت دارند که احکام اسلام به وسیلۀ امام زمان نسخ می شود و احکام تازه ای اجرا می گردد.شما با این گونه عقائد نبوت مهدی را اثبات می نمایید،گرچه پیغمبرش ننامید!!

هوشیار:اولا مدرک این مطالب،اخبار آحادی بیش نیست که مفید یقین نیستند.ثانیا چه مانع دارد که خداوند متعال حکمی را به پیغمبرش وحی کند و بگوید:از این زمان تا زمان ظهور قائم،تو و مسلمین باید بدان عمل کنید.لیکن دوازدهمین جانشین تو و پیروانش باید به حکم دوم عمل نمایند.پیغمبر اکرم صلی الله علیه و آله هم،عین این جریان را،به وسیله خلفایش به امام دوازدهم اطلاع بدهد.در این صورت نه حکمی نسخ شده،نه حکم تازه ای به امام زمان علیه السلام وحی شده است، بلکه حکم اول،از ابتدا مقید بوده و پیغمبر نیز،از حکم دوم بااطلاع بوده است.

مثلا صلاح اجتماع در این بوده که قاضی بر طبق مدارک ظاهری و با شاهد و قسم،بین اصحاب مرافعه قضاوت کند.پیغمبر و ائمه هم مأمور بودند بدین طریق قضاوت نمایند.لیکن وقتی مهدی اسلام ظهور نمود و دولت اسلامی را تشکیل داد مأموریت دارد که بر طبق علمش بین مردم قضاوت کند.پس اینگونه احکام از ابتداء جزء احکام اسلام بوده است ولی زمان اجرای آنها عصر ظهور مهدی است.

[شماره صفحه واقعی : 328]

ص: 3604